26
Wil men inderdaad een satelietachtig dorp naast Leeu
warden hebben, bijv. Wytgaard, Goutum en misschien
Wirdum ook, waarvan Wytgaard en Goutum, als het gun
stigst gelegen, misschien het meest in aanmerking zul
len komen, of wil men het nu maar een dorp laten,
zoals het is, dat alleen zichzelf vernieuwt, maar zich
niet meer op grote schaal uitbreidt? Dit is een vraag,
die dus bij een voorstel tot het vaststellen van een uit
breidingsplan voor Wytgaard aan de orde en in be
spreking zou kunnen komen.
Spr, krijt nou twa Frysk-sprekkenden to biantwur-
dzjen en wol de hearen Santema en Hartstra.
De hear Santema hat it hawn oer it oerweiprobleem
en hy hat noch ris wer de needsaek fan in oplossing
dêrfan ütinoarset. Spr. soe hast sizze, dat de hear San
tema en spr. der beide en hy kin dat wol ütwreidzje
ta it kolleezje en de rie -fan oertsjüge binne, dat de
oplossing fan dit probleem needsaeklik is. Mar de hear
Santema sil ek, lyk as spr., fan de swierrichheden, dy't
der oan fêst sitte, foaral dy yn it finansiéle flak, oer
tsjüge wêze. It kolleezje sil de oantrün fan de hear
Santema yn omtinken halde, mar spr. seit derby, dat
de swierrichheden, dy't de hear Santema en de rie bi-
kend binne, de oplossing noch efkes yn 'e wei steane.
Dan hat de hear Santema it hawn oer it Nijlan en
hy hat in goed wurd sprutsen foar huzen mei panne -
tekken. Men kin dêroer forskil fan miening hawwe.
Persoanlik mient spr., dat in tek in prachtieh stik je
wurk wêze kin. Men sjocht op 'e doarpen moaije punt-
tekken mei pannen, dy't wrychtich architektoanysk o
sa moai binne. Yn it plan-Nijlan hawwe wy sa seit
spr. lykwols in oare wei keazen en yn de boufoar-
skriften fêstlein, dat dêr platte tekken makke wurde
moatte. Nou moat men der foarsichtich mei wêze dat
wer to foroarjen. As der yn dy hiele wyk platte tek
ken komme, moat men der dus perfoarst net panne-
tekken mei skerpe punten yn oanbringe. As men jin
yntinkt, dat men der fleanende oer hinne giet, dan kin
dat in biskate yndruk fan ienheit en harmonije jaen.
De namme Aldlün is noch net takend oan it ütwrei-
dingsplan, dat de hear Santema bidoelt, mar spr. stelt
him foar, dat, hwannear't dit plan yn 'e rie komt, dy
namme der wol ris under stean koe. Spr. mei net foar-
ütrinne op it bislüt fan 'e rie, mar it liket him ta, dat
dizze namme wol goed ütkomme sil.
Oer de soasiograef komt spr. strak noch wol to
sprekken yn in oar forbên. It kolleezje is mei de hear
Santema fan miening, dat in oerdutsen fémerk greate
foardielen hat. Hja binne der ek yn oare plakken en
yn Den Bosch sjocht men der greate foardielen fan.
It kolleezje is it ek fan plan, mar it sil der yn earste
oanliz miskien noch net mei komme. Der is lykwols by de
yndieling fan de merk al rekken mei halden, dat de
merk op 'n dür oerdutsen wurdt. Finansiéle reden
wjerhalde spr. derfan om it nou al üt to stellen. Foar
lytsfé is de bidoeling in hal to meitsjen, dy't in sljochte
flier krije sil, sadat de hal ek foar oare aktiviteiten
brükt wurde kin.
It punt, dêr't spr. it meast tsjin op sjoen hat, is it
Julianapark. Dêr is, nei't spr. mient, it foarige jier of
eigentlik yn 'e maeitiid fan dit jier, it léste wurd oer
sprutsen, n.L, dat de oplossing wer tichterby komt.
