7
4
Er zijn echter ook andere dingen, die van groot belang
zijn voor het vereiste klimaat. Spr. denkt aan de on
derwijssector. Daarover komt praktisch niets voor in
de stukken. Maar dat zou ook niet juist zijn, want dat
zijn nu eenmaal dingen, die niet via deze weg te be
reiken zijn. Het gaat hier om een voorbereidingskre
diet voor verschillende werken en meer dan voorberei
ding is het ook niet. Spr. gelooft, dat er in deze raad
meer besproken kan worden, wanneer de zaak een
stap verder is. Voorlopig wenst spr. het college toe, dat
het mag bereiken wat het wenst te bereiken.
De hear Santema soe üt namme fan syn fraksje wol
daelks bigjinne wolle mei to sizzen, dat hja ek al hie
lendal efter dit ütstel stiet. Hy c.s. hawwe mei greate
foldwaning al dizze plannen trochnommen en hja hoopje
fansels ek tige, dat B. en W. de krêft en de wiisheit
fine meije om in great part hjirfan yn de earstkom-
mende jierren ek to forwurklikjen. It is eigentlik wol
spitich, dat op in joun as dizze de publike tribune net
stampfol stiet en sit. Dit binne ommers plannen, dy't
de takomst fan Ljouwert foar de earstfolgjende jierren
wer biskiede en it die harren bislist ünplezierich oan,
doe't hja üt de krante fornamen, dat de aksje fan B.
en W. om de greate parse üt Hollan hjirhinne to hei-
jen, gjin sükses hawn hat. En net allinnich Ljouwert
is dit net slagge, mar ek Veendam is op dit stik fan
saken bikaeid weikommen. Men kin inkeld mar sizze,
dat it bilang, dat it Noarden foar de rannestêd Hollan
hat, dêr trochstrings to min sjoen wurdt en dat men
der to min wurdearring foar hat. Men hat dêr bipaeld
allinnich mar oandacht foar himsels en as men in ter
rein forkenne moat, dat in bytsje fierder leit, dan komt
men net. Ut namme fan syn fraksje wol spr. dan ek
forklearje, dat hja de halding fan dy parseminsken tige
foroardielet.
As men dy plannen hjir sa allegearre sjocht, dan hat
men suver oanstriid om lyk as op in bigreatingsgear-
komste inkelde algemiene opmerkings to meitsjen, om
dêrnei ta de ünderdielen oer to gean, mar dat soe dizkear
gjin sin hawwe. As B. en W. yn it biskriuwingsbrief
sizze, dat de plannen foar in hiel great part al for-
wêzentlike wurde moatten hiene, dan is dat foar spr.
c.s. in reden to mear om to sizzen, dat men, nou't de
kansen in bytsje gunstich lykje, fan herten dit momint
oangripe moat om it Noarden mei syn kearnen in bytsje
mear 5m 'e oandacht komme to litten.
Spr. wit hast net, oft hy op de ünderdielen yngean
sil; hy fynt it net sa hiel wichtich, omdat de rie yn de
earstfolgjende bigreatingsgearkomste dizze dingen wer
ünder eagen krije sil. Dochs wol spr. op in pear punten
efkes de klam lizze. En wol earst op in prïoriteits-
kwesje, dy't foaral slacht op de oanliz fan it diel fan 'e
rounwei, dat leit tusken de Julianaleane en de P. Stuy-
vesantwei en it diel fen 'e rounwei tusken de Troelstra-
wei en de Greunswei. Spr. syn fraksje is perfoarst fan
miening en hja hat der al faker ütdrukking oan
jown dat, as der fan in prioriteitskwesje sprake is,
binammen it earstneamde diel fan 'e rounwei earst
foardroegen wurde moat, omdat dêr greate bilangen
mei mank binne yn forban mei de yndustry, dy't dêr
al oanwêzich is. Twaddens dit punt: Yn 'e takomst sil
der ek in wei komme moatte tusken de Heliconwei, de
Tesselschadestrjitte en sa nei de nij oan to lizzen brêge
foar de Lange Marktstrjitte oer. As dy plannen troch-
geane en as dy wei alteast hielendal rjocht oanlein
wurdt, dan sil de Wilhelminabaen dêroan opoffere wur
de moatte. Op groun fan it lokkige bisit fan dizze Wil
helminabaen, dy't foar de hippyske sport fan tige great
bilang is, soenen spr. c.s. nou al der foar pleitsje wolle,
om, as it hwèt kin, dy Wilhelminabaen to üntsjen. Soe
der al in wei oanlein wurde moatte, dan soenen hja yn
oerweging jaen wolle om by need allinnich mar it east
like diel fan de baen to brüken.
