10
11
merken fan Den Bosch en Ljouwert yn de jierren 1951
en 1952, dan sjocht men foar Ljouwert 237.654 en
220.064 en foar Den Bosch 308.005 en 269.129. De Bosse
fémerk is dus op dit stuit de Ljouwerter al foarby-
stribbe, hwat de oanfier bitreft. Dat is eat, hwat men
hjir yn 'e stêd tige foar eagen hawwe moat. Der hat
in tiid west dat wie foar de oarloch dat Ljouwert
de greatste iendeisfémerk fan Nederlan hie. Mar dat
is sunt foroare en Den Bosch hat dat plak ynnommen.
Hjir is periculum in mora.
Men hat ek acht to jaen op de bitsjutting fan de
merk hwat de oanfier fan stamboekfé oanbilanget.
Men wit, dat it stamboekfé hjir fan sa'n heech gehalte
is en dat de fokkerij sa'n hege flecht nommen hat, dat
forwachte wurdt, dat yn 'e takomst ek op dit gebiet
de sintrale funksje fan de fémerk great wêze sil. It
Fries Rundveestamboek hat him ek oer de bitsjut
ting fan dizze merk ütlitten (de bitreffende stikken
leinen yn de portefülje), mar it singuliere is, dat it
Stamboek wol op forbettering oanstiet, mar him net
ütlit oer it plak. Dat is wol in hiel typysk foarsichtige
manoeuvre fan it Stamboek; it hie foar spr. wol fan
bitsjutting west to fornimmen, oft it Stamboek der
gjin biswier tsjin hat, dat it fé nei de periphery fan
de stêd brocht wurdt, hwertroch de mooglikheit fan
bisiik oan 'e binnenstêd lytser wurdt; hokker gefolgen
kin dit hawwe foar it bisiik oan dizze merk? Dér lit
it Stamboek him net oer üt.
Yn it adres fan de Kamer van Koophandel fan 26
Juny fan dit jier wurdt der noch ris wer de klam op
lein, dat it by de fémerk giet om de funksje. Dy is
primair en dat kin spr. ek ünderskriuwe. Mar dan moat
de saek ek goed funksionearje kinne; dan moat de
outillaezje dus goed wêze. De Kommisje foar de pro-
duktive wurkgelegenheit makket yn it twadde rapport
in lytse opmerking oer de fémerk, mar lit him net üt
oer forpleatsing; hy leit allinnich de klam op de
outillaezje.
Yn tsjinstelling mei hwat de hear Van der Schaaf
opmurken hat, n.l. dat it E.T.I.F. him oer dizze kwesje
net ütlitten hat, moat spr. konstatearje, dat yn elts
gefal yn it soasiael-ekonomysk rapport fan it E.T.I.F.
planüt sein wurdt, dat men foar forpleatsing is (bis.
121). Der wurdt foar de motivearring foaral ek wiisd
op it forkearsprobleem, dat mei dizze merk gearhinget.
It is net yn it alderearste plak in romteprobleem, mar
in forkearsprobleem. Men soe it wol goedfine kinne,
dat it hjoeddeiske terrein boadeterrein wurdt en it
rapport is al fan 1948 dat de fémerk nei de Wilhel-
minabaen kaem, mits goede wegen dêrhinne liede soe-
nen. Neffens spr. binne nou krekt dizze arguminten
hwat swak, hwant hoe kin men de fémerk nei dat ter
rein forpleatse Dat sil aensens ommers wer ynslet-
ten wurde. Hoe kin men op 'en dür dêrhinne goede
wegen meitsje? Yn dit rapport wurdt dan in prog-
noase foar de takomst jown. Men wol dêr fensels foar-
sichtich mei wêze, mar men tinkt, dat der sa'n 200.000
kij en keallen oanfierd wurde sille, hwat net fier bop-
pe de hoeddeiske oanfier leit. Forpleatsing en wer-op-
bou silie neffens dit rapport as foarsjenningen oan de
bisteande fémerk troffen wurde, net dringend need-
saeklik wêze. Mar it oare probleem, dêr't men hjir
foaral mei sit, it forkearsprobleem, is dêrmei net op
lost. De oan- en öffier fan it fé jowt altyd swierrich-
heden, en dêroan kin men nea üntkomme, as men oan
itselde plek fêsthaldt.
