2
3
Ljouwert yn dizzen wol de béste brieven hat. En dan
wolle spr. c.s. har foaral ek referearje oan it biskriu-
wingsbrief, hwer't sa düdlik yn stiet hwer't hja fan
herten mei ynstimme dat Ljouwert eigentlik wol
de takomstige learlingen fan dizze skoalle al datjinge
jaen sil hwat hja brüke moatte. Der wurdt wiisd op
üs musea, mar der wurdt ek wiisd op üs bibleteken en
fan hiel tichteby wit spr. hwat de Provinsiale Bibleteek
fan Fryslan op dit gebiet ek foar dy learlingen hawwe
sil. Oare sintra yn Fryslan it is spitich, dat spr. it
sizze moat foarsjogge dêr net yn. Ek it sintrale
plak, dat üs haedstêd ynnimt hjir yn Fryslan, sil it
reizgjen fan learlingen fan büten hjirhinne tige bi-
maklikje. It is fansels in spitich ding, dat de lear
lingen op joun nei dizze skoalle moatte en dat daelks
al net bigoun wurde kin mei in deiskoalle. Mar yn prin-
sipe sil dizze ynstelling yn it earst miskien wol fol-
dwaen.
Spr. c.s. hawwe har noch wol efkes öffrege: hoe is
it mooglik, dat, nou't de bisteande Fryske Kunstniver-
heitsskoalle sünt de oarloch al sa'n goed risseltaet hie
men hat de gelegenheit hawn, troch in totoanstel-
ling fan har wurk, op de hichte to kommen fan de
foarderingen fan har learlingen in oare ynstansje,
de Foriening foar Middelber Technysk- en Ambachts-
ünderwiis, dit ynitiatyf eigentlik omsette moat yn
mear konstante foarm.
De Fryske Kunstniverheitsskoalle krijt allinnich mar
subsydzje yn dizze foarm, dat de sealhier fan de ge
meentegebouwen har skonken wurdt. En men wit
it blykt üt it biskriuwingsbrief dat hja konstant
yn 'e jildpine sit. Miskien kin de wethalder der aen-
sens noch ris efkes op yngean.
Spr. c.s. wolle yn alle gefallen dit ynitiatyf fan her
ten stypje en hja hoopje, dat üt it lytse plantsje om
tonearsten to bigjinnen mei in jounskoalle, op 'en dür
ek in deiskoalle fuortkomme sil, dy't net allinnich ta
seine fan de ynwenners fan Ljouwert wurksum wêze
sil, mar ek fan dy fan hiele Fryslan, hwer't üs stêd
it haedplak fan is.
De heer Mani zegt, dat ook de fractie van de P.v.d.A.
nog eens haar instemming wil betuigen met dit prae-
advies van het college. Inderdaad bestaat in Groningen,
zoals ook de heer Santema zeide, een dergelijke school
en de vraag zou dus kunnen rijzen, of er in Friesland
ook zo'n school zou moeten komen. Spr. c.s. menen
van wel, en dat is trouwens ook het standpunt van de
heer Santema. Als er één plaats in Friesland is, waar
de mogelijkheden aanwezig zijn om tot goed onderwijs
op een kunstnijverheidsschool te komen, dan is het wel
Leeuwarden, ook in verband met de punten, zoeven
door de heer Santema genoemd.
Spr. c.s. menen, dat het van werkelijkheidszin ge
tuigt om te starten met een avondschool, want men
zal natuurlijk moeten afwachten, of deze zaak zo zal
aanslaan, dat men tot een dagschool kan komen. Het
is beter met een avondschool, dus in het klein, te be
ginnen, dan een mislukking te riskeren door direct met
een dagschool te starten.
Spr. c.s. steunen het voorstel gaarne, omdat hiermee
de mogelijkheid wordt geopend na te gaan hoe deze
zaak er voor staat. Tot dusverre verkeerde zij daartoe
nog te zeer in een beginstadium.