Yn it tredde plak soe spr. sizzze wolle, dat de oplos
sing foar de oerwei mei in tunnel, sa as dy yn it bi
skriuwingsbrief jown wurdt, him c.s. net foldwaende
taliket. Dat is oars net as in provisoaryske oplossing
fan it forkearsprobleem dêrre. Spr. wit wol, dat it hiele
brief sterk de klam leit op 'e yndustrialisaesje, mar
yn forban dêrmei stiet ek it forkearsprobleem. Yndus
trialisaesje is net mooglik, as dat probleem net sa folie
mooglik oplost wurdt. En dan bliuwt it altyd noch in
bitreklike oplossing; in radikale oplossing is allinnich
mar mooglik troch byg. it stasjon to forpleatsen mei
in omlizzing fan de Grinzer lyn. Dat is miskien ek in
plan foar de fiere takomst, mar nou't hjir al sokke
bilangrike plannen yn bisprek binne, kin dit der wol
efkes by neamd wurde. As men seit, dat soks net kin,
dan wiist spr. op hwat yn De Haech bart, hwer't foar
25 miljoen in spoarweistasjon boud wurdt. Wy moatte,
sa seit spr., foaral net to lyts tinke oer üssels. Wy
moatte üs hearre litte.
Spr. soe mear oer dizze dingen sizze kinne, mar hy
wol der allinnich noch mar de klam op lizze, dat nou't
der yn 'e takomst in bytsje fan dizze plannen forwê-
zentlike wurde kin, it gemeentebistjür de eagen iepen
halde en altyd ré wêze moat om de bilangen fan Ljou
wert yn De Haech en by oare ynstansjes to bipleitsjen.
Spr. winsket it deistich bistjür dêrfoar de krêft fan
God ta.
De heer Klynstra zal niet lang spreken. Dat is
ook niet nodig, omdat het hier slechts een voorberei
dingskrediet betreft. Hij meent, dat de stap, die het
college hier neemt, alle respect verdient. Het lijkt hem
toe, dat B. en W. heel wat aandurven. Wij zullen ech
ter moeten afwachten, aldus spr., of alles verwezenlijkt
zal worden. Een professor heeft vroeger eens gezegd:
als U iets wilt bereiken, dan moet U overdrijven, want
dan komt U waar U wilt zijn.
Spr. wil niet in finesses afdalen, wel onderschrijft
hij hetgeen de heer K. J. de Jong heeft gezegd in zake
de arbeiderswoningen. In de tweede plaats zou spr. de
aandacht van het college willen vestigen op de uitvoe
ring van de werken. Hij verzoekt het college bij de
realisering van deze werken zoveel mogelijk Leeuwar
der bedrijven in te schakelen, niet alleen aannemers,
maar ook architecten. Men krijgt wel eens de indruk,
dat er in Leeuwarden geen goede aannemersbedrijven
of architectenbureaus zouden zijn. Steeds weer worden
mensen van buiten de stad aangetrokken.
Dat is alles wat spr. had op te merken.
De heer Heidinga zou voor een paar kleinigheden de
aandacht willen vragen. Er wordt tegenwoordig nogal
veel over de leefbaarheid van Leeuwarden gesproken.
In dat verband zou spr. graag willen weten, of door
het verstrekken van een krediet voor de rioolzuiverings
installatie ook de grachten van de stank verlost wor
den. Als dat niet het geval is, zou hij het zeer ge
wenst achten, dat daar alsnog een krediet voor wordt
uitgetrokken, opdat men hier op andere wijze de klach
ten ter zake kwijt raakt. Nu in deze droogte is de
stank weer heel erg in de stad.
