4
f540,foar dyjingen, dy't de akte brüke en foar de
oaren f 360,To mear steane spr. c.s. hjir efter, om
dat harren by ynformaesje bliken dien hat, dat ek de
oare organisaesjes, dy fan it bisünder ünderwiis, en dy
wer ünderfordield yn R.K. en Protestants-Kristlike,
fan itselde bitinken binne. Spr. c.s. as c.h.-fraksje
soenen der dan ek tige foar fiele, dat de wurdearring
foar dizze akte op de yn it brief neamde wize fêststeld
wurde soe. En dan sit hjir ek noch hwat oars oan fêst.
Yn it brief fan de N.O.V.-öfdieling is ek neamd de
proefskoalleleaver noch wol spr. sizze de twatalige
skoalle. It proefskoalle-stadium is al efter de rêch.
It kin de rie bikend wêze, dat spr. der yn foarige
jierren al faker op oanstien hat, dat it sa njonken-
lytsen yn Ljouwert of yn ien fan de omlizzende doarpen
komme moat ta in twatalige skoalle, lyk as der op it
eagenblik al in stikmannich yn Fryslan binne. It brief
fan de N.O.V., ófdieling Ljouwert, suggerearret, dat
sa'n proefskoalle eigentlik op ien fan 'e doarpen komme
moat. Dêroer kin men noch fan miening forskele. Spr.
hat doedestiids allinnich sein: Hjir yn Ljouwert binne,
as it der op oankomt, forskate alden, dy't foar harren
bern sünder mis de twatalige skoalle bigeare soenen.
De wethalder fan ünderwiis fan doe, dy't oars hiel
sympatyk foar dizze saek oer stie, hat doe andere,
dat it initiatyf ütgean moast fan de alden, mar spr.
soe der yn dit forban dochs wol foar fiele, dat it ge-
meentebistjür hjir de foarstap naem. Dit is n.l. ek
hoeder fan it iepenbier ünderwiis. Hwat it bisündere
ünderwiis oanbilanget, kinne de alden op gearkomsten
forklearje, dat hja foar de twatalige skoalle binne,
en dêr stiet it gemeentebistjür dus büten. As men dan
sjocht, hokker arsenael op dit stik fan saken oan-
wêzich is hjir yn Ljouwert, dan moat it jin eigentlik
forwünderje, dat oan't nou ta noch nea in ütstel fan
B. en W. dien is om in twatalige skoalle yn Ljouwert
of ien fan de doarpen to stiftsjen. De sifers, dy't spr.
krige hat fan de ófdieling ünderwiis fan de siktarije,
binne sa, dat hjir op it eagenblik yn totael 41
ünderwizers binne, dy't de legere of middelbere akte
Frysk bisitte en dan wol sa fordield: by it iepenbier
leger ünderwiis 26 en mar 8, dy't der hwat mei dogge
op dit stuit; by it bisünder leger ünderwiis 15 en 10,
dy't der hwat mei dogge. Dy sifers wize yn persinten
ütdrukt dus frij hwat gunstiger. Dan binne der ek noch
guon, dy't de middelbere akte hawwe en, as spr. it goed
hat, is der by it iepenbier leger ünderwiis 1 en binne der
by it bisünder leger ünderwiis 2. Dat wol dus sizze,
dat hjir sa'n 40 ünderwiiskrêften binne, dy't by steat
wêze soenen om dat ünderwiis op in twatalige skoalle
to jaen. Spr. wit wol, dat, sjoen de omstannichheden
fan dit eagenblik, in bulte fan dy aktebisitters nou
net realisearje kinne hwat hja miskien wol graech
woenen: oan in twatalige skoalle forboun wêze, mar der
binne wol forskate, dy't yndividueel it ünderwiis yn it
Frysk op har eigen skoalle, sij it ek yn de alderien-
faldichste foarm, jaen kinne, om har akte ek wierlik
praktysk to brüken. En dy moatte troch it gemeente
bistjür oanmoedige wurde. De bidragen, dy't B. en W.
hjir neame, moatte forhege en neffens it saneamde
puntensysteem birekkene wurde, sadat hja ütkomme
op 'e bidragen, dy't spr. niis al neamd hat. Nammens
syn fraksje mei hy B. en W. dan ek wol tige forsykje
om harren ütstel yn dizze sin to wizigjen.
