8
hetgeen het in het afgelopen jaar heeft gedaan, en ik
hoop, dat de Burgemeester en de Wethouders kracht en
gezondheid zullen ontvangen en hun werklust zullen
behouden om ook in het komende jaar onder Gods on
misbare zegen al datgene wat nodig is voor de gemeente
Leeuwarden te doen. En dat in samenwerking met de
Raad.
De hear Santema: As men de stikken fan de bigrea-
ting 1963 lezen en bistudearre hat, üntkomt jin ünwil-
lekeurich in sucht fan forlichting: Ik wol earlik wêze,
mar ik sjoch eins altyd tsjin 'e bihanneling fan dizze
matearje oan: It is sa'n machtich stik wurk en de pro-
blematyk is sa great. It fjild is sa wiid en soms sa
ünoersichtlik. Hwat in swiere taek hawwe de leden
fan it Deistich Bistjür dan net. Men soe sizze: hoe
kinne se it mei har ploechje dwaen, de Foarsitter, de
Wethalders, de Siktaris. Al den dei timmer je se oan'e
wei en it publyk is net mijen mei syn opmerkingen en
krityk. Ek de Rie haldt ornaris syn miening net foar
him. Sawol publyk as Rie hawwe dêr it folste rjocht ta.
Hwêr't dizze wierheit üntstriden wurdt, doocht it net
mei de demokraty. Nou kin de ynhald en de toan
fan de krityk wakker üngelyk wêze: opbouwend, bi-
gripend, wrang, sür, om ris inkelde foarmen to nea-
men. Ik mien eilaes fêststelle to moatten, dat de ün-
gunstige eleminten „wrang en sür", fan'e kant fan it
publyk, lyk as se üs tsjin komme yn'e ynstjürde
stikken, to faek foarkomme en dat de opbouwende en
bigripende wize fan sjen to folie üntbrekt. It hat dan
soms de skyn, dat men de pinne nimt, om oan B. en
W. en ek wol it hiele Gemeentebistjür in stik fenyn
kwyt to wollen. It hat wol ris de skyn, dat men krityk
wol om de krityk, en dat men B. en W. en Rie as in
Kolleezje bisköget, dat der fan ütgiet it forkearde foar
de Gemeente to wollen. Dat seis haedartikels yn'e
parse dizze teneur hawwe, is omsto spitiger.
Hwat soe it foar it Gemeentebistjür fan Ljouwert in
üneindich stik plesieriger wurkjen wêze, as der tusken
parse en gemeentlike oerheit mear bigryp bistie oer
dy swiere forantwurdlike taek, dy't hja beide op har
skouders nommen hawwe, de iene foarljochtsjend, de
oare bistjürend. Der liket oan'e public relation hwat
to mankearjen, hwant men mei net oannimme, dat üs
kiezers de riedsleden keazen hawwe, om, as hja se
ienkear keazen hawwe, op in ünfatsoenlike manear üt
to meitsjen. Is it kontakt mei harren, sadré't de for-
kiezingen west hawwe, üt of likernoch üt? De kies-
forienings soene der yn it earste plak foar riede moat-
te. Mar de taek fan'e parse, dy't ienkear yn'e trije wi-
ken soargje moat foar in goed en krekt forslach fan'e
riedssittingen, is net minder great. Eilaes moat men
fêststelle, dat de romte, dy't it forslach fan'e sitting
yn'e kolommen fan'e krante krijt, bytiden lytser is as
it hacdartikel en de romte foar ynstjürde stikken.
De bilangstelling fan it publyk op'e tribune hat wol
ris minder west en dat soe in oanwizing wêze kinne,
dat der dochs noch wol kiezers binne, dy't mear witte
wolle fan it wurk en de ütfiering dêrfan, dêr't hja har
óffurdigen mei bilêstige hawwe.
B. en W. moatte har iderkear wer op'e nij biriede op
it stik fan goede forhaldingen tusken publyk en parse
en alles bisykje, dat wij ta suvere forhaldingen yn'e
trant fan it bigryp, dat de oerheit der is, „it folk to'n
goede", komme.
Ut it foargeande mei blike, dat üs fraksje fan bi-
tinken is, dat de taek fan B. en W. net maklik is.
