60
meer dan 4 liter per dag, vanwege de warmte daar, kan
men inderdaad iets zien dat men toch wel aan de fluor
moet toeschrijven, n.l. een versteviging van de botten.
Het bloedbeeld en het bloedkleurstofgehaltebeeld blij
ven onaangetast, maar de botten worden steviger.
Dit zal uiteindelijk de mensen van boven de 70, die
hier thans in groten getale met een heupfractuur in de
ziekenhuizen worden gebracht, als muziek in de oren
klinken en hun geen schade berokkenen, hetgeen ter
discussie stond. (Gelach) De tandfluorose die men wel
beschrijft in de literatuur, heeft de vorm van kleine
witte vlekjes, die op de overigens fraaie tanden voor
komen, een verschijnsel, dat echter zowel in Tiel als in
Culemborg gelijkmatig waarneembaar is. De vlekken, be
rustend op fluorose en een gevolg van het langdurig ge
bruik van meer dan 2 milligram NaFl per liter leiding
water, zijn bruin. Dit verschijnsel: mottled enamel, vindt
men in wat oudere literatuur terug, maar in Nederland
ziet men het niet, ook niet te Tiel. Het congres van
tandartsen heeft drinkwaterfluoridering geadviseerd. Ik
heb geen arts ontmoet hier in Leeuwarden en we
hebben het hier op het ogenblik in de Raad over het
belang der Leeuwarder burgers die enig bezwaar
in het medische vlak tegen fluoridering had. Onze pro
vinciale raad voor de volksgezondheid heeft, voor zover
de leden aanwezig waren, zich met 2 stemmen tegen
(van niet-medici) op zuiver medische motieven vóór
fluoridering uitgesproken. Er zijn wel uitzonderingen
te noemen, maar de bezwaren van de medici, die die
uitzonderingen vormen, liggen met hun argumenten
weer meer in het principiële vlak. Ik wil niet nalaten
ook mijn mening en die van mijn fractie over de prin
cipiële kant van deze zaak weer te geven. Eerst zij
nog gezegd, dat het mogelijk is om bij mensen, die
principieel deze weldaad van de hand zouden willen
wijzen, omdat zij daarin een vorm van vrijheidsberoving
zien, het voor hun gezin zo nuttige natrium-fluoraat
door middel van filters te weren. Het zal dus mogelijk
zijn en mijn fractie en ik voelen daar alles voor
om aan deze mensen met politieke of religieuze bezwa
ren, deze mogelijkheid te geven. Ik heb ook veel over
dit onderwerp gelezen, maar direct-religieuze motieven
heb ik niet goed kunnen vinden. Er zijn misschien wel
kleine groepen, welker bezwaren wat vaag op deze
motieven berusten ik meen, dat de Christian Scien
tists er veel op tegen hebben en ongetwijfeld gaat
het niet aan, dat een meerderheid (stel, dat wij een
meerderheid zouden vormen) de minderheid dwingt tot
het drinken van geestelijk onrein vocht. Maar zo er al
dikwijls onderzoekingen gedaan zijn op profylactisch
gebied, dan is er zeker nog nooit zoveel voorbereidend
werk gedaan, als juist op het gebied van fluoridering.