De heer K. J. de Jong zegt, dat zijn fractie dit voorstel
eigenlijk niet los kan zien van de financiële situatie,
waarin do gemeente op het ogenblik verkeert. Wanneer
hier bij een begrotingstekort van meer dan een miljoen
voor 1959 wordt voorgesteld de bedragen van de be
loning der Friese akte, zoals die vroeger golden, van
f66,op te trekken tot f90,- en van f102,tot
f 180,dan kunnen spr. c.s. daar nog vrede mee
hebben. Als zij niet verder willen gaan, dan wil dat niet
zeggen, dat zij geen begrip hebben voor de gedachten-
gang van de heer Santema, een gedachtengang, die
ook naar voren is gebracht in de brief van de N.O.V.,
die bij de stukken ter inzage heeft gelegen. Het is voor
spr. c.s. echter de vraag, of een suggestie, als hier be
pleit, voor verwezenlijking vatbaar is. Zij zouden dan
ook nog wel eens nader overleg willen zien gepleegd
tussen het college enerzijds en andere representatieve
organisaties anderzijds. Afgezien daarvan echter zou
den zij dit probleem liever nader willen beoordelen op
een moment, dat het er met de financiën van Leeuwar
den iets florissanter voor staat dan op dit moment;
ook het punt: overleg met andere organisaties, zouden
zij liever tot een zodanig tijdstip willen uitstellen.
Overigens is spr. het met de heer Santema eens, dat
Leeuwarden eigenlijk vooral met een vraagstuk als de
beloning van de Friese akte de voorstap in Friesland
moet nemen. Het is juist op dit punt van groot belang
wat Leeuwarden gaat doen. Gezien de huidige finan
ciële situatie, acht spr. het voorstel van B. en W. vol
komen acceptabel, maar hij vindt ook inderdaad, dat
het element, dat de heer Santema naar voren haalt
het stimuleren van de eigen cultuur, de voortdurende
aandacht van college en raad moet hebben. In verband
daarmede vraagt spr.: Hoe gaat het op dit moment
op de openbare scholen? Daar heeft het gemeentebe
stuur het meeste mee te maken, omdat de bijzondere
scholen onder hun eigen schoolbesturen staan. Wie
heeft te beoordelen, of Fries op een openbare lagere
school gegeven zal worden; is dat overgelaten aan B.
en W. of aan het hoofd der school of aan een of andere
organisatie, die hier iets mee te maken heeft? Juist
de cijfers, die de heer Santema gegeven heeft: 24 on
derwijzers met de lagere akte Fries, van wie er slechts
8 iets mee doen, brengen toch wel tot uitdrukking, dat
het onderwijs in het Fries van de zijde van het gemeente
bestuur meer gestimuleerd kan worden. Is er nog iets
anders aan te doen dan het enkel beschikbaar stellen
van een beloning voor de Friese akte?
Een volgende vraag is deze: De beloning van de
Friese akte komt voor rekening van de gemeente,
maar is die ook in rekening te brengen bij het rijk.
Is dat het geval ook met de kosten, die voortvloeien
uit de tweetalige school? Of komen deze kosten volle
dig ten laste van het gemeentebestuur? Uiteraard is de
beantwoording van deze vragen van belang voor de
beoordeling van het gehele probleem.
Resumerend, kunnen spr. c.s. met het voorstel van
B. en W. wel akkoord gaan, gezien de financiële si
tuatie der gemeente, doch zij zouden het college het
stimuleren van het onderwijs in het Fries, m.n. op de
openbare school, toch wel in overweging willen geven
De heer Mani kan zich met de geest, die spreekt uit het
betoog van de heer Santema, wel voor het grootste deel
verenigen en hij wacht daarom dus wel graag het ant
woord van de wethouder af.
Spr. zou echter nog wel iets anders naar voren
willen brengen. Dat gaat om het verschil, dat bestaat
tussen de suggestie van de N.O.V. en het voorstel van
het college of, wil men, de mening van de wethouder.