Hwat in wünder ek, as men it wurkfjild fan'e Ge
meente Ljouwert oersjocht. In kearn, dy't fan óf-
komst en oarsprong al kearn wie. In sintrum, dat in
great efterlan hat. In middelpunt fan agrarysk Frys-
lan en in forsoargingsstêd foar in wide omkrite. In
knooppunt fan wegen, to wetter en to lan (mei in for-
kearsfraechstik foar de binnenstêd, dat de Rie griis
hier bisoarget). Graech hie 'k der ek noch in forkears-
wei troch de loft by neamd, mar eilaes is dizze wei sünt
1945 opheven. It bliuwt in ünbifredigjende sitewaesje,
dat it boargerlike loftforkear, mei sa'n fleanfjild by
de doar, foar de gemeente Ljouwert öfsletten is.
Oars, wy bitsjügje üs wurdearring foar de oplos
singen dy't B. en W. neistribje op it stik fan it for-
kear om'e stêd. Wy neamc hjir it projekt fan'e roun-
wegen, hwêr yn'e rin fan dit bigreatingsjier de Julia-
naleane mei de Heliconwei troch it fiadukt oer it em
placement forboun wêze sil, al hat it oanlizzen fan it
fiadukt seis troch it stadige wurkjen fan'e N.S. üs
reden ta argewaesje jown. Fierders sjogge wy mei
blydskip, dat ek de südeastlike rounwei troch it Ald-
lan in steat fan wurding is, en wy miene heard to
hawwen, dat ek dit tracé yn'e rin fan 1963 noch klear
wêze kin, hwat foar de yndustryen yn it easten in üt-
komst bitsjutte sil. Net allinne nammers foar de yn
dustryen, mar ek foar it forkear de bitreklik nauwe
Skrüns en Greftswal en fierdere strjitten lans, sil it
in forbettering wêze. Dat de noardlike rounwei ek ün-
der hannen is, docht üs deugd. Wy sitte lykwols noch
wol hwat yn noed, as wy tinke oan de oanslutingen
fan de Julianaleane mei de südeastlike rounwei en fan'e
noardlike mei de noardeastlike, tomear om't wy fan
bitinken binne, dat de beide forkearspleinen ré wêze
moatte, as de roimwegen iepen steld binne. In radi-
kale oplossing, mei tunnels of fiadukten is foar dizze
beide punten perfoast needsaeklik, sjoen de yntinsi-
teit fan it forkear fan dizze beide ynfalswegen, in yn-
tinsiteit, dy't yn'e takomst wis noch fordübele of for-
trijedübele wurde sil.
Wy leauwe wol oan in forlichting fan it forkear nei
it stedssintrum, as de rounwegen in feit wêze sille.
Dat de Skrans mei de oerwei syn problemen net mear
stelle sil, as alles klear is, weagje wy to bitwiveljen.
Yn dit forban sil it struktuerplan foar de binnenstêd
aensens ek bisjoen wurde moatte.
De rounwegen sille skylk in spektakulaire bydrage
bitsjutte ta it oansjen fan it stêdlike part fan'e ge
meente. Yn dit forban soene wy der op oanstean wolle,
dat it strjittenbistan likegoed as de wegen büten üt,
har gerak krije, hwant dêr is hjir en dêr wol hwat op
to knappen. It die üs bipaeld goed yn'e memoarje fan
antwurd op side 47 to lézen, dat it B. en W. foarkomt,
dat de post „onderhoud straten" yn forban mei de skea
fan'e winter „waarschijnlijk" forhege wurde moat. De
steller fan dizze opmerking yn'e seksje hie it hwat
sterker sein: hy achte it needsaeklik.
In raer obstakel op'e wei nei de binnenstêd bliuwt de
oerwei yn'e Skrans. It wurdt dêr geandewei mear in
chaos. De tiden, dy't it forkear dêr wachtsje moat,
binammen it autoforkear, dat soms oan't fier yn'e
Forlingde Skrans op stiet, dije üt ta ytlike minuten.