As men de histoarje fan de stêd neigiet, sjocht men,
dat it forkear nei en fan de fémerk mei boaten gong.
Allinnich miskien hwat fan tichteby komme moast,
waerd mei weinen oanfierd. En dat yn oanmerking nom
men. wie de lizzing ek wol gunstich oan de Snitserkaei.
Mar der is nou in totale foroaring by eartiids. De óf-
fier is hjoed-de-dei ek noch net hielendal per auto, mar
it is noch net safolle jierren lyn, sa mient spr., dat hy
lange fétreinen nei it suden ta riden seach nei ófrin
fan de fémerk. Is dat nou noch sa Sa ja, dan is it feit,
dat tichteby it terrein foar de nije fémerk noch de
spoarlyn nei Stiens leit, in tige lokkige omstannich-
heit. Men sit, hwat it forkear bitreft, mei it üntsach-
like oantal fé-auto's radikael yn 'e knoop. De statis-
tiken wiza üt, dat yn 1949 om Peaske hinne, op de s.n.
Maeitiidsmerk, 377 fé-auto's parkearre wienen, yn 1950
405, yn 1951 394 en yn 1952 477. Dizze sifers sprekke
wol in hiel sterke tael. En yn de kommisjesgearkomste
wie men der wis fan, dat it oantal yn de takomst noch
tanimme sil. It liket spr. dus net üngaedlik, dat, rek
ken haldend mei in parkearterrein fan üngefear 3 ha
der ek plak foar it parkearjen fan fé-auto's komme sil.
Fierders moat men oandacht jaen oan de partikuliere
auto's; yn Novimber 1952, yn de hjerst, as der yn
trochsné noch in greate oanfier is, wienen der mear
as 1000. B. en W. sizze yn it biskriuwingsbrief, dat it
nou seis al 1200 binne. Op it Jacob Catsplein is mar
romte foar 180 auto's en dat is totael ünfoldwaende
as men rekken haldt mei de forkearsyntensiteit. Sünt
1938 is dy forfjouwerfaldige. Omdat it forkearsfraech
stik foar Ljouwert fan sa üntsachlik great bilang is
is allinnich om dy reden in forpleatsing fan de fémerk
abslüt needsaeklik. Boppedat soe de yndustry oan de
Harnzertrekfeart by net-oplossing fan dat fraechstik
ek yn de fordrukking komme.
Ek de oanliz fan de forbiningswei tusken de Helicon
wei en de Julianaleane stiet dermei yn forban. Dy wei is
neffens spr. fan safolle bitsjutting, dat men sa gau
mooglik dermei bigjinne moat. Hwant as men ta de oan
liz fan it nije terrein komt, moat dy forbining klear
wêze.
It plak, dat hjir ütsteld wurdt, liket spr. tige gaedlik
ta. Hy hat al sein, dat de Wilhelminabaen him net ge-
skikt taliket, omdat de merk dan al gau wer ynslet-
ten sit en omdat men dan ek net fan it forkearspro
bleem óf is.
Hwat de oergongstiid oanbilanget, dus sa lang as de
nije fémerk der noch net is, soe spr. hawwe wolle, dat
der foarsjenningen oan de aide fémerk troffen wurde.
De Kamer van Koophandel neamt allegearre forbette-
ringen en wol der mar in soad jild tsjin oan smiten
hawwe, mar spr. mient, dat men foarsichtich wêze
moat, hwant om in terrein, dat aensens hielendal syn
funksje forlieze sil, noch mei hege kosten to forbetter-
jen, dêr is spr. op tsjin.
Foarop steld moat wurde, dat de nije fémerk wurde
moat lyk as de fémerk fan Den Bosch: ien dy't himsels
bidript. De kosten, dy't de gemeente Ljouwert oplein
wurde moatte, binne net leech (f 12.000.000,as men
dy forgeliket by de kosten yn 1872 (f80.000,(Spr.
joech mar roune sifers.) Ien en oar lykwols sil syn rinte
wol opbringe.