Spr. kin der wrychtich dizze kear net mear fan sizze.
De mooglikheden binne biheind. Spr. sil soargje, dat
de oandacht der wer op fêstige wurdt, mar in oar an-
dert kin hy der net op jaen. In bipaelde tasizzing, dat
de saek yn 'e rin fan dit jier ré komme sil, hat hy
bislist net yn 'e büse.
De Voorzitter: De thee staat op de raadsleden te
wachten.
Spr. is krekt oan de léste opmerkingen ta.
De hear Hartstra hat in listje opjown fan deside
rata. Hy hat ek in forgelyking makke tusken Wyt-
gaerd en Wurdum as forensedoarp. Spr. mei wol efkes
„ündogensk" wêze en sizze, dat it him taliket, dat
Wytgaerd as forensedoarp in greate takomst hat, mar
dat Wurdum mear kulturele foarsjenningen to bieden
hat. Dêrmei is de saek efkes oanstipt.
It forkearsprobleem, dat oproppe wurdt troch de
oanliz fan de nije „highway" sa soe men it hast
sizze hat uteraerd ek de oandacht fan it kolleezje.
De forkearsforbetteringen foar Himpens, Swichum en
Goutum hat spr. ek perfoarst net yn 'e büse.
Hjirby soe spr. it litte wolle, nou't de thé foar de
droege kielen ré stiet.
De Voorzitter: wil nog even opmerken, dat, toen de
heer Santema sprak over de gobelins in de vroegere
vroedschapskamer op het stadhuis, hij de vervaardiger
van het schilderwerk van het plafond en het schoor
steenstuk verward heeft met die van de gobelins. Het
schilderwerk is gemaakt door Hayema, maar de wand
tapijten zijn destijds gemaakt in de toen bestaande
ateliers van Alexander Baert in Amsterdam op speciale
bestelling van de toenmalige Leeuwarder vroedschap.
En omdat de raad nu toch gaat pauzeren, lijkt het spr.
wel praktisch even naar de gobelins te gaan kijken.
Dan kunnen de raadsleden tegelijk een indruk krijgen
van de staat, waarin deze zich bevinden, hoewel ook
zij, evenals B. en W., natuurlijk leken zijn op dit stuk.
Hierna wordt gepauzeerd.
Na de pauze zet de heer Van der Schaaf (weth.) zijn
beantwoording voort.
De heer Hoekstra heeft de opmerking gemaakt (die
spr. kort kan beantwoorden) over het treuzelen met
de uitgifte van grond voor een provinciaal laboratorium
voor de volksgezondheid. Spr. volstaat er mee op dit
punt te verwijzen naar de moeilijkheden, aan de meeste
leden van deze raad bekend, met betrekking tot het
uitbreidingsplan-Nijlan, doordat n.l. door Ged. Staten
de goedkeuring is onthouden aan dat gedeelte van het
plan, waarin het gemeentebestuur een terrein had ge
reserveerd voor dit laboratorium. Door het onthouden
van goedkeuring is dit deel op losse schroeven komen
te staan. Een complex van factoren is dus de oorzaak
geweest van de moeilijkheden t.a.v. het plan-Nijlan.
Nu komt spr. tot de heer Heidinga, die enige be
schouwingen heeft gegeven over de overweg en over de
stadsuitbreiding en wel in algemene zin.
Op de kwestie van het al dan niet heien onder een
gezinswoningen zal spr. niet te diep ingaan dat doet
de heier wel (Gelach) omdat deze kwestie voor het
gemeentebestuur beslist afhankelijk is van technische
adviezen. Op sommige plaatsen kan men misschien
met een fundering op staal (zonder heien dus) volstaan,
maar op andere plaatsen is heien wel noodzakelijk ge
weest.