B. en W. zeggen in de raadsbrief: „Genoemd bestuui
meende geen afstand te kunnen doen van zijn overige
in bovenbedoeld schrijven gedane voorstellen, waarbij,
ten aanzien van de beloning, als norm is genomen een
bedrag, dat voor een tweetalige school nodig wordt
geacht en waarvan de andere bedragen zijn afgeleid.
Wij zijn evenwel van mening, dat bij het ontbreken van
een tweetalige school, deze school, voor de beloning
van de akte Fries, geen uitgangspunt kan zijn". Maar
dan stelt spr. zich deze vraag: Als er een tweetalige
school in Leeuwarden komt, wil men dan weer af
wijken van wat men nu heeft voorgesteld en een
nieuwe regeling gaan opzetten? Dan zou hg het toch
veel logischer vinden, dat men reeds met de situatie
rekening hield, dat de tweetalige school er komt en
dat men daarop het gehele stelsel opbouwt.
Spr. zou deze vraag graag willen toevoegen aan de
vragen, die reeds gesteld zijn.
De heer Tiekstra (weth.) tinkt, dat hy mei it biant
wurdzjen fan it bitooch fan de hear Santema tagelyk
op fragen fan oare sprekkers antwurd jowt. Dan kin
dat yn ien kear.
De hear Santema bigoun mei to sizzen, dat syn
fraksje it uteraerd tige iens is mei it feit, dat dit ütstel
hjir dien wurdt oan de rie. De hear Santema hat dér
fierder fan sein, dat hy it dochs wol fan bilang achtet,
dat dizze saek hielendal op 'e nij bisjoen wurdt.
llwannear't de hear Santema it ütstel fan B. en W.
goed lézen hie, dan hie hy konkludearje kind, dat de
5
kwesje al hielendal op 'e nij bisjoen wurden is. Soe dat
ommers net it gefal west hawwe, dan hie der in ütstel
kommen mei bidragen, lyk as yn 'e tredde alinea oan-
helle, n.l. f 66,- - en f 102,—. Dat bitsjut dus, dat oerliz
fierd is mei de N.O.V.in oerliz, dat yn de foroardering
op it leger ünderwiis regele is. It kolleezje is pas
kommen mei dit ütstel n.o.f. it brief, dat de N.O.V. op
har bar stjürd hat n.o.f. it ütstel, dat B. en W. oan
dizze foriening dien hienen. Dat bitsjut dus, dat de
fraech, dy't yn it brief fan de N.O.V. opsluten leit, n.l.
om yn de bileanning fan de Fryske akte minoftomear
de systematyk del to lizzen fan in „bezoldigingsbesluit",
troch B. en W. bifêstigjend biantwurde is. Dat is lyk-
wols net hielendal konsekwint trochfierd, hwant dan
soe it net mooglik west hawwe om in akte fan ünder
wizers oan in legere skoalle to bileanjen. Op de ge-
woane legere skoalle ken men net it systeem fan in
aparte bileanning fan by-akten. Mar der stiet al yn it
riedsbrief, dat foaral by it gewoan leger ünderwiis
it jaen fan Fryske lessen bilangryk achte wurdt. Spr.
mient, dat de diskusje allinnich mar gean kin oer de
fraech, oft de bidragen, dy't neamd binne, heech ge-
nöch binne of net. Nou is dat altiten in tige slimme
fraech: is in bileanning heech genöch of net? En it
spyt spr. sizze to moatten, dat üt it materiael, dat
de hear Santema produsearre hat, eigentlik al nei
foaren komt, dat it hjir yn Ljouwert, hwat de bilang-
stelling foar it Frysk bitreft, net sa daverjend liket,
mar is dat nou in feit, dêr't men forheard fan opsjen
moat? Spr. leaut it net. Ljouwert hat in tige mingde
bifolking: in part sprekt Frysk en in part sprekt gjin
Frysk en gjin Hollansk, binammen as de lju fan it
Fliet komme! Wer in oar diel sprekt Hollansk of hwat
dêr foar troch giet. Mei dy sitewaesje hat men rekken
to halden.