Ik zou willen zeggen: Op iedere vraag die men stelt,
kan men antwoord krijgen. Maar er blijven principiële
tegenstanders, die men moet respecteren. Is dat res
pect inderdaad volkomen op zijn plaats? Mag dan, weer
van een andere kant gezien, ook niet aan deze mensen
een opoffering worden gevraagd? Kunnen deze prin
cipiële mensen als de fluoridering in Friesland van de
kaart gaat, de morele verantwoording op zich laden,
de andersdenkenden te beroven van het voordeel van
een fluorvoorziening, die de tandcariës met 40 pet. (ik
wil niet zeggen 60 pet., hoewel het nog meer kan zijn
op den duur) vermindert? Bij de mensen die op dit
gebied zeer veel in de melk te brokkelen hebben, komt
het woord „drankje" om de hoek kijken; ik hoor ze al
zeggen: „Je mag de mensen geen drankje aan huis
bezorgen". Ik ben bereid om dat begrip „drankje" over
te nemen, ofschoon het een onjuiste benaming is. Het
is niet juist om door een geringe toename van fluor
het drinkwater te gaan beschouwen als een genees
middel. Hééft men eenmaal cariës, dan heeft dit pro
ces nauwelijks een minder ernstig verloop, wanneer
men na de diagnose nog snel aan het fluor-drinken
zou gaan en dit jarenlang zou volhouden, maar deze
toediening kan de cariës dan niet meer genezen. Wat
eenmaal weg is, is weg. Hier is dus slechts sprake van
een profylacticum, maar ik wil het woord „drankje"
overnemen en dan stel ik hier dit ter discussie: Wan
neer in de deplorabele toestand waarin wij nu verkeren,
de Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid, zich
baserend op een uitspraak van de Nederlandse Gezond
heidsraad, met de eensluidende uitspraken der gezond
heidsraden van Ierland, Noord-Amerika, Engeland
Zweden achter zich, een brochure uitgeeft en daarial
zegt: Dames en heren, volk van Nederland, Eureka! we
zijn zo ver! Eindelijk hebben we een middel teg n de
kanker gevonden en we zullen dat middel aan het
drinkwater moeten toevoegen. Wilt U dit drankj, aas
huis bezorgd hebben, of wilt U, dat al die onderzoe
kingen en al die moeiten, al de miljoenen die in het
Wilhelminafonds worden gestort, tevergeefs zijn aan
gewend? Zou dit middel er komen, dan zal de prin
cipiële dus moeten zeggen: „Wij hebben de fluo: ge-|
weigerd en wij wijzen nu ook dit middel van de hand".
Daarop kan ik alleen maar antwoorden met het merk
waardige Franse gezegde: „Périsse le peuple, vive la
principe!"
Door deze laatste exclamatie ben ik misschien een
klein beetje van mijn zakelijk apropos afgekomen. Bt
heb n.l. tezamen met de heer Spiekhout het geno.gen
U een motie in te dienen, die ik graag ter beoordeling
aan de Raad zou willen voorleggen en dus ter stem
ming voordragen. Deze motie hebben wij aldus opge
steld: „De Raad van de Gemeente Leeuwarden acht
het wenselijk, dat het fluoridegehalte van het leiding
water wordt gebracht op 1 milligram per liter water
De Voorzitter: Ik zal voor alle duidelijkheid en ter
vermijding van elk misverstand nog even de tekst
de motie herhalen. Deze motie kan dus nu onder
van de beraadslagingen uitmaken.
De hear Boomgaardt: Hjir is in punt oan de oarder,
dêr't men lang oer prate kin en dêr't ek hiel hwat
oer to lézen is. By it lézen, dat ik dus dien haw en
by it hearren, dat ik dizze joun dien haw, fait it op,
dat it him by de foarstanners binammen taspitst op de
utiliteit fan de maetregel, hwer't hjir dan ek oer praet
wurdt, en dat men to min omtinken jowt oan de rin-
sipiéle kant dy't der oan sit. Ik wol hielendal net sizze,
dat de hear Spiekhout dy prinsipiéle kant net neamd
hat en ek Dr. Hoekstra hat dér wol oandacht oan
jown mar ik leau, dat de saek hwer't it hjir oer
giet, dochs yngripender is as dat hja har foarstelle.