De heer Heidinga heeft aangedrongen op lage prijzen
voor de grond en heeft daarmee een punt aangeroerd,
dat op het ogenblik een beetje een knelpunt lijkt te
worden; het is een feit, dat de grondprijzen aan de hoge
kant gaan worden. Het is misschien wel nuttig in dit
verband even uiteen te zetten, zulks in aansluiting op
een korte opmerking in de mem.v.a., hoe die grond
prijzen tot stand komen. Wanneer men hiervan een be-
berekening maakt, worden aan de debetzijde vermeld
alle kosten, die worden gemaakt, in de eerste plaats
voor aankoop van de grond, de notariskosten, de kos
ten van onteigeningsprocedures, en, als er sprake is
geweest van taxatie, ook de taxatiekosten. Er wordt
jaarlijks bijgeschreven de rente, die het grondbedrijf
aan de gemeente moet betalen. Er komen dan verder
bij de kosten van ophoging van de grond tot de vereiste
hoogte, van riolering, van straataanleg, trottoiraanleg
plantsoenaanleg en dat alles bijelkaar vormt aan de uit
gavenzijde het totale bedrag, dat teruggevonden moet
worden aan de inkomstenkant. En daarvoor past men
dan toe de methode van de uitgifte volgens classifica
tie-oppervlakte. Dat betekent, dat men niet de grond
naar de oppervlake van een bepaalde kavel gaat meten
en prijzen, maar gaat uitrekenen, hoeveel vloeropper
vlakte (classificatie-oppervlakte) op een bepaald stuk
wordt gereserveerd. De bouwblokken worden gemeten:
lang en breed zoveel. Zijn het etagewoningen, dan wordt
natuurlijk de oppervlakte met het aantal lagen verme
nigvuldigd en zo komt men dan tot een totaal van een
classificatie-oppervlakte en die oppervlakte is de grond
slag voor de prijzen van de grond, die in erfpacht en in
verkoop wordt uitgegeven. De zaak wordt even gecom
pliceerder door de terreinen voor bijzondere bebou
wing; daarvoor wordt een prijs gezocht, die overeen
komt met de prijzen voor eengezinswoningen en dan
moet toch uit dat totale bedrag aan de uitgavenzijde,
waai-van spr. zojuist de elementen heeft genoemd, een
bepaalde grondprijs aan de inkomstenkant resulteren.
'"«Je
27
Wanneer men er toe zou overgaan om voor al de opper
vlakte, zoals die er nu ligt, minus de plantsoenen, ge
woon een oppervlakteprijs te berekenen, zou men tot
een onbetaalbare prijs voor de eengezinswoningen
komen.
In dit verband wil spr. even ingaan op een andere
opmerking van de heer Heidinga i.z. het grondgebruik
t.a.v. flatgebouwen, etagewoningen en eengezinswonin
gen. Daar is een bepaalde normering voor, die op erva
ringen berust. Voor eengezinswoningen wordt als norm
aangehouden per 100 m^ classificatie-oppervlak een
grondgebruik van 269; voor woningen in twee woon
lagen van 213; voor woningen in drie woonlagen van
197 en voor woningen in vier woonlagen van 177 m-,
waaruit in elk geval blijkt, dat het bouwen in vier
woonlagen de minste grond vergt, dus het voordeligst
is in het grondgebruik. Men kan verschillend denken
over de waarde van deze normering, maar het is een
feit, dat de eengezinswoningen relatief vrij veel grond
vergen in vergelijking tot de etagewoningen.
De heer Heidinga heeft verder nog een lans gebroken
voor de particuliere bouw en spr. durft wel zeggen
het kan ook bekend zijn dat het college bereid is
de particulieren, die op basis van de voorwaarden, die
de gemeente nu eenmaal moet stellen t.a.v. de grond
prijzen, willen bouwen, medewerking te verlenen. Zij
zullen worden geholpen, zodra de straten in het plan-
Nijlan gereed zijn.
De heer Heidinga heeft ook gepleit voor een soepele
toepassing van de bouwverordening en gewezen op een
zekere ontevredenheid, die er ten opzichte hiervan
heerst. Deze opmerking heeft het college meer gehoord.
