4
5
joenenrekken By de stikken, üs tastjürd, üntbriek ek
in kaertsje, hwer't de ütstelde nammen op ynfolle
stiene. Wy hoege wier net sa'n moaijen ien as by de
stikken lei. Hoe kin men jin nou by it thus bistudear.
jen fan'e stikken in foarstelling meitsje fan de strjit-
ten en de nammen, dy't op de kaert yn it Stêdhüs to
finen wiene? It foreasket yn dizze situaesje in gong
mei papier en potlead nei it Stêdhüs en it soe üs üren
kostje, as wy dat kaertsje neitekenje soene. Wy steane
derop, dat it Kolleezje üs mear stikken tastjürt, oars
wurdt it lidmaetskip fan de Rie in bernespul troch
minne tarieding en ünforantwurde mieningsfoarming.
En soms liedt dat seis ta it net goed ütbringen fan
jins stim. As B. en W. mei dit bilied foar de Rie oer
troch geane, sil it ienris sa fier komme, dat ik per.
soanlik myn sit biskikber stel. Ik haw sa njonken-
lytsen skjin myn nocht fan dit ievich en altyd gebiddel.
Hwat mei dochs de reden wêze, dat B. en W. de strjit-
nammekommisje op dizze wize blamearje Dy stelt
ommers in rapport gear, dêr't al dizze dingen yn to
finen binne, mar B. en W. stjürden it üs net ta. Tsjin
dizze kommisje oer is it ek wurklik net fair.
It is eins hiel üngelokkich, dat it foargeande by dit
punt sein wurde moat, omdat ik dit op himsels in hiel
bilangryk stik fyn. Oer it algemien om op de nam
men seis werom to kommen haw ik hjir net folie
oer to sizzen. Fan üs fraksjelid yn dizze kommisje for.
namen wy, dat der üniensens wie oer de persoansnam-
men. Der wie n.l. in diel fan de kommisje, dat der net
foar fielde om de persoanen hjiryn nei foaren to brin-
gen. Nou is it op himsels ek net in maklike taek om
persoanen op dit teare punt yn in strjitnammeplan
fêst to lizzen. Wy hiene al ien forsetsheld forneamd
en dat wie Prof. Mr. P. S. Gerbrandy. En wy hiene ek
al in saeknamme, n.l. it Vrijheidsplein. En der hawwe
wol guon west, dy't seine: Net mear. Mar de wize
hwerop de kommisje oan it wurk gongen is, is sym-
pathyk; sy hat kontakt socht mei de Foriening 1940
1945 en hat dy in steal nammen frege. Ut 40, mien ik,
is dan dit tal stean bleaun. De figuren dy't neamd
binne yn dit brief, binne stik foar stik foarrinders yn
in bipaelde forsetsgroep. Dit is dus uterst serieus bard
en as sadanich kinne wy der ek yn meigean, dat de nam
men dy't al jown binne, Prof. Mr. P. S. Gerbrandyweg
en it Vrijheidsplein, hwat ütwreide wurde. Dit liket üs
wurklik sympathyk ta, hoewol wy noch wol in op
merking meitsje wolle oer inkele fan dy saeknammen,
dy't üs net sa tige lizze en dy binne sahwat deselde,
dy't Mr. Van der Veen niis neamde. Foar de Gijzelaars-
weg byg., de wei dy't ütrint fan it Vrijheidsplein, soene
wy folie leaver in namme lyk as de 15-aprilweg kieze
wolle, de dei fan de Bifrijing fan Ljouwert, it sintrum
fan Fryslan, as sadanich in namme, dy't wol tige re
den hat oan dy strjitte jown to wurden. Onderduikers
straat leit üs likemin; dêr soene wy foar léze wolle de
Binnenlandse Strijdkrachtenstraat en dan sa öfkoarte
lyk as it yn dy tyd altyd it gefal wie: de B.S.-straat.
En Razziastraat is wol in hiel üngelokkige namme,
dêr't men net graech wer oan herinnere wurde wol.