Er moet spr. nog iets van het hart.
Het zou kunnen zijn, dat de mensen van openbare
werken het niet aangenaam zouden vinden, dat er zo
veel werk uit hun handen gaat. Spr. persoonlijk zou
zich dat kunnen voorstellen. Er zit een prima staf bij
openbare werken, mensen, waar je op bouwen kunt.
Het is helemaal niet een kwestie van niet-vertrouwen,
maar van te veel werk.
De Voorzitter zegt, dat het college hem heeft opge
dragen om namens B. en W. de verschillende sprekers
te beantwoorden en wanneer hij dat doet, dan wil hij
voorop stellen, dat hij het met bijzonder veel genoegen
doet, omdat door alle sprekers die vanavond aan het
woord zijn geweest, instemming met het voorstel van
B. en W. is betuigd, door de een in wat enthousiaster
termen dan door de ander, maar dan toch wel zonder
enig voorbehoud. En uit de aard van de zaak is het
voor het college prettig om dit te mogen constateren.
Spr. zou het volgende in het algemeen willen zeggen.
Het college heeft al sedert vele jaren en dat niet
alleen op grond van het welvaartsrapport, dat door de
heer K. J. de Jong is genoemd en in het jaar 1948 op ver
zoek van het gemeentebestuur van Leeuwarden is uit
gebracht, maar ook op grond van eigen waarneming
het feit geconstateerd, dat het met de ontwikkeling
van Leeuwarden deze jaren niet zo gegaan is, als men
op basis van dat rapport had mogen hopen. Leeuwar
den vervult in deze provincie een belangrijke functie,
maar het is in de laatste jaren niet in staat geweest
een gezonde ontwikkeling door te maken, evenmin als
de naaste omgeving van Leeuwarden. En dat is voor
het college dan ook stellig niet vandaag of voor kort
voor het eerst aanleiding geweest tot grote teleurstel-
5
ling. Dat feit is spr. moge het herhalen door B.
en W. al sinds jaren geconstateerd en zij zijn ook in
vele jaren niet in staat geweest om daartegen datgene
te doen, wat naar hun mening noodzakelijk was om te
doen. De raad weet evengoed als B. en W. dat weten,
dat het gemeentebestuur in de afgelopen jaren in hoge
mate in financieel opzicht onvoldoende ruimte heeft ge
had; dat het zelfs niet voldoende gelegenheid heeft ge
had om het normale onderhoudswerk op tijd te doen
uitvoeren. Spr. noemt om enkele voorbeelden te ge
ven het verbeteren van het plaveisel van de straten,
van de walmuren die verzakken en niet op tijd hersteld
kunnen worden, en van de bruggen, die al lang door
moderne vervangen hadden moeten zijn. Deze voorbeel
den maken ook voor de burgerij zichtbaar, dat het ge
meentebestuur van Leeuwarden niet in staat was om
datgene te doen wat tot de normale taak van het ge
meentebestuur gerekend moet worden. Naast die en
kele voorbeelden zou spr. ook kunnen noemen het feit,
dat misschien nog erger is dan de onvoldoende onder-
houdstoestand van de straten, de walmuren en de slech
te bruggen, n.l. dat de gemeente de laatste jaren niet
in staat geweest is om aan de verschrikkelijke woning
nood definitief een einde te maken. Het spreekt van
zelf, dat deze dingen, die de raad bekend zijn zij
zijn bij elke begrotingszitting in den brede besproken
- voor B. en W. bij herhaling een ernstige teleurstel
ling hebben gevormd. Leeuwarden had in de afgelopen
jaren in staat moeten zijn geweest om een normale
bevolkingsgroei door te maken niet alleen, maar ook
om de expulsie uit een groot deel van Friesland mee
op te vangen. Aan dat „uitgestoten" deel van de ver
dere bevolking van de provincie Friesland (spr. komt
tot deze uitdrukking, doordat hij het woord „expulsie"
gebruikte) zou in de eerste plaats een woongelegenheid
moeten worden geboden, maar daarnaast moet ook voor
voldoende werkgelegenheid voor dit deel gezorgd wor
den. En dat Leeuwarden dat niet heeft kunnen dóen
spr. moge het herhalen is voor B. en W. een grote
teleurstelling geweest. Het was voor hen ook een grote
teleurstelling, dat zij in de afgelopen jaren bij de des
betreffende instanties niet voldoende oog hebben ge
vonden voor de reële behoeften, die Leeuwarden ook in
dat opzicht had.