Er zullen zich zeker eerst moeilijkheden voordoen,
maar spr. c.s. hopen, dat deze zullen worden overwon
nen. Ten slotte kam hij zeggen, dat het zijn fractie
verheugt, dat de bestaande Friese Kunstnijverheids
school adhaesie heeft betuigd. Daaruit blijkt, dat de
verhouding tussen haar en de Vereniging voor Middel
baar Technisch- en Ambachtsonderwijs zeer goed is en
dat kan misschien medebrengen, dat het werk, dat al
gebeurd is door de Friese Kunstnijverheidsschool, mede
kan dienen om het werk, dat voor de nieuwe school zal
moeten worden verricht, te stimuleren. Er is ten slotte
enige ervaring opgedaan en die kan van de grootste
betekenis zijn.
Spr. herhaalt, dat hij c.s. gaarne hun stem aan dit
prae-advies geven.
De hear J. K. Dijkstra (weth.) seit, dat B. en W. it
folslein iens binne mei de hear Santema, dy't syn bli-
dens mei dit ütstel bitsjüge hat, mar dy't wol omearre,
dat it hwat lang duorre hat. Dat koe net oars, de feiten i
sprekke, mar krigel neisjen fan de riedsstikken sil de
oertsjüging wol bybringe, dat, hat it al to lang duorre,
it de skuld yn gjin inkeld stik fan saken fan it kol-
leezje west hat. Spr. wit wol, dat de hear Santema dat
ek net sizze woe. Men hoecht de data fan de stikken
mar nei to gean, hwant dêr blykt düdlik üt, dat B. en 1
W. harres derta dien hawwe.
De hear Santema die fierders de fraech, oft der strak
miskien twa kunstniverheitsskoallen yn it noarden
wêze sille. Hy hat Grins ek efkes neamd, mar doe't hy
fierder gyng, helle hy, nei't spr. mient, Boalsert der
by, sadat spr. oannimme mei, dat hy, doe't hy spriek
fan twa kunstniverheitsskoallen hjir yn it noarden, mei
„hjir" Fryslan bidoelde. Hy hat dus Boalsert op it each
hawn. Nou is der tusken Boalsert en Ljouwert dit for-
skil, dat Boalsert spr. sil it hoeden sizze nei't it
him foarkomt, bisiket om fan 'e flier op 'e souder to
stappen en dat hat neffens aide Fryske wiisheit altiten
in hiel karwei west. Ljouwert sjocht it nei bistudear-
ring fan feiten en omstannichheden sa, dat, as it hjir
yn Ljouwert op it terrein fan de kunstniverheit hwat
wurde sil, it dan saek is om biskieden to bigjinnen.
Men sjocht, dat it kolleezje yn it prae-advys, yn oer-
ienstimming mei de miening, dy't hearsket yn de roun-
ten fan it middelber technysk ünderwiis, him mei
adressant op twa manearen „beperkingen", om dat hol-
lanske wurd te brüken, oplein hat, yn it earste plak,
omdat it net op in deiskoalle oa.ngean sil en yn it
twadde plak, omdat it programma ek biskieden fan op-
set is. Ut it greate tal fakken, dy't op in folsleine I
kunstniverheitsskoalle thüs hearre, is in biheinde kar
dien.
By it forgelykjen fan de posysje fan Boalsert en
Ljouwert docht de hear Santema in kar en dan giet
syn foarkar üt nei Ljouwert. It docht üt it stik, dat de 1
riedsleden tastjürd is, düdlik bliken, dat de kar fan
it kolleezje deselde west hat. B. en W. binne it fol
slein mei him iens, dat, soe der yn Fryslan plak wêze 1
foar ien kunstniverheitsskoalle it liket spr. net
reedlik ta om mear to forwachtsjen hjir de kar op
Ljouwert falie moat, op groun fan de omstannichheden,
dy't yn it riedsbrief wiidweidich formulearre binne.