De oandielen fan it wetterliedingbidriuw, in N.V., binne
yn hannen fan de Gemeente, dat wol dus sizze, dat it
sydlings in oerheitsbidriuw is. Hjir sil dan de oerheit
in maetregel treffe op it gebiet fan de sounens fan üs
gebitten, in sadanige maetregel, dat wy düdlik in me-
disyn tatsjinne krije. De literatuer wiist ek düdlik üt,
dat men dit sjocht as in medisyn. Wy twinge de measte
ynwenners fan Ljouwert ek om wetter óf to nimmen;
dy oanslutingen binne forplichte. Dat wol dus si:;ze:
wy forplichtsje üs ynwenners dan ek om hwat wy yn
dat wetter as medisyn dwaen litte to nuttigjen. Hoe
mear men jin yn dat aspekt fan de saek fordjippet, hoe
sterker dat jin oansprekt en dan moat men sizze: It is
net to akseptearjen yn üs maetskippij. It taest it frij
fan de boarger oan, mar ek fan de kant fan de oerheit
sjoen is it in maetregel, dy't allinnich passe soe yn in
diktatoriale steat. Nei myn smack mei in oerheit yn
in demokratyske steat, de steatsfoarm sa't wy dy
kenne, net ta sa'n maetregel oergean. Ik lit dus yn
dit stadium de utiliteit folslein büten bisköging. Men
mei dan al sizze, dat it hjir net om in medisyn giet,
mar der is nou al skreaun, oft men net fierder g> an
koe mei mear medisinen yn it wetter to dwaen; dat
hat Dr. Baruch skreaun yn Het Vrije Volk. Men set
de wei iepen foar folie fierdergeande dingen as dy't
nou oan de oarder binne. En dêrom leau ik, dat men
dizze saek ünder dizze biljochting bisjen moat. En dan
sizze: Hwat dogge wy, hwat is hjir oan de oarder, mei
dit?
As Jo oan de medyske kant komme, dan wit ik
daelks wol, dat der hiel hwat pinnen binne dy't dizze
saek wol dekke. Ik leau, dat de publikaesjes fiersten
to folie üt hannen fan de medici kommen binne. Ek
de rapporten dy't fan de „Gezondheidsraad" kommen
binne, en de brochure dy't fan de kant fan de foar-
ljochtingskommisje forspraet is, binne oerhearskjend
gearstald troch minsken üt 'e medyske kringen en
dêrtroch, alteast mei dêrtroch, binne it ethyske en it
politike aspekt fan dizze saek to min ta har rjocht
kommen. Mar ik kin my oan de oare kant fan in me-
dikus ek net foarstelle en dat is ek oan it adres fan
Hoekstra dat de medikus net op it stanpunt
)t: ik haw to sizzen hokker medisinen myn pasjint
hi- we sil en net de oerheit. De oerheit mei gjin medi-
si' iistribuearje lans de wei fan in forplichte oan-
lluting op de wetterlieding. Dy fluor is forgif. En it
feet der mar krekt om, dat men net to min krijt en
net to folie. En dat hat men üngefear ütfoun, mar ek
|al fan deskundigen twivelje der oan, oft de dosear-
ffii altyd presiis yn 'e han to halden is. Yn de wetter-
ftoer, dus yn de reservoirs, giet dat wol, mar by de
lai gore wegen dy't it wetter yn tal fan provinsjes gean
Bn> wit men net, oft dy dosearring by de einpunten
modi wol goed is en neffens de bidoelingen. En dan
ibi et der Dr. Hoekstra hat it seis bifêstige ek
g. i er. Der is earne in grins, dy't men net oer mei.
jEk yn it rapport fan de „Gezondheidsraad" wurdt mei
ld 1de wurden sein, dat „een volstrekte onschadelijk-
Hbeid zelfs van de kleine hoeveelheden die bij de water-
fluoiidcring in het spel zijn, nooit in strikte zin zal
Ksij!: te bewijzen. De volstrekte onschadelijkheid is niet
■te bewijzen". En yn dit forban soe ik ek wize wolle op
■twa ütspraken. Yn it foarste plak in ütspraek nei in
fcroses dat yn Sweden fierd is; dy ütspraek is dien
■troch it Hege Administrative Hóf yn Sweden. En dit
Hof hat yn desimber fan 1961 de ütspraek dien, op
prinsipiéle, mar ek op medyske oerwegingen, dat de
fluo' idearring yn striid is mei de wet. (De heer Van
[dei- Veen: Op medische gronden? In Zweden?) (De
meer Van der Schaaf (weth.): De Zweedse wet. In
Izweden is alles mogelijk.) Ik wol it wol efkes foar-