Spr. wol bislute mei de wurden, dy't by it 75-jierrich
bistean fan de fémerk ütsprutsen binne troch de foar-
sitter fan de Kamer van Koophandel: „Geen bedrag
moet te groot geacht worden, wanneer het besteed
wordt aan de veemarkt, aangezien zo'n bedrag dubbel
rente zal opbrengen."
De heer Schootstra heeft niet de bedoeling een histo
risch overzicht te geven of een herhaling van wat de
heer Santema zo juist heeft gezegd. Dat zou bij spr.
niet in vertrouwde handen zijn; hij is geen historicus.
Wel wil hij duidelijk laten uitkomen, dat hij in de di
verse vergaderingen der commissie meende zijn stem
te moeten voorbehouden. Hij heeft de zaak terdege
overpeinsd en onderzocht en meent nu toch met de com
missie te moeten meegaan. Hier is geen weifeling meer
mogelijk; meegaan is positief juist, gezien het voorstel
van B. en W. Dit houdt niet in, dat spr. t.z.t. geen
opmerkingen over de nieuwe veemarkt zal maken.
Hoewel hij veel belangstelling heeft voor de finan
ciële zijde, wil hij nu niet over de financiële gevolgen
spreken. Er behoeft vanavond nog geen crediet te wor
den verleend, alleen een machtiging voor de verdere
uitwerking van de plannen. Dat maakt verschil. Spr.
zou het zeer toejuichen, wanneer B. en W. grote vaart
achter deze plannen zouden willen zetten.
De heer J. K. Dijkstra (weth.wil trachten de spre
kers van persoon tot persoon te volgen, hoewel daarbij
de grote lijn dreigt zoek te raken. Hij moet dus bij
voorbaat excuus vragen voor het feit, dat zijn beant
woording misschien wat onsamenhangend is, hoewel
het betoog van de raadsleden dat niet was. Hij begint
met de vreugde uit te spreken, die het college gevoelt
nu het voorstel zo algemeen instemming heeft gevon
den.
De heer Kamstra heeft het rapport te beknopt ge
p
noemd. Het is bekend, dat ook B. en W. van oordeel
zijn, dat het uitvoeriger had kunnen zijn. Dat deze spre
ker met het voorstel instemt, verheugt het college.
Een gelijke opmerking als die van de heer Kamstra
hebben ook andere sprekers gemaakt, die geacht kun
nen worden hiermede te zijn beantwoord.
De diverse belanghebbenden kan spr. wel namens
B. en W. verzekeren, dat hun belangen de meest vol
ledige aandacht hebben.
Spr. kan niet aan de indruk ontkomen, dat er de
laatste tijd op andere middagen wordt gewinkeld dan
voorheen. Tegenwoordig is het op Woensdag- en Zater
dagmiddag drukker dan op Vrijdag.
De Woensdagmiddagtrein, die om een uur of vijf,
zes naar het zuiden gaat, wordt de C. A.-trein ge
noemd. Spr. wil geen reclame maken voor een be
paalde zaak, maar het spraakgebruik heeft dat nu
eenmaal zo gewild. B. en W. delen dus ook de mening
van de heer Kamstra, dat de bakens verzet moeten
worden en dat de bestemming van dat terrein in de
zin, dat het zal moeten worden bestemd voor vee
markt, zal moeten worden vastgelegd. De heer Kam
stra heeft gesproken over het onderhoud en over de
verbeteringen, die nog zouden zijn aan te brengen aan
de oude markt, waarbij hij de brief van de Kamer van
Koophandel aanhaalde. Daaromtrent merkt het col
lege op, dat de vraag welke verbeteringen dienen te
worden aangebracht ter overbrugging naar de nieuwe
toestand zal worden „overwogen" (Spr. zegt tot de
heer Van der Schaaf, dat hij het woord „bekijken" niet
al te veel wil gebruiken) en dat daarbij natuurlijk ook
gelet zal worden op het nut van die voorzieningen,
mede in verband met de kosten.