It is in ünsoune polityk, dat dizze saek iderkear wer
op'e lange baen skoud wurdt. Yn'e seksjes hat dit pro
bleem uteraerd ek wer oan'e oarder west en der wie
ien opmerker, dy't op forbreding fan'e oerwei by it
Suderplein oanstie, troch in hüs, dêrre steande, óf to
brekken. Dat dit lykwols dè oplossing is, sil dizze fre-
ger fêst net bidoele. Mei dy achte mei-leden fan'e Rie,
dy't miene, dat, as der in tunnel komt yn'e projek-
tearde wei OostergopleinKanaelstrjitte, in tunnel by
it Suderplein mooglik net mear nedich wêze sil, bin
ik it net iens:
le omdat it noch tiden duorje kin, foardat dy wei der
komt;
2e omdat it forkear yntusken oer dy oerwei noch yn
twa- of trijefald tanommen wêze sil, sadat de
chaos yn deselde forhalding greater wurde sil.
In mooglike (hwat in dizich wurd yn dizzen) forhe-
ging fan'e spoardyk is noch mar yn stüdzje, sizze B.
en W. op side 20. Dan binne wy noch fier fan hüs. As
de N.S. hwat yn dizze stüdzje hat en ek, as hja hwat
ütfierd, witte wy sa njonkenlytsen wol, dat Ljouwert
praktysk lést komt. Binne dan de kosten foar in need-
foarsjenning foar fuotgongers en fytsers yn de foarm,
lylc as dy ütsteld waerd yn'e seksjes, n.l. in houten
brêge oer de rails, dan to heech? Ut it andert fan B.
en W. wurdt men net gewaer, hoe heech dy kosten
binne: faeks in oanwizing, dat B. en W. net fan in
flugge oplossing fan dit probleem oertsjüge binne en
miene mei in simpele opmerking de riedsleden lofre
den stelle to kinnen? Dat ik dizze matearje foar de
safolste kear yn in bigreatingssitting oan'e oarder
stel en elke kear wer konstatearje moat, dat der neat
of sahwat neat oan dien wurdt, yn alle gefallen, dat
it neat opsjit, is in fortrietlike saek. De oerwei yn'e
Skrans is en bliuwt in wichtich forkearspunt, ek as
der aensen yn 'e binnenstêd eventueel foroaring komt.
Hy leit ommers yn in wei, dy't rjochtstreeks nei it
hert fan'e binnenstêd fiert. It swiere forkear nei de
yndustryen yn it easten en westen sil der oer net al
9
to lange tiid gjin gebrük mear fan hoege to meitsjen,
mar it lichtere en lytse forkear dat ek enoarm yn yn-
tinsiteit tanimt, sil de Skrans en de oerwei lans gean,
hwant syn doel leit yn'e binnenstêd.
De yndustrialisaesje giet it net mear sa goed mei
as yn'e earste jierren, doe't Ljouwert kearn wie. Dat
muoit üs like folie as B. en W. Wy biskikke ommers,
tank sy it krewearjen fan it Gemeentebistjür yn'e
léste tsien jier, oer in fikse opperflakte yndustryter-
rein en ien en oar is ta stan kommen mei greate finan-
sjele offers. De ynljochtingen, dy't wy krigen oer even
tuele nije festigingen, wiene net bipaeld fleurich. It kin
him net lizze oan'e terreinen en har outillaezje. Dy
binne boppe alle lof forheven, treflik. Wy helpe B. en
W. hoopjen, dat „de tendens naar een gezonde ont
wikkeling in de richting van uitbouw van de industriële
sector in de komende jaren zich in versterkte mate
zal voortzetten", al binne wy net sünder twivel. Wol
wie üs fraksje fan bitinken, dat de bisteande yndustry
en alle mooglike help hawwe moatte, as hja byg. üt-
wreidzje wolle, of yn in oar opsicht har bidriuw mear
efficient meitsje. It ynlizzen fan pendeltsjinsten nei
bipaelde yndustryterreinen foar it forfier fan wurk-
nimmers nei de fabriken kin neffens üs net ta stan
komme as troch in hertlik oparbeidzjen fan B. en W.
mei de direksjes fan dy yndustryen. Ien fan'e meast
needsaeklike middels om in gunstich yndustryklimaet
to bifoarderjen is wenningbou. Hoewol wy rekken
halde moatte mei in frij greate kategory wurknimmers,
dy't priis stelle op in went op in doarp (de foarbylden
lizze ek yn üs yndustryen foar it gripen!) en it der
foar oer hawwe, alle wurkdagen op en del to reizgjen,
moatte dochs in great tal folkswenningen biskikber
wêze foar dyjingeh, dy't yn it plak, dêr't hja arbeidzje,
ek wenje wolle. In lytsere groep, lieding jaend, perso-
niel moat lykwols ek har gerak hawwe. It mei net
foarkomme, dat captains of industry by mooglike fes-
tiging, dit as in argumint tsjin festiging brüke soene.