1( Dat er ook ruimte is voor een andere beoorde
ling van het aanbevolene blijkt uit de uitspraak van
hei Hoge Administratieve Hof in Zweden, dat zowel
op principiële als op medische overwegingen de fluori-
[d ng als in strijd met de wet verklaarde". Dan wol
ik hjiroan tafoegje, dat yn New York City dat is
in ebiet fan 10 miljoen minsken en om New York
hinne, dus foaral yn Noard-Amerika, dizze saek tige
u.nt is, hoewol men dat ek wer net oerskatte moat,
hwant by einsluten brüke dér noch mar 20 pst. fan
de minsken wetter, dat fluoridearre is. (De heer
Hoekstra: 40 miljoen.) Dat is 20 pst., mar dan woe
ik der op wize, dat yn New York City de fluoridearring
al inkelde kearen, ek mei op groun fan medyske bi-
swicren, öfwiisd is. Men forstrekt yn New York City
foar harren dy't se hawwe wolle, forgees, fluoridebi-
fetsjende tabletten foar bern. Ik leau, dat der noch in
argumint is, dêr't ik op wize moat. Ik mien, dat ek yn
it rapport fan de „Gezondheidsraad" net rjocht dien
wurdt oan dy minsken, dy't tsjinstanners fan dizze
fluoiidearring binne. Wy krigen der in proefke fan:
Dr. Hoekstra hat it yn it koart oanhelle, mar ik kin it
dochs net litte, om der efkes op werom to gripen en
it hwat breder to sitearjen. Dér stiet it folgjende:
„Tegenover het grote voordeel, dat iedereen dit ge
fluorideerde water automatisch ter beschikking krijgt
en dus vrijwel onbewust profiteert van deze profylac
tische maatregel(De heer Hoekstra: Dus geen
medicijn. De hear Boomgaardt: Der binne natuerlik
oare medici, dus minsken üt de fakrounten fan Dr.
Hoekstra, dy't sizze, dat it wol medisyn is. Ik sitearje
op it eagenblik it rapport en dit komt ek ta in kon-
klüzje fan oanbifelling, dus ik bin it der net mei iens.)
..staat inderdaad het grote bezwaar, dat dan ook
een ieder, die dit niet wenst, gedwongen wordt dit
water te drinken. Deze dwang bestaat niet, omdat men
anders een besmettingsbron voor zijn medemens be-
I tekent, maar omdat het technisch niet mogelijk is twee
soorten water: fluoridevrij en gefluorideerd, te distri
bueren. En de minderheid die ethische, politieke of an
dere bezwaren heeft, voelt haar persoonlijke vrijheid
aangetast. De enige oplossing lijkt hier het scheppen
van een mogelijkheid tot verkrijging van niet-gefluori-
deerd water door dit naar behoefte op één of meerdere
plaatsen in de Gemeente verkrijgbaar te stellen. Dit
betekent natuurlijk een inconveniënt, maar dit zal de
kleine minderheid voor de even belangrijke vrijheid van
de meerderheid die wel gefluorideerd water wenst, over
moeten hebben". Ik fyn dat in oanfloiting, dat men op
dy manear oan dyjingen, dy't biswier hawwe, tomjitte
komme wol. It is praktysk natuerlik net üt to fieren,
dat men dan mar wetter hellet op in bepaeld plak, dêr't
it dan biskikber steld wurde kin. Ik soe der dan noch
61
oan tafoegje wolle, dat dy hiele kwesje net yn it foarste
plak op de utiliteit, op de nuttichheit bisjoen wurde
moat. Ik leau, dat men yn de diskusje dér net to greate
wearde oan takenne moat, hwant der stiet in hiele heap
wol fêst, hoewol oaren der fraechtekens sette, mar dér-
wol ik myn biswier dan ek bislist net op rjochtsje.
Hwer't it my om giet, is, dat in maetregel as dizze, dy't
sadanich yngrypt yn it persoanlike libben fan elts fan
üs, de frijheit fan üs sadanich oantaest, in maetregel
fan oerheitswege is dy't sa fier giet, dat it alderhanne
brike konsekwinsjes hawwe kin. Op groun fan üs op-
fetting oer de frijheit en it frije bistean fan de steats-
boarger meije wy, leau ik, net to sa'n maetregel oer
gean. Dat haldt dan ek yn, dat en ik leau, dat de le
den fan üs fraksje der yn dizzen gelyk oer tinke
wy net fiele sille foar it oannimmen fan dizze moasje.