Dit üs dêrfoar in namme nimme byg. as de K.P.-
straat, de Knokploegstraat. Dat binne allegearre nam
men, dy't yn it forban fan it forset rjocht en reden
hawwe en sa soene wy foar Overvalstraat nimme kinne
de 9-decemberstraat nei de oerfal fan de finzenis, dy't
yn'e rin fan de tiden sa njonkenlytsen al skiednis
makke hat. It wurd espel, dêr't Mr. Van der Veen noch-
al oer ütgong, is dochs net sa frjemd, as de hear Van
der Veen ütkomme lit. As hy byg. in Frysk wurdboek
neisjoen hie, dan hie hy it dêr wol yn foun. En as hy
de Ljouwerter skiednis in bytsje kend hie, dan hie hy
der ek fan witten, dat dat wurd hjirre yn de skiednis
hiel gewoan is en ek yn oare Fryske stêdden. En as
sadanich fyn ik it wol aerdich, dat, jown sa'n ienheit
dêrre, de Rie dat wurd oernimme sil. Dêrom fan üs
kant, de C.H. fraksje, üs seine oer dizze namme.
En as léste soe ik graech noch efkes nei foaren
helje wolle de namme fan Prof. Tjitse de Boer. Der
wurdt n.l. ütsteld in Tsjitze de Boerstrjitte. Ik soe in
lytse wiziging bringe wolle yn de stavering fan dizze
namme. It is eigentlik noch altyd yn it Nederlansk in
nuvere saek, dat byg. nei in t in z skreaun wurdt en
dêrom soe men fan dat Tsjitze meitsje moatte: Tjitse;
dat wie suverder.
Yn forban hjirmei mei ik miskien oan de kommisje
freegje, oft sy in lytse wiziging bringe wol yn in pear
oare nammen yn Wurdum, dy't de Greate Buorren en
de Lytse Buorren hjitte, hwant dat is in letterlike oer
setting fan ien of oar amtlik stik, dêr't op stiet: Grote
Buren en Kleine Buren. Yn feite seit it folk:
de Lytse kant en de Greate kant; mar dat is eigentlik
in bytsje büten de oarder en ik tankje mynhear de
Foarsitter wol, dat hy my net ófkloppe hat.
De heer Kingma: Hoewel het geheel van deze
straatnamen me nu niet bepaald ligt, wil ik mij toch
niet richten tegen de persoonlijke namen die er in
voorkomen, maar speciaal tegen namen als Razzia
straat, Onderduikersstraat, Gijzelaarsweg, die ik beslist
ongelukkig gekozen vind. Hoe zal iemand, wiens ver
wanten zijn gevallen bij een razzia, zich voelen, als hij
zijn verdere leven mag slijten in de Razziastraat, of
hoe zal iemand, die zeer slechte herinneringen heeft
aan een gijzelaarskamp, het vinden, als hij zijn verdere
dagen mag slijten aan de Gijzelaarsweg? En hoe zullen
onze Joodse landgenoten, die jaren ondergedoken heb
ben moeten zitten, zich voelen, als ze mogen wonen in
de Onderduikersstraat? Ik geloof beslist niet, dat men
ze hiermee een dienst bewijst.
Het hiervoor geschetste is geen fantasie; ik ken
mensen die in een dergelijke straat wonen in andere
plaatsen, waar men dezelfde ongelukkige opzet ge
volgd heeft. Eigenlijk wordt iedere keer weer een
wond opengereten, die ze hebben overgehouden uit de
bezettingsperiode. Ik vind dit dan ook meer dan erg.
Het is natuurlijk goed bedoeld, maar er valt van deze
namen beslist niet een goed woord te zeggen. Ik zou
zeggen: In plaats van een hulde aan de mensen die
toen gevallen zijn, is dit een nagel aan de doodkist
van de overlevenden. Dan zou men toch beter deze
straten kunnen noemen naar personen en zaken uit
het verzet. Als men bijv. bekende Friese literaire wer
ken genomen had voor de naamgeving, dan zou ik me
ook kunnen voorstellen, dat verschillende mensen het
niet leuk zouden vinden in de Smeerlappenstraat of in
de Labbekakkenstraat te wonen, om een paar moderne
werken te noemen. Toch zijn de hier voorgestelde,
door mij genoemde, namen veel erger. Als men deze
namen handhaaft, dan is dat werkelijk opzettelijk
iemand krenken.