It docht spr. deugd, dat de hear Van der Meer for-
klearre hat, dat syn fraksje foar stimme sil. Hy hat
it hawn oer in miljoenendouns en oan it kolleezje de
fraech steld, hoe't it mei de dekking wêze sil. Nou is
dat fansels net mei krektens to sizzen, as it om mil
joenen giet. It mei bikend stean, dat yn it kader fan
de wurkforromming in ryksynstansje de C.O.W.
ré is om yn gefallen, dy't neffens har oardiel foar
stipe yn oanmerking komme, finansjeel by to dragen.
Spr. mei wol sizze, dat dit it kolleezje net üntgien is
en dat it de mooglikheden, dy't op dit terrein lizze.
brüke sil.
De hear Van der Meer hat ek frege, hwannear't krekt
de merk, de rounwei, it viadukt en de brêgen klear
wêze sille. Dat is ek net to sizzen. Foar safier dy din
gen spr. regardearje (dat jildt binammen de merk en
de rounwei), leit it yn 'e reden om oan to nimmen, dat
safolle mooglik stribbe wurde sil nei de greatst moog-
like koördinaesje.
De heer Van der Schaaf heeft geconstateerd, dat er
een proces gaande schijnt wat betreft de aanvoer aan
de veemarkten, een proces, dat gaat in de richting van
concentratie. Hij heeft er op aangedrongen, dat dit pro
ces nauwlettend moet worden gevolgd. Spr. geeft
graag namens het college de verzekering, dat het in
de bedoeling ligt om een zo nauwkeurig mogelijke prog
nose tot stand te brengen, met inschakeling dus van
het E.T.I.F. en andere economisch deskundige instan
ties en personen.
Het college is het met hem eens, dat het verkeers-
vraagstuk niet op te lossen is dan door verplaatsing
van de veemarkt. Dat de terreinkeuze hem juist lijkt,
verheugt B. en W. Verder lijkt hun zijn opmerking
juist, dat de rondweg tegelijk met de veemarkt moet
worden aangepakt en dat zekere nadelen op de koop
toe moeten worden genomen. Dat het verkeer tussen
het nieuwe terrein en het centrum van de stad zo goed
mogelijk verzekerd en zo frequent mogelijk behoort
te zijn, heeft de volledige aandacht van het college.
Spr. heeft al gezegd, dat de belangen van de nering
doende middenstand en van alle bij het vraagstuk be
trokkenen de aandacht verdient en dus ook die van
B. en W. zal hebben.
Het verheugt het college natuurlijk ook, dat de
woordvoerder van de grootste fractie in de raad ver
klaard heeft, dat de meeste leden dier fractie vóór
zullen stemmen. Spr. persoonlijk heeft de hoop, om niet
te zeggen de verwachting, dat de fractie in haar ganse
omvang vóór zal stemmen, als hij verklaard zal heb
ben, dat niet eerder zal worden beslist over de kwestie
van het gevaar voor het verkeer, dat de rondweg, lo
pende dwars door het marktterrein, zou kunnen ople
veren, dan nadat die zaak door verkeersdeskundigen van
alle kanten ter dege zal zijn bestudeerd. Verder ligt
het voor de hand, dat beduchtheid t.a.v. dat vermoede
gevaar niet een rol behoeft te spelen bij de vraag, of
men vóór of tegen zal stemmen. Die kwestie komt niet
eerder aan de orde dan wanneer het plan zelf aan de
orde is en dat is nu niet het geval, omdat de grenzen
noch van het één noch van het ander zijn vastgelegd.
De heer Pols, sprekende namens de V.V.D.-fractie,
heeft ook verklaard, dat zijn fractie graag accoord
gaat met dit voorstel en dit heeft het college natuur
lijk evenzeer verheugd.
