50
51
stêd noch doarp is, dat syn kommunikaesje mei de stêd
hawwe moat oer de brêge en oer in interkommunale
wei, hawwe foar it kolleezje redenen west, neidat wy
der advizen oer ynwoun hienen, om to sizzen, né, dit
kin net. Nou hat de hear Santema fierder praet oer it
ynitiatyf om dêr in rigele huzen to bouwen op in aid
sté, hwer't ik de namme al wer fan kwyt bin Wiar-
dastate, leau ik. Dat is in idé, dat mij persoanlik net
bikend wurden is. Hwannear't dat in reële saek is, dan
sil dy fierder wol oan üs takomme en wy sille dan sjen,
hwat dat is. Wy sille dat op syn wearde hiftsje kinne.
In tredde punt hat de hear Santema oan'e oarder
steld oangeande Wurdum. Nou wol ik bigjinne mei in
opmerking fan prosessuele aerd. De hear Santema hat
it oer in skriuwen, dat de fraksjefoarsitters krigen
hawwe. De ynhald dêrfan is my net bikend en ik soe sa
sizze, dat it hast wol sa aerdich west hie, dat dy ek
oan üs kolleezje bikend makke wie. Nou't it sa net is,
kin ik der net mear fan witte as de hear Santema my
foarlêzen hat. Oer de posysje fan 'e doarpen is hiel
hwat sein dizze joun en dêr binne yndied swiere pro
blemen mei mank. Ik wol der wol fan sizze, dat dit
foar üs kolleezje net ien fan de maklikste dingen is.
Wy hawwe dêrom ek bisletten, der in gunstich advys
oer oan to freegjen by it Nederlands Economisch In
stituut (Laitsjen). Ja, ik sei „in gunstich advys" en
dy hearen dêr yn Rotterdam meije bést heare, dat dat
forwachte wurdt. Hwerom oan it Ned. Economisch In
stituut yn Rotterdam en net oan in ynstelling hjir yn
Fryslan, in advys frege wurdt It wie, mien ik, de hear
Hartstra, dy't dizze fraech stelde. De saek is dizze,
dat wy foar ünderskate ütwreidingsplannen advizen
freegje oan dit ynstitüt. Dat is dêr geskikter foar as it
ETIF. It is in soasiografyske ynstelling, dy't in enoar-
me ünderfining hat op it gebiet fan planning fan stêds-
ütwreidingen. De klanken, dy't ik der oer hear fan de
tsjinst fan iepenbiere wurken en ek de bisprekkingen
dy't wy seis yn in oantal gefallen mei dizze hearen
meimeitsje, binne bislist fan sadanige aerd, dat men it
greatste fortrouwen hat yn de kundichheit fan dizze
minsken. Hja liede harren tendinzen allegearre óf üt'e
sifers fan it Centraal Bureau voor de Statistiek. Hja
halde dat tige up to date troch ek de foarkommende
wizigingen ider kear to folgjen en by to halden. Koart
sein, dit is in tige spesialisearre en kundich buro, bi-
slist kundiger as it ETIF, dat op dizze matearje sasear
net ynspile is. Wy leauwe, dat wy dus mei it freegjen
fan in advys en ek in advys op dit adres op de goede
wei binne. Nou is der üt dy enkête dy't in pear politike
partijen üt Wurdum hólden hawwe, nei foaren kommen
in sifer fan 18 persoanen dy't wol yn Wurdum wenje
wolle soene. Ik ken de fraech, sa't dy oan de bitrutsen
lju foarlein is, net, mar ik soe my yntinke kinne, dat,
as men dy 18 minsken ris frege soe: Wolle jimme eins
net leaver in iengesinshüs hawwe yn de stêd as yn
Wurdum, der dan fan dy 18 dochs ek noch wol wer in
tal öffalle koene. Mar al dizze dingen hoopje wy dus
mear wittenskiplik yn de han to krijen troch in advys
ek fan it N.E.I. En hwannear't dêr in düdlike tendins
üt blykt, dan kinne wy der hwat mei. Ik wol der noch
wol op wize, dat, doe't yndertiid de wenningboufor-
iening Ljouwert/Ljouwerteradiel 14 huzen yn Wurdum
stifte hat, der net ien gefal fan krotforfanging üt
Wurdum mei holpen is. De minsken yn Wurdum dy't
yn minne huzen wennen, hiene doe fanwegens de hichte
fen de hieren gjin ynteresse foar dy nije huzen, sadat
de sprekkers dy't stelle, dat der safolle krotten binne
yn de doarpen, wol bitinke moatte, dat hjoed-de-dei in
tal minsken noch net ryp is om üt in min hüs, dat in
lege hier docht, oer to stappen yn in nij hüs, dat in
folie hegere hier docht.