De hear Sancema makket in forgeliking tusken iepen
bier en bisünder ünderwiis, mar dy kin allinnich mar
ta de konklüzje liede, dat der by it iepenbier ünderwiis
aerdich hwat mear bisitters fan de Fryske akte binne
as by it bisünder. Fan de 15 aktebisittex's by it bi
sünder leger ünderwiis binne der 10, dy't der hwat mei
dogge; lykwols, fan de 26 akte-bisitters by it iepen
bier leger ünderwiis binne der mar 8, dy't der hwat
mei dogge. Men kin it bitreurje, dat dy sifers sa leech
iizze, mar hja binne net sa ekstreem as de hear
Santema it stelt. Lykwols, as der nou sa'n heap ünder
wizers binne, dy't de akte hawwe, mar net in soad,
dy't ek les jaen, dan moat men jin öffreegje: hoe komt
dat sa?
Dat is een vraag, die ook de hear K. J. de Jong
heeft gesteld. Spr. gelooft, dat een volkomen demo
cratische weg bewandeld wordt, als in het leerplan
van de openbare school bepaald wordt, dat, wanneer
de grote meerderheid van de ouders der kinderen dit
wenst, op voorstel van het hoofd der school door B. en
W., in overeenstemming met de inspecteur van het
L.O., besloten wordt, dat in het 6e leerjaar wekelijks
2 uur les zowel in het lezen als in het schrijven van
het Fries wordt gegeven. Men kan dus zeggen, dat op
ike school, als de grote meerderheid van de ouders
er voor gevonden wordt, les in het Fries kan worden
gegeven. Men mag het dan spijtig vinden, dat zulks bij
niet meer dan 6 o.l. scholen het geval is in Leeuwarden,
maar dat is een feit, waar het gemeentebestuur toch
moeilijk een verwijt van kan worden gemaakt. Spr.
vermoedt, dat, toen in de tijd van zijn voorganger het
college dit voorstel gedaan heeft, stellig een stimulans
voor het behalen van deze akte gegeven is en dat deze
stimulans ook effect heeft gehad.
Nou seit de hear Santema, dat B. en W. mei dit ütstel
it ünderwiis yn it Frysk net ünderwurdearje moatte.
Spr. soe dêrop anderje wolle, dat dit ütstel oanslüt op
de bidragen, dy't yn it brief fan de N.O.V. seis neamd
binne. Dan kin men natuerlik de fraech wer stelle:
Hwerom binne B. en W. fan de lege bidragen ütgongen?
Nou sit yn it brief fan de N.O.V. dochs noch wol in
great „manco", yn dizze sin: ünder letter a stiet:
het les geven met de akte voor de Friese taal voor
het l.o. aan een Friese proefschool wordt gehonoreerd
met 3 punten; ünder b wurdt it les jaen mei de
akte middelber ünderwiis dêroan gelyksteld, ek 3 pun
ten. Dan wol de N.O.V. (ünder c) it les jaen mei de
akte leger ünderwiis oan in skoalle foar leger ünderwiis
honorearje mei 2 punten en giet hja troch mei ünder
d en e to formelden, dat hja it bisit fan de akte Frysk
M.U. resp. Frysk L.U. honorearje wol mei f 180,resp.
f 90,Wize dizze sifers miskien ek net üt, dat de
N.O.V. wol skrokken is fan de konsekwinsjes fan it
trochlüken fan de lijn fan boppen óf? It kolleezje hat in
ütstel yntsjinne, dat nei spr. syn oertsjüging dochs wol
in logysk systeem ynhaldt. Dit komt hjirop del, dat it
bisit en it les jaen mei de L.U.-akte en it bisit fan de
M.U.-akte gelyk wurdearre wurdt, n.l. mei f 180,en
it bisit fan en it les jaen mei de M.U.-akte mei f 360,
Dêr sit in logysk forban yn. Mar it kolleezje kin ün-
mooglik op dit stuit ütgean fan hwat ünderstellender-
wiis de wurdearring wêze moast foar it les jaen oan in
twatalige skoalle. It liket spr. net botte wierskynlik
ta, dat der sa'n skoalle yn Ljouwert komme sil. Dan
soe men dochs forwachtsje, dat dizze yn it plattelans-
diel fan 'e gemeente komt. En as sa'n skoalle der komt,
sa hawwe B. en W. yn it riedsbrief sein, dan steane wy
ré oerliz oer dizze saek to halden en ek om de bilean
ning fan de Fryske akte by it les jaen oan sa'n skoalle
apart to bisjen. It sprekt fansels, dat der in biskaet
forban wêze moat tusken dizze bileanning en de wur
dearring, sa't dy nou yn dit ütstel dellein is, mar hwan-
near't der in twatalige skoalle komt, dan leaut spr.