In inkelde opmerking mei ik miskien noch pleatse
oan it adres fan de hear Spiekhout. Hij praet al fêst
oer in minderheit fan tsjinstanners fan fluoridearring,
mar dat wit hy natuerlyk net. (De heer Spiekhout: Al
thans in medische kringen.) Dat nim ik wol oan, mar
dér gyng it yn dit forban net om. En dan seit hy: De
tsjinstanners meije it bilang fan de massa gjin skea
dwaen. Ik leau, dat just de kwesje fan it bisef fan de
frijheit ek in elemint fan bitsjutting is foar de massa.
En in maetregel as dizze kin krekt hwat wêze, dat üs
al fierder nei in bipaelde massa tabringt. Ik bin dei-
fan hüs üt by great brocht om to stellen, dat de taek
fan de oerheit sa biheind mooglik wêze moat en nou
leit dat al hiel oars as foar de twadde wraldoarloch.
Ik bigryp wol, dat it sa moat, mar ik siz der dochs
noch by: De oerheit moat mei de maetregels, dy't hja
nimt, o sa foarsichtich wêze en dêr haldt ek wol deeglik
forban mei, tinkt my, dat men de forantwurdlikheit foar
it bistean fan jinsels yn it earste plak seis drage moat.
Dan seit de hear Spiekhout en dêr makket hy it,
tinkt my, net better mei dat der dochs al sa folie
is, dat wy ynnimme moatte of dat wy ynnimme. Dus
der kin noch wol hwat by. (De heer Spiekhout: Nee,
nee!) Jo hawwe de wurden brükt: „dochs al sa folie",
yn dy trant alteast, en dêr wol ik twa kanttekeningen
by meitsje. Yn it earste plak is it just freeslik gefaerlik
om dat to sizzen, mar yn it twadde plak bart dat yn-
nimmen, dat de hear Spiekhout dan bidoelt, net lans de
wei fan de wetterlieding. Dêrfoar hat men in oare kar
en ik leau, dat it it evidinte punt is yn dizze diskusje,
dat men hjir, praktysk sprutsen, gjin oare kar hat.
Hwannear dizze maetregel nommen wurdt, dan moat
elkenien ünder it jük troch. Dr. Hoekstra komt dan
noch mei in oar argumint. Hy seit: Stel nou ris. dat
der in middel wêze soe, dat Jo lans de wei fan wetter
lieding brüke kinne yn de bistriding fan kanker, in
slimmer gefal as it bidjer fan jins tosken. Dêr wol ik
dit fan sizze: Yn it earste plak is dat net oan de
oarder. Men kin, troch alderhanne skrikbylden op to
roppen, de diskusje biynfloedzje, mar dan soe it foar
my noch de fraech wêze, oft it forantwurde wie. Hwant
hjir is in saek oan de oarder dy't prinsipieel fan büten-
gewoan greate bitsjutting is. En dan soe ik inkeld noch
freegje wolle: Hoe stiet it Kolleezje hjiründer? Dat
hat ek net sa folie sin mear, nou't dizze moasje hjir
komt, mar dochs bin ik der wol bilangstellend nei. Der-
is dus in bislissing nommen yn de Rie fan Kommissa-
rissen, miskien wol yn de oandielhaldersgearkomste,
mar hoe stiet nou üs fortsjintwurdiger deründer en
hwat is de opfetting fan it Kolleezje yn dit stadium?
De heer Joh. de Jong: De fluoridering van het drink
water heeft mij ook de laatste maanden bezig gehou
den en ik heb daar ook verschillende uitspraken van
deskundigen over gelezen. Nu heb ik in deze Raad wel
eens vaker betoogd, dat ik niet zo hard wegloop met
deskundigen, want wat de een noemt „je van het",
dat gooit de ander zover mogelijk weg. Ik ben wel
onder de indruk gekomen van het betoog van de heer
Hoekstra; dat is per slot van rekening iemand, die van
deze zaak meer weet dan wij allen tezamen, maar ik
moet U één ding vertellen. Iemand die mij zeer na
staat, krijgt van de dokter medicijnen; die heeft deze
dan één of twee keer ingenomen en dan zegt de dok
ter: Ophouden, want U kunt daar niet tegen. Nu ben
ik zo bang, dat we, wanneer de fluor in het drinkwater
komt, dezelfde verschijnselen krijgen. Mijn kleindoch-