Fierders hawwe de hearen Santema en oaren sprutsen
oer de ütwreidingsplannen fan Wytgaerd, Goutum en
Lekkum. Ik soe dat allegearre biflappe wolle ünder dit
antwurd, dat wy, neidat wy advizen krigen hawwe fan
it N.E.I., der wierskynlik mear fan sizze kinne.
De hear Hartstra hat it ek hawn oer de ütwreiding
fan de doarpen en dêr ünderskate skögingen oan for-
boun, de üntfolking op it aljemint brocht en de rede
fan prof. Groenman oanhelle, dy't neffens syn léste ute-
ringen it pendeljen as in normael forskynsel skynt to bi-
skögjen. Ien swel makket noch gjin simmer en ien pro
fessor makket noch gjin wierheit, soe'k hast sizze, mar
ik leau wol, dat men by de nije forkearsmiddels en de
nije forbiningswegen dy't der binne, öfstannen fan 15
kilometer miskien hast wol akseptearre kin. Iksels
haw dochs leaver, dat ik yn tsien minuten nei myn
wurk fytse kin as dat ik in kertier op in brommer
sitte moat, mar der binne ek oare lju. Wy kinne dus
foar in biheind oantal it pendeljen wol as akseptabel
biskógje. Sünder twivel sille ek de advizen fan it N.E.I,
rekken halde mei dizze tendins.
De hear Hartstra hat fierders noch efkes to praet
brocht de kwesje, dat in ynwenner fan Wurdum in oan-
fraech yntsjinne hat om op de hoeke by de nije rykswei
in service-stasjon op to rjochtsjen. It is spitich, dat
soks yn striid is mei it ütwreidingsplan, mar b. en w.
sille der noch oer bislisse moatte. Ik bigryp wol, dat
in gunstige bislissing de hear Hartstra wolkom wêze
soe.
De heer Bosgraaf heeft de positie van de kwekers
ter sprake gebracht en gezegd, dat onteigening pas in
de laatste plaats moet worden aangewend. Wat deze
kwestie betreft, zitten wjj wel tussen een aantal vuren.
Het ene vuur is, dat uw raad mèt ons van mening is,
dat die zaak moet opschieten; het andere vuur is een
lager vuur, n.l. dat we, met deze mensen de vredespijp
rokende, toch eigenlijk tot afsluiting van de onderhan
delingen moeten komen en nog een ander vuur is, dat
op voorschrift van regeringswege de grondkosten
het was vandaag nog voor de radio moeten worden
gedrukt. Dat zijn tegenstrijdige elementen, die wij met
een zekere wijsheid het beetje wijsheid dat wij mis
schien in ons leven vergaderd hebben moeten trach
ten op te lossen. Wanneer wij hoge uitkeringen geven,
ongemotiveerd hoge uitkeringen, aan afgaande kwe
kers, betekent dat stijging van de grondkosten. Dat
moeten wij ons goed realiseren. Wanneer wij langdurig
en met bevreesdheid voor onteigening eeuwenlange on
derhandelingen met deze mensen voeren, dan komen
wij niet op tijd klaar. U voelt wel, dat wij hier tussen
Scilla en Charybdis en nog iets anders moeten door
zeilen, dat deze materie niet zo heel eenvoudig
is. Daar komt bij, dat hier in deze stad al de
genen die belang hebben bij deze zaak, zich in
een soort agrarisch front hebben verenigd, waar
bij de kern van de strijdmacht wordt uitgemaakt
door de Veilingsvereniging en men heeft in de
persoon van de heer Riemens van Naaldwijk een stra
teeg van formaat aangetrokken om de belangen
van dit front te behartigen. Ik wil u wel zeggen, dat
deze vertegenwoordiger blijk geeft van kundigheid en
vasthoudendheid. Wij kunnen uiteraard niet, hoezeer
wij in het algemeen de intentie hebben om de mensen
te geven wat hun toekomt, kritiekloos aanvaarden en
uitbetalen wat van ons gevraagd wordt en wij moeten
hier dat is mij zeer duidelijk gebleken, want het is
een materie, waar ik ook uit anderen hoofde enigermate
mee vertrouwd ben bepaald wel tegenspel leveren.