Fierders bispriek de hear Santema it wurk en de
posysje fan de bisteande kunstniverheitsskoalle. B. en
W. hawwe likefolle wurdearring foar it wurk, dat de
bisteande skoalle dien hat, as hy, mar it kolleezje wol
der op wize, dat de posysje fan de bisteande kunst
niverheitsskoalle foar de nije skoalle oer likernöch de
selde is as dy fan it leger ünderwiis foar it middelber i
ünderwiis oer. De forgeliking giet net hielendal op,
mar op en del skeelt it net safolle.
De heer Mani heeft zijn instemming met het prae-
advies betuigd en B. en W. verheugen zich daarover,
Ook hij komt tot de conclusie, dat, indien er in Fries
land een kunstnijverheidsschool tot stand zou komen, I
dit dan zou behoren te geschieden in Leeuwarden. Hij J
betuigt er verder zijn instemming mee, dat op beschei
den wijze zal worden begonnen en het spreekt vanzelf, j
dat B. en W. zich ook over dat standpunt verheugen.
Verder heeft de heer Mani moeilijkheden voorspeld.
Hij hoopt echter, dat deze zullen worden overwonnen.
B. en W. zien de moeilijkheden, die er nog liggen, ook
heel duidelijk en hopen, evenals de heer Mani c.s., dat
ze zullen worden overwonnen, al lijkt het misschien het
beste om de verwachtingen niet al te hoog te spannen.
Voorts doet de heer Mani een goed woord voor de
bestaande kunstnijverheidsschool; B. en W. sluiten zich
daar gaarne bij aan.
Z.h.st. wordt besloten overeenkomstig het prae-advies
van B. en W.
Punt 11 (bijl. no. 43).
Z.h.st. wordt besloten overeenkomstig het voorstel
van B. en W.
Punt 12 (bijl. no. 46).
De heer W. C. Dijkstra is gevraagd, of hij bij dit
agendapunt namens de fractie van de P.v.d.A., enkele
woorden wilde zeggen, waarschijnlijk omdat hij van tijd
tot tijd het woord voerde, ais de verlichting van Leeu
warden aan de orde was. Wanneer dit geschiedde,
vloeide dat voort uit een zekere verontrusting zijner
zijds, die verband hield met het volgende. Spr. heeft
meermalen de vrees gehad, dat de ontwikkeling t.a.v.
de straatverlichting geen gelijke tred zou houden met
datgene wat in andere sectoren van de gemeente-huis
houding geschiedt en dat Leeuwarden daardoor in een
ongunstige positie t.o.v. andere plaatsen zou komen
te verkeren. Soms werd deze critiek ongegrond bevon
den, soms ook had het college een goede reden om
aandrang in de richting van verbetering der straat
verlichting af te wijzen.
Spr. herinnert zich, dat wijlen wethouder Geerts op
eenmaal moest antwoorden, dat het college weliswaar
iets zou willen doen, maar hierin geremd werd door
rijksvoorschriften, die bepaalden, dat het maximum
kolenverbruik was vastgesteld op zoveel en dat dit
maximum niet verhoogd kon worden.