It histoarysk forslach, dat de hear Santema üt-
brocht hat, hat spr. mei nocht en niget heard. Hwa
Drs. de Groot efter him hawn hat, doe't hy spriek oer
de boerestan, dat hat spr. op dat stuit yn 'e gear-
komste net frege doaren. Dat gyng min. It spyt de
hear Santema, dat der gjin middenstanners yn 'e kom
misje sitting hawwe. Mar de arbeiders binne der ek net
yn fortsjintwurdige en ek de kociperaesjes net. (De
heer Van der Schaaf: Ook de advocaten niet!) En al
soe it wol de bidoeling west hawwe om de middenstan
ners der yn to bineamen, dan soe it noch in greate
toer west hawwe om in organisaesje to finen, hwer't in
middenstanner üt bineamd wurde koe. Dat der gjin
abbekaten yn sieten, dêr kin men jin oer forbliidzje,
hwant as dy der yn sitten hiene, hie it faeks noch lan
ger duorre as is nou al dien hat. Mar dan hie it rap
port wol hwat wiidweidiger west, hwant, sa seit spr.
tsjin de hear Van der Schaaf: Om wurden binne jimm'
net forlegen!
Hwat de hear Santema opmurken hat oer it Rund
veestamboek, it wol spr. net oan, dat it hielendal wier
wêze soe. Hy kin n.l. forklappe, dat hy earjuster op-
skille is troch de skriuwer fan it Fries Rundveestam
boek, de hear Leignes Bakhoven, dy't spr. fortelde, dat
hy tige wiis wie mei it plan, dat B. en W. oan 'e rie
foarlizze soene en dat hy, ek üt namme fan syn orga
nisaesje, hope, dat it mei ienriedigens oannommen
wurde soe; hy hat derby sein, dat, soenen de foarsjen
ningen, dy't hy ek nedich achte foar it Rundveestam
boek, in bytsje djürabel wêze, it Stamboek him, mocht
it nedich wêze, finansjeel ynteressearje soe foar it
gefal. Dat is wol yn folsleine tsjinspraek mei de yn-
druk, dy't de hear Santema opdien hat üt de ynljoch-
tings fan oaren.
Fierders fortrout spr., dat folie fan itjinge de hear
Santema opmurken hat, foar safier dat alteast nij wie,
bydroegen hat ta de mieningsfoarming hjir yn 'e rie.
Het was spr. bekend, dat de heer Schootstra een van
diegenen was, die geaarzeld heeft. Hij staat nu positief
achter het voorstel; dat is een bewijs van intelligentie
(Gelach). Spr. bedoelt daarmee, dat, als iemand de
moed heeft van standpunt te veranderen, dit te danken
is aan de intelligentie, die hem siert.
Spr. dankt ten slotte de fractievoorzitters voor het
weergeven van de mening van hun fracties.
De heer Mani vindt de formulering van het antwoord
asn de voorzitter van de fractie der P.v.d.A. i.z. de
rondweg zo voorzichtig, dat de strekking daarvan hem
toch wel enigszins is ontgaan. En in verband daar
mede zou spr. de wethouder nog wel graag de gelegen
heid willen geven daar nog iets verder op in te gaan,
in eik geval het voor spr. te verduidelijken. Hier moet
vanavond een principe-uitspraak gedaan worden over
de verplaatsing van de veemarkt. Als spr. de teke
ningen, die de raadsleden in hun bezit hebben, beziet
tekeningen zijn natuurlijk voor verandering vatbaar
dan meent hij, dat het ondanks de grootte van het
terrein ongeveer 16 ha wel eens niet mogelijk zou
kunnen zijn, het gehele complex aan één kant van de
rondweg te houden. Als het dus inderdaad de, bedoeling
is, dat het veemarktterrein aan weerszijden van de
rondweg komt te liggen, zij het dan misschien met in
schakeling van kunstwerken, dan zou hij zijn stem toch
nog even in beraad moeten houden.
Er is hier t.a.v. de bestaande veemarkt steeds ge
sproken over een verkeersprobleem en daarbij heeft
men het oog gehad op de krapte, waarmede men tot
dusverre te kampen heeft gehad, maar de nieuwe