Dit neemt niet weg, dat wij in deze moeilijke materie
met ons beste kunnen en rekening houdend met de be
langen van de betrokken mensen, maar ongetwijfeld
ook met volle instemming van uw raad rekening hou
dend met de belangen van de gemeente, onze weg zul
len zoeken.
De heer Bosgraaf vraagt: Hoe is het eigenlijk met
het tuinbouwonderzoek Heeft dat vroeger eigenlijk al
niet eens plaats gehad en is dit wel nodig geweest?
„Overlapt" u niet het vroegere onderzoek? Dat is niet
het geval. Er is inderdaad een tuinbouwgeschiktheids-
kaart voor de provincie Friesland, waaraan een zekere
ir. Cnossen heeft meegewerkt. Deze kaart geeft een glo
bale geschiktheid aan, terwijl wij moeten hebben een defi
nitieve geschiktheidskaart met een veel dichter aantal
boringen en onderzoekingen van de percelen, dus een
„overlapping" is dit niet. We hebben een aanvankelijk
rapport gehad, dat in deze richting wees ik kan het
hier wel zeggen dat in de omgeving van Wirdum
weinig geschikte grond was voor tuinbouw en dat dit in
de buurt van Goutum wel het geval was. En in dat laat
ste feit hebben wij aanleiding gevonden om de opdracht
nog enigszins uit te breiden, om te zien, of dat aan
vankelijk geschikt geachte terrein in de omgeving van
Goutum niet tot een grotere afronding kan worden ge
bracht. De gedachten van het college gaan inderdaad in
deze richting, dat het zeer mooi zou zijn om te komen
tot stichting van een tuinbouwcentrum aldaar, waar
men dus aan de mensen die door de stad worden ver
jaagd, op een gecentraliseerde plaats, de gemakken en de
voordelen van centrale voorzieningen in stoken, ver
voer e.d. zou kunnen bieden. Dat zijn voorlopige ge
dachten, ideeën, waarvan de financiële consequenties
nog niet zijn te overzien. Een van onze ambtenaren
heeft in een andere gemeente met dit bijltje gehakt en
is tot de conclusie gekomen, dat daar waar zijn erva
ring lag, de oplossing wel zeer bevredigend, maar niet
erg goedkoop was. In deze richting dus gaan onze ge
dachten en dat opent voor Goutum bepaald een perspec
tief. Wij hopen dan ook, dat wij, wanneer dit rapport
tot afsluiting is gekomen, voor Goutum met een defi
nitief uitbreidingsplan kunnen komen, waarbij het zo
juist door mij besproken element is ingebracht. Dit zijn
dus verwachtingen, die nog niet een definitieve vorm
hebben gevonden.
De heer De Jong heeft de verhouding van de gemeen
te tot de woningbouwcorporaties aan de orde gesteld.
Dat is een zeer belangrijk onderwerp. Ik kan daar ech
ter niet zo veel nieuws over vertellen. Ik heb nog wel
even nagelezen, wat in vorige vergaderingen daarover
is gezegd en dan geloof ik wel, dat de heer De Jong
gelijk heeft, wanneer hij opmerkt, dat, toen de over
dracht van gereed gekomen woningcomplexen aan de
corporaties in uitzicht is gesteld, daar geen voorwaar
den bij zijn genoemd. Wanneer wij de notulen nalezen,
dan heb ik dat zo in de raad gezegd en ook zonder
bepaalde tegenspraak, zodat we die kant toch wel uit
moeten. Het antwoord, dat in de mem.v.a. is gegeven,
laat, geloof ik, aan duidelijkheid niets te wensen over.