Hoe dan ook, de mededeling, die het college heeft
gedaan tijdens de jongste begrotingszitting, heeft aller
wegen voldoening ontmoet. Deze mededeling kwam
hierop neer: de plannen zijn in studie en de raad zal
binnen niet te lange tijd een voorstel tot verbetering
kunnen tegemoet zien. Grotere voldoening schenkt het
voorstel, dat hedenavond aan de orde is en nóg grotere
voldoening geeft het, dat inmiddels al een deel van dit
voorstel is gerealiseerd. Misschien vergist spr. zich
hierin; hij bedoelt het volgende. Wat de laatste weken
aan de Harlingerstraatweg en het Harlingerplein is
tot stand gekomen, ziet hij als een onderdeel van het
voorstel en spr. wil hier graag verklaren, dat dit gereed-
gekomene van een waarlijk forse aanpak getuigt en
van een wel geheel up-to-date zijn met betrekking tot
deze materie. Heeft niet de landelijke pers laten weten,
dat op de Jaarbeurs in Utrecht een snufje van de in
dustrie aanwezig was, in de vorm van een aluminium
lichtmast ter hoogte van 8V2 a 9 m. Als spr. goed is
ingelicht, is het dit type lichtmast, die vandaag de dag
in Leeuwarden brandt. Het effect is navenant. In de
avonduren blijkt in dit stadsgedeelte welk een fraaie
invalsweg Leeuwarden hier bezit. Spr. twijfelt er niet
aan, of dit zal ook gelden voor die gedeelten, welke
mettertijd aan de beurt komen. Als het zover is, dat
al de invalswegen OostWest en NoordZuid op deze
wijze zijn verlicht, dan, zo meent spr., kan Leeuwarden
in dit opzicht wedijveren met welke stad van gelijke
grootte ook.
De fractie van de P.v.d.A. complimenteert het col
lege graag met de gemaakte vorderingen en spreekt de
hoop uit, dat zo spoedig mogelijk zal blijken, dat nog
in voorbereiding zijnde plannen verwerkelijkt zullen
worden.
Spr. moge hier persoonlijk iets aan toevoegen. Blij
kens de raadsbrief gaat het op dit ogenblik in hoofd
zaak om verlichting van het tracé, waarlangs het door
gaande verkeer wordt geleid, ofschoon ook andere de
len van de stad worden genoemd. Wat dit betreft, zou
spr. graag de aandacht willen vestigen op het plein
vóór het station, dat z.i. die aandacht wel zeer ver
dient, aangezien de gasten, die per trein de stad binnen
komen, op genoemd punt hun eerste indruk van de
stad opdoen. Mocht het mogelijk blijken speciaal daar
iets op korte termijn te doen, dan gelooft spr., dat daar
mee het gemeentebelang wel is gediend.
De heer Pols zegt, dat zijn fractie verheugd is over
dit voorstel. Het is wel bekend, dat hij c.s. verschillen
de malen bij de begroting gevraagd hebben om meer
licht in de duisternis en het is met grote voldoening,
dat zij nu mogen constateren, dat het eindelijk zover
is; het enige lichtpuntje, dat zij zien in de duisternis
(die, naar zij hopen, nu spoedig tot het verleden zal
behoren) is, dat hier op dit moment hyper-modern
wordt gestart en dat men, doordat in andere delen
van het land nogal wat geëxperimenteerd is met de
straatverlichting, dankbaar gebruik kan maken van
iets, dat behoorlijk „uitgeprobeerd" is. Daar kan men
dus zijn voordeel mee doen.
Spr. zou wel enkele opmerkingen willen maken.
In deze raadsbrief wordt zeer populair geschreven
over een materie, die niet zo eenvoudig ligt; het is alles
heel begrijpelijk. Op de kaart, die bij de stukken lag,
is aangegeven, waar men natriumlicht wil aanbrengen.
Daar worden de Schrans en de Wirdumerdijk ook bij ge
noemd. Spr. zou echter willen adviseren, deze zaak
nog eens rustig te bekijken, als het eenmaal zover is,
omdat natriumlicht tot gevolg heeft, dat alle kleuren
onherkenbaar zijn. Op een demonstratie in Wolvega
was dat ook te zien. In winkelstraten lijkt spr. na
triumlicht absoluut niet goed. Hij gelooft, dat men daar
moet werken met kwikmenglicht. Vooral met het oog
op étalages geeft natriumlicht ontzettend veel moei
lijkheden. Kwikmenglicht maakt de kleuren niet on
herkenbaar en belangrijk is ook, dat de verkeersveilig
heid niet in het gedrang komt. Het is in de practijk
wel gebleken, dat natrium verlichting tot gevolg heeft,
dat sneller wordt gereden. Doordat men alles bijzon
der goed kan onderkennen, wordt de snelheid opge
voerd, maar dan moet de weg ook in staat zijn om
deze snelheid te verwerken.