Dit is een vrij moeilijk punt, want als men vandaag
soepel is en morgen soepeler, dan kan men overmorgen
in de soep zitten. Het is beslist het inslaan van een ge
vaarlijke weg, wanneer men de voorschriften, die men
heeft vastgesteld, langzamerhand gaat loslaten. Toch
moet er naar spr.'s mening in de nieuwe bouwverorde
ning een weg worden gevonden, die het college de mo
gelijkheid geeft te komen tot een soepele toepassing,
zoals die zo graag wordt gewenst. Daarbij moeten wij,
aldus spr., niet vergeten, dat de belangen tegengesteld
zijn. Zij, die voor een soepele toepassing pleiten, hebben
een ander, tegengesteld, belang dan de gemeente. Men
moet zich dan ook niet op de woorden „soepele toepas
sing" verkijken.
De heer Heidinga heeft verder gesproken over het
tonnenstelsel. Eigenlijk ligt dit meer op het terrein van
de wethouder van de Reiniging en spr. wil er daarom
niet op ingaan.
De heer Heidinga pleitte voor een spoedige aanleg van
de Z.O. rondweg en het geven van voorrang aan deze
boven de noordelijke rondweg. Hij stelde deze vraag
namens de fractie. Spr. wil wel even zeggen, dat dit
niet het uitgesproken standpunt van de fractie is, maar
meer een gedachte, die in de fractie is opgekomen en
toen instantelijk is overgenomen.
Het belang van de zuid-oostelijke rondweg wordt
door het college stellig gezien, maar ook die van het
uitbreidingsplan-Noord. Het plan in hoofdzaak in dit
gedeelte van de stad, 't Ielan, is gereed en wordt ver
der uitgewerkt. De grondverwerving is hier verder
voortgeschreden dan in het zuid-oosten en om die rede
nen is de gedachtengang van B. en W. geweest, op
advies van Openbare Werken, dat dan de noordelijke
rondweg waarschijnlijk voorrang zal krijgen, maar het
is natuurlijk niet uitgesloten, dat door allerlei omstan
digheden de volgorde nog verandert. Stel, dat de vaststel
ling van het zuid-oostelijke uitbreidingsplan een zeer snel
verloop heeft en dat dit plan gemakkelijk goedkeuring
verkrijgt, maar dat het noordelijk plan op tegenstand
van de zijde van gedeputeerde staten stuit, dan weet
men niet wat er nog uit de bus kan komen.
Spr. zou het zó willen stellen, dat de gedachtengang
van B. en W. het is meer een gedachtengang dan
een besluit geweest - - ging in de richting van voorrang
van de noordelijke rondweg boven de andere. Wanneer
echter op een bepaald moment de belangen van de aan
leg van de noordelijke rondweg zouden moeten worden
afgewogen tegen die van de zuidoostelijke, dan weet
spr. nog niet wat het meest urgent zou zijn.
Hoe het ook zij, spr. heeft de stand van zaken op dit
ogenblik toegelicht en het college neemt uiteraard akte
van het pleidooi van de heer Heidinga, die het belang
van de zuidoostelijke rondweg heeft onderstreept.
De heer Bootsma heeft gewezen op het belang van
herstel van de bruggen. Deze wil ongetwijfeld wel van
spr. aannemen, dat het college daar evenzeer als hij
van overtuigd is. Laatst, zo zegt de heer Bootsma, liep
ergens in een van de bruggen de zaak absoluut vast.
B. en W. kunnen niet anders dan zeggen dan dat de
deur in dit opzicht bij hen volledig open staat. Zij zijn
er in gelijke mate als de heer Bootsma en de gehele
raad van overtuigd, dat er met de bruggen iets moet
gebeuren. Alleen de beslissing hierover ligt meer op het
financiële dan op het technische vlak.
Dan komt spreker tot de heer Van der Veen, die aan
de industrialisatie enige beschouwingen heeft gewijd.
Tegelijk zal spr. daarmede beantwoorden hetgeen de
heren Mani, De Jong e.a. daarover hebben gezegd.