Nu is Friesland aangewezen als ontwikkelingsgebied
en Leeuwarden als een van de kernen daarin, spr. mag
wel zeggen rekening houdende met de belangrijkheid
van Leeuwarden en met de functie die het vervult
als de belangrijkste kern van de in Friesland aangewe
zen kernen. Spr. beschouwt deze verklaring van Fries
land tot ontwikkelingsgebied en de aanwijzing der ker
nen als een erkenning door de rijksoverheid van de be
hoeften, die in dit opzicht in Friesland bestaan, en van
de wijze waarop aan deze behoeften moet worden vol
daan. Dat is dan ook naar de mening van het college
de principiële betekenis van dit beleid van de rijks
overheid. En als wij dat, aldus spr., in dit opzicht juist
zien, dan mogen wij voor ons ook de nodige conse
quenties uit dat beleid van de rijksoverheid trekken.
En B. en W. hebben ook gemeend deze consequenties
te moeten trekken door na te gaan, spr. mag wel zeg
gen: opnieuw na te gaan en opnieuw tot een geheel
samen te voegen, die zaken, die in Leeuwarden ver
zorgd moeten worden, zal Leeuwarden de taak kunnen
vervullen, die het al sedert tal van jaren zag, maar
waarvan nu pas mag worden aangenomen, dat zij ook
door de rijksoverheid op deze wijze wordt gezien. Dit
houdt in, dat het college een inventarisatie heeft ge
maakt van de werken, die dienen te worden uitgevoerd
om te komen tot het beoogde eindresultaat, althans
het eindresultaat van de eerste periode, d.w.z. dat op
een bepaald ogenblik de migratiebalans in evenwicht
is en Leeuwarden zijn normale bevolkingsgroei kan op
vangen en daarnaast de expulsie uit een groot gedeelte
van Friesland. Zoals de raadsleden hebben kunnen lezen,
kan dan de prognose worden gesteld, dat Leeuwarden
in 1980 een bevolking zal hebben van 110.000 tot 120.000
inwoners. Dit aantal zal alleen kunnen worden bereikt
en Leeuwarden zal alleen in de uitvoering van de voor
hem weggelegde taak kunnen slagen, als daartoe de
nodige maatregelen worden genomen. Worden deze
maatregelen niet genomen, dan mag worden aangeno
men, dat in die taak niet volledig, niet voldoende, wordt
voorzien en dat dus ook het doel, dat de rijksoverheid
zich heeft gesteld, niet, althans niet volledig, zal worden
verwezenlijkt. Het is daarom de bedoeling van het col
lege tot de rijksoverheid te zeggen: „Wij zijn het samen
eens over het einddoel. Nu menen wij, dat dit doel alleen
bereikt kan worden, als die en die maatregelen worden
genomen en die en die werken tot stand komen en niet
minder dan dat. Elk afdingen op de naar onze mening
noodzakelijk te nemen maatregelen zal tot gevolg heb
ben, dat het door U, rijksoverheid, beoogde resultaat
niet volledig zal kunnen worden bereikt".
Want B. en W. menen, dat de twee lijsten van wer
ken, die eigenlijk het staat in de raadsbrief als
één lijst beschouwd kunnen worden, met daarnaast de
andere maatregelen, die, omdat ze hun eigen priori
teit van tot stand komen hebben, dus ook hun eigen
financieringswijze (spr. heeft daarbij het oog o.m. op
de woningbouw en op de scholenbouw) behoeven, be
paald niet overdreven zijn.