Oars, de folkshüsfesting is noch altyd in probleem
fan enoarme omfang yn üs gemeente. De üntsplitsing
fan duplekswenningen is dêrom noch net op gong,
al jowt it plan fan de 50 duplekswenningen fan 'e
wenningstifting „.Leeuwarden-Leeuwarderadeel" dan
de boarger moed en ütsjoch op fleuriger tiden. Hoewol,
it is noch net fierder as by de Minister. Plesierich wen-
jen is it likemin, as men by in oar yn 'e hüs wennet.
It sifer dat B. en W. der oer yn it oanbiedingsbrief pu-
blisearren (s. 17) hat üs de grize oer de grauwe jage.
Yn in jier tiid riist dit sifer fan 381 nei 675! Yndied:
Wy binne it mei B. en W. iens, dat it wenningtokoart
dêr de oarsaek fan is. Wit men yn De Haech wol, hwan-
near't de wenningneed oer wêze sil Men hat yn dizzen
wol ris in jiertal heard, mar as it safier wie, wjersprie-
ken de feiten it. Wy krije wol ris de yndruk üt 'e for-
dielkaei, dat it noarden syn bihoefte oan wenten net
bifredige wurdt. De ütwreidingsplannen sille, romtlik
bisjoen, yn de bihoefte fan wenningen en oare bouwur-
ken, yn 'e earstkommende jierren foarsjen kinne. Mar
dan moat it net lang mear duorje, dat ek it Aldlan-
plan de studear- en tekenkeamer forlit en de Rie ünder
eagen komt. Wy krije de yndruk, dat B. en W. har,
hwat de südlike grins fan it stêdlike diel fan de ge
meente oanbilanget, fêstlein hat op it Van Harinxma-
kanael. Foar de oare dielen is de grins, sa't it üs foar
komt ek al oan jown. Stel lykwols ris, dat it sifer fan
130.000 ynwenners, neamd yn in üs taskikte prognose,
oertroffen wurdt, binne dan dy ütwreidingsterreinen
foldwaende om sa'n bifolkingstanimming op to fangen?
En witte B. en W. al, as hja it hjirfoar neamde ünt-
kennend bianderje moatte, hwêr't de folgjenae ütwrei-
dingsgebieten socht wurde moatte? Mei dy leden, dy't
opmurken, dat foar de bineaming Lekkumerend, better
Lekkumerein keazen wurde kin en foar Bilgaard bet
ter Bilgaerd (yn 'e memoarje s. 10 is de r der ütrekke,
mar dy moat der wol yn, hwant „aerd" giet werom op
„werd") binne wy it iens. Nou de ütwreidingsplannen,
realisearre wurde op it gebiet büten de wallen en hast
allegearre in Fryske namme krije, soene wy ek de
bineaming Westein dêr noch oan ta dwaen wolle.
De doarpen kin men noch nea fan sizze. dat se har
lokkich fiele ünder it régym fan 'e haedstêd, hwat ek
gjin niget is, hwant sfear en bihoefte forskille faek to
folie. It bliuwt heechstwierskynlik ek yn 'e takomst sa.
It bliuwt in fortrietlike saek, dat it rekréaesjegebiet
de Froskepölle, hoewol it earste diel praktysk al klear
is, noch nea oansluten is. Wy, dy't yn 'e neiste omkrite
fan 'e stêd sa'n bytsje rekréaesje hawwe, kinne dochs
net in park foar de fügeltsjes en müzen allinne der hinne
lizze litte. Hat de mole alris draeid? Kinne de rieds
leden ünder lieding fan 'e Foarsitter der net ris far-
rende hinne, om to sjen, hoe moai it is? Ik tink noch
mei plesier oan it plantsjen fan 'e earste beam, troch
Jo, as ik it goed haw. Mar hoefolle jierren is dat ek
wer lyn?
Ik sei hjirfoar, dat it stel rounwegen mei fiadukt,
brêgen, pleinen en faeks ek noch wol ris tunnels, skylk
in goede yndruk jaen sil fan hoe't it Ljouwerter Ge
meentebistjür it forkear oan 'e périfery oplost hat.