Waarom is de industrie weggebleven? zo vraagt de
heer Van der Veen. Dat is een vraag, die natuurlijk
niet zo gemakkelijk is te beantwoorden. Spr. heeft daar
een idee over, dat niet erg concreet is, maar dat toch
wel in een algemene formule te vatten is. Vroeger gaf
Leeuwarden zich uit voor de hoofdstad van een in hoofd
zaak agrarisch gewest. Dat was inderdaad tot voor nog
niet zo heel veel jaren een juiste typering. Maar nu is
er een andere ontwikkeling gekomen. Men kan niet
meer volstaan met te zeggen, dat Leeuwarden de hoofd
plaats van een in hoofdzaak agrarisch gewest is. Men
moet met volle kracht koersen naar de industrialisatie
van Friesland, om de redenen, die alle wel bekend zijn:
het tegengaan van de ontvolking, het scheppen van
nieuwe arbeidsplaatsen e.d. Waarom is tot nu toe de
industrie weggebleven? Naar spr. meent, in hoofdzaak
omdat in Leeuwarden tot dusverre niet voldoende het
industriële klimaat heeft geheerst. Dat industriële kli
maat is niet alleen een zaak van het bestuurscollege.
Wanneer men Leeuwarden vergelijkt met andere plaat
sen, waar vanouds industrie gevestigd is, dan is de be
volking in laatstgenoemde plaatsen in veel sterkere
mate en niet van vandaag of morgen, maar van het
ene geslacht op het andere industrie-minded, hele
maal op industrie ingesteld.
Wanneer men in een plaats een geslacht van fabri
kanten heeft en een geslacht van industrie-arbeiders,
dan bepaalt dat in een belangrijke mate evenzeer
als, of in meerdere mate dan de overheidsmaatregelen
het industriële klimaat van die plaats. En daarom
meent spr., dat men niet gemakkelijk de waarde van
het initiatief, dat uit de burgerij is opgekomen, kan
overschatten. Niet louter door enkele bepalingen of
maatregelen van overheidswege zullen de industrieën
opeens als paddestoelen uit de grond komen. De kwestie
is aldus, dat de industrie, die hier gevestigd is, indus
trie moet aantrekken. Dat is de juiste wijze van doen.
En daarom is het initiatief van de kernweek en de
kernactie voor Leeuwarden van de allergrootste be
tekenis.
De heer Van der Veen heeft zijn betoog onderstreept
met een aantal cijfers, die van belang zijn en die spr.
uiteraard kan overnemen. Hij behoeft daar verder niet
op in te gaan.
Hij zou in dit verband nog even willen spreken over
de aanstelling van een sociograaf, wat bij een deel van
de raad instemming vindt en bij een ander deel enige
kwesties oproept. Spr. gelooft, dat, gezien het beleid
t.a.v. de industrialisatie, voor het opsporen van de
daarvoor benodigde gegevens een dergelijke functiona
ris nodig is. Het werk voor een dergelijk man is er.
Dat werk moet verricht worden, öf door het ETIF in
opdracht van de gemeente Leeuwarden, öf door een
eigen ambtenaar. Er is werk genoeg. Wanneer men de
survey voor de uitbreidingsplannen in orde en op tijd
in orde wil hebben, of wanneer men een prognose voor
de bevolking van de scholen in de nieuwe wijken of
voor de ontvolking van de scholen in de oude binnen
stad wil opstellen of wanneer men wil nagaan, hoeveel
bedrijven en bedrijfjes er bij sanering van de binnen
stad moeten overblijven en hoeveel er uitgestoten moe
ten worden, wanneer men de industrieterreinen in de
nieuwe wijken wil plannen, kortom, wanneer men sta
tistisch materiaal ter beschikking wil hebben waarop
het beleid moet worden afgestemd, dan moet dit werk
verricht worden. Dan is de vraag niet, of dit werk ver
richt moet worden of niet verricht moet worden, maar