stelle to meijen, dat de forgoedingen wierskynlik wol
boppe de forgoedingen, sa't dy nou ütrekkene binne,
sille komme to lizzen. Mar hoe great de bidragen
wurde, dat doart spr. optheden net to sizzen. Men kin
ommers nou noch net witte, oft it in twamans-, in
trijemans- of in fjouwermans-skoalle wêze sil en dus
ek net, hoe swier dit les jaen wurdt. It liket spr. ta,
dat dit in theoretysk gefal bliuwt, salang net bart hwat
vn it learplan fan de iepenbiere skoalle stiet, n.l., dat
in greate mearderheit fan de alden fan dizze bern seit:
Wy wolle graech, dat üs skoalle in twatalige skoalle
wurdt. Wy libje hjir yn in demokratysk lan, hwer't noch
altyd jildt en binammen yn de ünderwiissfear, dat der
neat fan boppen of oplein wurdt. Der wurdt bisocht,
as der initiativen üt de bifolking sels fuortkomme, oan
de mooglikheden romte en plak to jaen. As men dat
net docht, dan bliuwt men by jins iverjen foar it Frysk
en it les jaen yn it Frysk net reëel mear. Men kin as
Fries min reëel bliuwe by dit soarte fan saken, minder
as by oare gelegenheden. Mar litte wy it hjir, sa seit
spr., dochs wrychtich bliuwe.
Als spr. zegt: laten wij reëel blijven, dan komt hij
ook bij de heer K. J. de Jong terecht, waar deze zegt,
dat bij hem het financiële argument toch wel zwaar
gewogen heeft. Spr. zou het zo wallen formuleren: Wan
neer B. en W. een voorstel doen aan de raad en de raad
neemt een besluit met betrekking tot de vergoeding
van deze akte, dan mag men t.a.v. de vaststelling van
de bedragen de realiteit niet uit het oog verliezen. Men
heeft dus de vraag te stellen, of de bedragen, die door
de N.O.V. genoemd worden, inderdaad „haalbaar" zul
len zijn.
De heer Santema is over die haalbaarheid optimisti
scher dan spr. op dit ogenblik zou durven zijn. Men
moet deze zaak stellig reëel blijven zien. En dat is, zo
gelooft spr., eigenlijk alles wat men van dit financiële
argument kan zeggen.
Het college heeft bepaald niet het financiële argu
ment als uitgangspunt genomen bij het laatste voorstel,
aan de N.O.V. gedaan. Immers, dan zouden spr.
heeft het zoëven al gezegd de bedragen niet hoger
zijn geworden dan in de derde alinea van de raadsbrief
genoemd. Het college is bepaald verder gegaan.
Zou, als deze zaak nog eens aan de orde wordt ge
steld, zo vraagt de heer De Jong, niet iets meer over
leg met de organisaties kunnen worden gepleegd? Spr.
wijst er op, dat het hier om de openbare scholen gaat.
De financiële gevolgen van het raadsbesluit werken
natuurlijk wel door tot de bijzondere scholen, maar de
besturen hiervan zijn uiteraard autonoom. Het overleg
wordt dit heeft spr. zojuist ook al gezegd in de
betreffende verordening geregeld. Nu mag men van
overleg verwachten, dat de partijen bereid zijn met
elkaar tot overeenstemming te komen. En spr. meent
te moeten zeggen, dat het voorstel, dat hij namens het
college in het mondelinge overleg met het bestuur van
de N.O.V. n.a.v. de brief van deze vereniging kon doen.