Een tweede opmerking is deze: Men kan op het ogen
blik op de Harlingerstraatweg ondervinden, dat men,
uit het natriumlicht in de richting van de stad rijden
de, als het ware in een zeer duistere tunnel terecht
komt. Automobilisten zullen geneigd zijn om groot licht
te voeren, wat in de bebouwde kom niet mag. Is het ook
mogelijk om daar, waar het felle, mooie natriumlicht
ophoudt, met kwikmenglicht geleidelijk op de stads
verlichting over te gaan Het zou ook mogelijk zijn
met grotere gloeilampen te werken en dan langzamer
hand op gewone sterkte over te gaan. Als men de
proef neemt, zal men het met spr. eens zijn.
Op de kruising Leeuwrikstraat-Mr. P. J. Troelstra-
weg krijgt men straks, komende van de donkere Troel
stra weg, een groot lichtvlak. Men zou hier ook kwik-
licht kunnen aanbrengen ter plaatse waar men van de
natrium- op de gloeilampenverlichting overgaat.
Spr.'s derde opmerking betreft de volgende zinsnede
uit de raadsbrief: „Bij het autobusstation is natriumver-
lichting met succes toegepast". Hij meent echter, dat
men natriumverlichting moet gebruiken op plaatsen
waar het verkeer zich beweegt, maar niet daar, waar
zich stilstaand verkeer bevindt. Alle kleuren vervloeien
in dat licht. Als men zijn familie van het autobus
station afhaalt, dan krijgt men de gekste dingen, want
men herkent elkaar daar niet. (Vrolijkheid.)
Nu zou spr. deze uitwijkmogelijkheid willen aan
geven: Als men verder gaat met de natriumverlichting,
zou men de armaturen van de verlichting op het auto
busstation langs de invalswegen kunnen gebruiken en
op het autobusstation gaan werken met kwikmenglicht.
De heer Kas wil ook graag namens zijn fractie in
stemming betuigen met het voorstel, omdat het een ge
weldige vooruitgang betekent voor de verlichting van
Leeuwarden. Hoewel de heren W. C. Dijkstra en Pols
naar voren hebben gebracht wat spr. had willen zeggen,
meent hij goed te doen, dit te onderstrepen, omdat wat
de heer Dijkstra heeft gezegd over het Stationsplein
en de heer Pols over de Schrans en het autobusstation
van het grootste belang is.
De heer Rutkens zou nog enkele verlangens i.z. betere
verlichting naar voren willen brengen. Wij zullen, al
dus spr., het voorstel van B. en W. steunen. Maar daar
naast zouden wij er op willen aandringen, dat de rest
van de plannen, die in het voorstel worden genoemd,
n.l. betreffende de route ZuidWest en ZuidOost, zo
snel mogelijk zal aansluiten op het plan, dat B. en W.
thans ten uitvoer willen brengen. Tevens zouden wij er
op willen wijzen, dat er ook nog enkele punten in de
stad zijn, die niet door de andere sprekers zijn genoemd,
maar die zeer zeker de aandacht van het college zullen
moeten hebben. Straks beschikt Leeuwarden over
prachtig verlichte uit- en invalswegen, maar met dit
felle licht vormt de verlichting op andere punten van
de stad een scherp contrast. Spr. zou hier in het bijzon
der willen noemen de Hollanderdijk en vooral het laat
ste eind. Wanneer het een klein beetje mistig of don
ker weer is en de maan schijnt niet al te helder, moet
men daar als vreemdeling niet komen, want men breekt
er, om het maar eens plat te zeggen, zijn nek. Ook de
Fabrieksteeg verdient de aandacht van het college.
Wanneer men als vreemdeling die brede steeg van
Achter de Hoven binnenkomt en men slaat rechts af