Like spektakulair sille wêze de nije Fémerk-hallen, dy't
yn dit bigreatingsjier foltöge en iepene wurde sille.
Jitris wol ik forklearje, dat dizze moderne, fan visy
tsjügjende, gebouwen myn greate wurdearring hawwe,
al bin ik my hiel klear biwust, dat wy üs budget der
slim mei biswierre hawwe. Dizze ynrjochting is net
allinne foar Ljouwert réprésintatyf, mar foar hiel
noardlik Nederlan en yn dit forban hat it alle reden
om ek de Fryske provinsiale oerheit om in bydrage to
freegjen. Mei greate bilangstelling sjogge wy nei de
Frisiana üt, dy't ien en oar noch ris ekstra klam jaen
sil.
It bistjürlike terrein fan üs gemeente is great, ik
siz it jitris. Eilaes is 't net mooglik yn dit eagenblik
meardere gebieten oer to sjen, al sille se net minder
wichtich wêze. Wy binne B. en W. yntusken tige tank-
ber foar it treflik, oersichtlik oanbiedingsbrief en hiene
graech wollen, dat de memoarje dêr neffens west hie.
Dy is wier to koart en hiel faek is it andert sa, dat de
freger noch like wiis is as to foaren.
Mar ien opmerking moat hjir noch pleatst wurde:
Hoe moat it forklearre wurde, dat sünt maeije 1962
„voor geen enkel object op het terrein van de scholen
bouw een rijksgoedkeuring is afgegeven"? Leit dat
allinne oan 'e ryksoerheit De Wethalder fan Under-
wiis forklearre by de iepening fan 'e Ulo yn it Nijlan,
dat it Ryk de hiele skoallebou ophold, in miening dy't
letter- de ynspekteur, de hear Elzinga, net alhiel diele
koe. As men it artikeltsje yn 'e „Leeuwarder Gemeen
schap" (in goed périodyk) oer de fordieling fan 'e bi-
dragen fan 'e bigreating 1963 lézen hat, dan wit men
ek, dat de skriuwer dêr in sirkcl by tekene hie, for-
dield yn segminten. It wie opfallend, dat Finansjes en
ünderwiis dêr de greatste fan wiene. Nou de fraech:
Komt de bihearder fan de beide swiere portefeuilles
Finansjes en Ünderwiis ek yn tiidneed en kin er dêr
om net dy krêft en energy jaen (dy't er oars wol
graech wol, dat nimmc wy foar 100 pst. oan) dy't byg.
de ünderwiisportefeuille nedich hat? Wis, der is ünder-
wilens wer in bouforgunning foar de L.T.S. yn 't Nij
lan delkommen. Tankber stelle wy dat fêst. Mar aen
sen is it maeije en dan is 't in jier forlyn. In dynamyske
gemeente, sa't wy ek graech üs gemeente biskogje,
kin sa'n trainearring net gedoge.
Yn de wittenskip, dat al üs krewearjen foar de groei
en de bloei fan 'e gemeente Ljouwert net dije sil sün
der de seine fan de Hear en mei de winsk, dat it B.
en W en Rie jown wêze mei yn goede koördmaesje
yn it al figearjende bigreatingsjier to arbeidzjen oan
dizze drege, mar dochs ek moaije opdracht, woe ik
hjirmei eindigje.
De Voorzitter: Het is nu half vier en ik stel voor de
vergadering een ogenblik te schorsen voor het drinken
van een kopje thee en daarna verder te gaan.
De heer Klijnstra: Ik vraag me elk jaar weer af:
Heeft het, als men de laatste of een der laatste spre
kers is, wel zin algemene beschouwingen te houden?
Het kan haast niet anders dan dat de verschillende
sprekers die vóór mij zijn geweest, mij noodzaken ver
schillende dingen die ik had willen aanroeren, achter
wege te laten.
Misschien is het echter wel juist hier en daar nog
even op terug te komen. Ik denk daarbij aan de wo
ningbouw, de volkshuisvesting, de stadsuitbreiding, het
nieuwe structuurplan, de scholenbouw, het gymnas
tiekonderwijs enz. Het zijn allemaal zaken, waarover