Er is zopas door een van de heren gezegd, dat, als
men zijn doel wil bereiken, men eigenlijk voorbij zijn
doel moet schieten. B. en W. hebben dat, zo menen zij,
niet gedaan. Spr. zou haast willen zeggen, dat zij zich
eigenlijk eerder beperkt hebben tot een minimum dan
tot een maximum. Het college voor zich is dan ook
bereid om de urgentie van elk der posten, die op de
lijsten staan, met klem te verdedigen, tenzij men en
daar zou dan wel verschil van mening over mogelijk
zijn op de post „kunstvoorwerpen" zou willen af
dingen, maar dan gaat men er van uit, dat kunst en
cultuur in onze samenleving slechts van secundaire be
tekenis zijn. B. en W. menen, dat ook daarop niet af
gedongen behoort te worden.
Dit dus is de betekenis van de inventarisatie, die
B. en W. hebben gemaakt. En nu beloopt het totale be
drag ongeveer 80 miljoen gulden, waarin dus een aan
tal memorieposten nog niet begrepen is en ook nog
niet de financiering door spr. zojuist genoemd
van woning- en scholenbouw. Dit lijkt op zichzelf een
belangrijk bedrag en het is ook een belangrijk bedrag.
De besteding hiervan kan natuurlijk niet in één jaar
verwerkelijkt worden en het bedrag is ook niet bestemd
voor één jaar. Maar ook als dit over een aantal jaren
verdeeld wordt, is het nog een belangrijk bedrag in
verhouding tot de zo voor en na in de pers verschijnen
de bedragen, die, naar de mening van bepaalde rijks
instanties, voor de ontwikkeling van het gehele Noor
den beschikbaar zouden kunnen zijn. B. en W. menen
er met nadruk op te moeten wijzen, dat dit bedrag,
gegeven datgene wat voor de stad Leeuwarden alleen
al nodig is, stellig veel te gering zal blijken te zijn. Als
de rijksoverheid niet in staat is om voor de ontwikke
ling van het Noorden met inbegrip van de stad Leeu
warden met haar grote omgeving aanzienlijke bedra
gen beschikbaar te stellen, dan kan bij voorbaat ge
zegd worden, dat dit rijksbeleid t.o.v. de ontwikkeling
van het Noorden niet het juiste resultaat zal kunnen
bereiken. De rijksoverheid zal bereid moeten zijn en
de daartoe benodigde gelden moeten vinden om voor
deze ontwikkeling grote bedragen beschikbaar te stel
len, zodat ook Leeuwarden alleen daarvoor hebben
wij, aldus spr., verantwoordelijkheid in staat zal
worden gesteld om al de werken, die naar de mening
van het gemeentebestuur voor de gemeente nodig zijn
en waarover, gegeven hun aard, al heel weinig discus
sie mogelijk is, in een klein aantal jaren tot verwezen
lijking te brengen.
Er is, dit zou spr. er nog aan willen toevoegen, in
de loop van de afgelopen maanden zo voor en na nogal
eens gesproken over „claimnota's", waarvan de inhoud
al of niet bekend was. Wanneer men onder claim zou
willen verstaan het opeisen van zaken, die betwistbaar
zijn, dan zou spr. willen zeggen, dat hetgeen op dit
ogenblik in behandeling is stellig niet de naam van
claimnota mag dragen, want het college is van mening,
dat t.a.v. deze zaak van betwisting van de noodzaak
van deze werken moeilijk in werkelijkheid sprake kan
zijn. Dit in het algemeen gesproken.
Thans nader ingaande op hetgeen door de verschil
lende sprekers is opgemerkt, lijkt het spr. het eenvou
digste daaruit de hoofdpunten en de gestelde vragen te
lichten en dan ontmoet hij bij het raadplegen van zijn
notities allereerst de heer Mani. Deze verklaarde, dat
het gemeentebestuur alleen de mogelijkheden kan aan
wijzen, maar dat andere instanties de gemeente bij de