Ik wil wel zeggen, dat het tempo, waarin deze zaak
haar beslag krijgt, inderdaad traag is, maar daarvoor
zijn redenen van inter-organisatorische aard aan te wij
zen, die de heer De Jong ook wel voor een deel bekend
zijn. Hij spreekt van een zekere zig-zag-lijn, die er in
het beleid zou zijn te onderkennen. Ik wil niet zeggen,
dat die uitdrukking helemaal ten onrechte door hem
gebruikt wordt. Wanneer men op het water is, moet
men wel eens laveren en laveren is eigenlijk ook een
zig-zag-beweging. Het beleid in de woningbouw heeft
in de laatste tijd speciale wijzigingen ondergaan, die
het noodzakelijk maken, dat het gemeentebestuur zich
de gevolgen daarvan realiseert. En wanneer wij dat
op een zeker ogenblik doen, dan wil ik toegeven, dat
de nauwlettende toeschouwer misschien wel eens zal
zeggen: Hè, u volgt nu een andere lijn dan u een jaar
geleden deed, maar ik zou dat niet als een verwijt wil
len opvatten. De soepelheid van geest om dat woord,
dat in deze raad vandaag al eens eerder is genoemd, te
gebruiken om zich bij gewijzigde omstandigheden
aan te passen is, meen ik, geen gebrek. Wanneer de
Minister van Volkshuisvesting zijn beleid op een in
grijpende wijze gaat wijzigen, dan kan het niet anders,
of ook de gemeentebesturen die de wijzers van de klok
volgen, moeten zich daarbij aanpassen. En wanneer het
nu gaat in de richting, die de heer De Jong bepleit,
dan geloof ik, dat hij daar alsnog genoegen mee zou
kunnen nemen. Wanneer ik hier vóór mij zie een brief
van de gezamenlijke woningbouwcorporaties in Leeu
warden, die op 18 april een gestencild schrijven heb
ben gezonden aan het college van b. en w. en mogelijk
ook aan de leden van de raad, waarin een vijftal pun
ten worden genoemd, dan stel ik mij voor, dat dit schrij
ven tot nader beraad en nadere bespreking met deze
corporaties zal leiden. En wanneer de zig-zag-lijn dan
weer gaat in de richting van de corporaties, dan zou ik
zeggen, dat de heer De Jong en degenen die het met
hem eens zijn, daarmee ingenomen zouden kunnen zijn.
De heer De Jong heeft verder gevraagd: Is de toe
zegging aan de heer Zuiderhoek tot het bouwen van
een bepaald aantal woningen ingetrokken? Neen, dat
is niet het geval. Deze aangelegenheid wordt op een
andere wijze geregeld, wij maken nu gebruik van de
gelegenheid om de plannen die wij hebben, zo mogelijk
als premie-plannen te lanceren. Daarvan hebben wij
werkelijk wel voordelen ondervonden, omdat wij nu bij
eventuele gegadigden met gerede plannen voor de dag
kunnen komen. Over de goedkope premiewoningen,
waarmee bedoeld zouden zijn de woningen die voor een
toeslag van f 2,per week aan huur in aanmerking
komen, bestaan bepaalde gedachten bij het college,
maar het is nog niet zover, dat we daar veel van kun
nen zeggen, omdat er nog een aantal belemmerende
factoren zijn. Deze kwestie heeft van het begin af onze
bijzondere aandacht gehad, omdat wij mèt de heer De
Jong menen, dat het ook wel eens heel goed zou zijn,
wanneer wij hier een kwantum van zeer goedkope, zo
goedkoop mogelijke, arbeiderswoningen zouden kunnen
realiseren.
Wat de verhouding tussen eengezinswoningen en flat
woningen betreft, ook dat punt is hier wel vaker ter
sprake geweest. Wij staan hier in Leeuwarden ten ge
volge van de gesteldheid van de grond toch wel voor
de noodzaak, dat wij veel flatbouw moeten toepassen.
Ter illustratie daarvan kan ik zeggen, dat het in het
plan Heechterp voorkomt, dat men daar voor de laag
bouw, de eengezinshuisjes in de units tussen de hogere
bouw, moet funderen tot de tweede plaat, die op 17, 18
of 19 meter zit. En u voelt wel, dat dat een dure zaak
is. Wanneer dat veel zal voorkomen, dan dreigt het in
de richting van de flatbouw te gaan, maar ik mag er
op wijzen, dat de woningbouw in vele andere steden
zich toch ook in beduidende mate in de richting van
flats beweegt. Dat neemt niet weg, dat wij eveneens oog
moeten hebben voor het verlangen, dat er ook bestaat
naar eengezinswoningen.
Verder heeft de heer Kamstra nog het pleit gevoerd
voor de dorpen. Ik heb daar al iets van gezegd. Waar
om geen medewerking kon worden verleend aan het
plan van het voorjaar 1959, heb ik ook uiteengezet.
De heer Heidinga heeft nog geattendeerd op de mo
gelijkheid de kosten van de grond te drukken door het
peil lager te houden. Ik weet niet, in welke richting de
gedachten van de heer Heidinga gaan, want ik geloof
niet, dat 10 cm verlaging zou helpen. Als het peil 50 cm
zou kunnen worden verlaagd, dan kan het inderdaad
van belang zijn, maar op dat punt ben ik niet bijzonder
geprepareerd, zodat ik daar graag weinig van zou wil
len zeggen en zou willen volstaan met de woorden, dat
deze opmerking van de heer Heidinga zeker zal wor
den besproken.
Ik heb vrij lang van het geduld van de raad moeten
vergen, maar de vragen die gesteld zijn, waren van
zodanige importantie, dat zjj een uitvoerige beantwoor
ding wel verdienden.
De heer Van der Veen: Ik wil graag kort zijn. Ik
herinner mij uit mijn jeugd veelvuldig het lied gehoord
te hebben: „8 uur, 8 uur, geen langer arbeidsduur", en
ik zou eigenlijk in staat zijn dat lied nu aan te heffen,
om ook aan het werk van de raad een bepaalde limiet
te stellen. De animo wordt natuurlijk niet groter, als
we al zo lang bezig zijn; daarom ook zal ik het kort
maken. Ik heb echter van de wethouder van openbare
werken opmerkingen gehoord, waar ik even op terug
moet komen, zonder dat ik verwacht, dat hij mij,
wanneer hij weer aan het woord mocht komen, vandaag
daar nog uitvoerig verder over inlicht.
De eerste opmerking is, dat het niet gemakkelijk
blijkt om beleggers naar Leeuwarden te krijgen. Ik
hoop, dat dat in de toekomst gemakkelijker zal blijken.
Ik heb deze moeilijkheid ook van andere kanten wel
horen betogen die is algemeen bekend maar dan
is wel eens daarbij de veronderstelling geuit, dat de
geringe aantrekkelijkheid van Leeuwarden voor de in
stitutionele beleggers toch voor een niet gering deel
ook gevonden kan worden in het feit, dat de eisen die
deze beleggers stellen, niet passen in de mogelijkheden
die Leeuwarden wenst te bieden. Ik kan dat niet na
gaan; u kunt zeggen, dat het niet zo is, maar hier is
dus de mogelijkheid, dat het toch niet zo soepel gaat,
als men wel graag zou willen. De tweede opmerking
die ik zou willen maken, is, dat ik even verbaasd ben
geweest, toen de wethouder over de premiewoningen,
waarover vorig jaar in de pers veel te doen geweest
is, vertelde, dat een architect en een aannemer met
een z.g. plan bij hem waren gekomen. Dat woord „zo
genaamd" was mij niet helemaal duidelijk; het is mij
naderhand iets duidelijker geworden, omdat in het be
toog van de wethouder over dit punt het einde is ge
weest, dat dit plan niet helemaal ernstig moest worden
genomen. Ik kan natuurlijk daar verder ook niets van
zeggen. De wethouder zal willen aannemen, dat de
argumentatie die hij gebruikt heeft om ons dit duidelijk
te maken, mager genoeg was en niet helemaal geschikt
om ons werkelijk tot in de grond van onze ziel te roe
ren. Ik verlang niet, dat de zaak nu helemaal uit de
doeken gedaan wordt, want ik wil ook graag mee-