De heer Bootsma: Ik wil beginnen met vast te
stellen, dat het verzinnen van namen en aus het
komen met voorstellen dienaangaande niet alleen
hier, maar op meerdere plaatsen, altijd een vrij lastige
en moeilijke bezigheid is geweest en dat in de toe
komst ook vrij stellig wel zal blijven. Dat neemt niet
weg, dat ik voor het werk van de commissie die ons
dit voorstel heeft doen toekomen, toch wel waardering
heb. Dat sluit niet uit, dat ik mij toch als raadslid,
dat dit voorgeschoteld krijgt, voorbehoudt om, als ik
er een andere mening op na houdt, die hier ook naar
voren te brengen. En dan zal alles wat ik zeg zeker
niet de volledige steun van mijn gehele fractie heb
ben, maar er zijn toch ook verschillende punten, waar
men het wel mee eens is. En, voorzover ik de voor
gaande sprekers heb beluisterd, bestaat er op die pun
ten waarop ik meen de vinger te moeten leggen, toch
ook wel overeenstemming met leden van andere frac
ties.
Dat men in de straatnaamgeving hier de herinne
ring aan veel wat ons als Nederlanders en Leeuwarders
in de oorlogsjaren heeft beroerd, heeft willen vastleg
gen, is zeer zeker een gedachte, die bij ons wel de no
dige instemming kan vinden. De kwestie van persoons
namen is altijd vrij moeilijk, maar ik geloof toch, dat
we mogen stellen, dat de commissie, mede door de ad
viezen die zij hieromtrent heeft ontvangen, al of niet
gevraagd dat laat ik in het midden in de keuze
van de persoonsnamen tot een redelijke „doorsnee" is
gekomen van de namen die degenen, die deze jaren
hebben meegemaakt, toch wel het een en ander zeg
gen. Ik geloof, dat we daartegen geen enkel bezwaar
zullen kunnen inbrengen. Wat gezegd is t.a.v. alge
meenheid van „gebroeders" enz., kan men min of
meer onderschrijven, maar ik geloof, dat, als men
weet, welke personen dit heeft betroffen, het hier wel
haast niet anders zou kunnen. Met namen die minder
aan personen dan wel aan bepaalde acties doen herin
neren, heeft men meer moeite, omdat men die van ver
schillende kanten kan benaderen. Wij gaan echter toch
niet zo ver als enkelen van de voorgaande sprekers,
die al deze namen verwerpelijk achten. Toch is er één
naam bij, die, naar wij menen, zeer zeker niet in dit
kader past, en dat is wel de Razziastraat. Dit is n.l.
niet een actie geweest van de ondergrondse beweging
noch van andere goede vaderlanders, maar van de kant
van de bezetter. Men kan natuurlijk stellen, dat al die
andere dingen daaruit voortgesproten zijn, maar die
duiden toch allemaal heel sterk op de actie, die geleid
heeft tot het verzet en uiteindelijk tot de bevrijding
van onze stad en ons vaderland. Razziastraat maakt
hierop een uitzondering en ik zou dus ook tegen deze
naam zeer ernstig bezwaar willen maken, maar daar
naast er meteen een andere naam tegenover willen
stellen, die wellicht overgenomen zou kunnen worden.
En ik zou hiervoor in de plaats willen stellen: Artsen
straat, met de herinnering aan het artsenverzet. Dit
is dus een suggestie die ik in deze eerste instantie zou
willen doen.
Over de praktische kant van het geval komen we in
tweede instantie wellicht te spreken. Dat hangt trou
wens van de Voorzitter af.
Tenslotte kom ik tot het ook reeds in eerste instan
tie door de heer Van der Veen gelaakte espel. Een
„spraakgebrek" heb ik het genoemd. Met de benaming
espel kan ik het zeer zeker ook niet eens zijn. Er is
bij de stukken wel een verklaring van dit woord, n.l.
„stadswijk". Ik vind het echter toch wel erg vérgaand,
als we in dit stukje Lekkumerend al over vier stads
wijken beschikken. En als we dit straks gaan door
voeren aan de andere kant van de Dokkumer Ee, dan
weet ik niet meer, waar we met al die espels naar
toe moeten. De betekenis van espel wijkt dus af van
dat waar het hier om gaat. Omdat het hier toch een
bepaald complex van straten betreft, hebben wij een
ogenblik gedacht hiervoor „hof" te nemen, bijv. Koe
rierstershof. Dit is welluidender en tenslotte mag men
bij de naamgeving toch ook wel een klein beetje op
de welluidendheid letten. Als ik de andere namen met
espel naga, dan zijn die toch lang niet duidelijk, hoe
wel, alles went, als je ze maar lang genoeg herhaalt
en uitspreekt. Pilotenespel echter is b.v. toch wel een
heel raar woord en men mag stellen, dat een achter
voegsel van een straatnaam bij voorkeur kort moet
zijn. Het woord hof is dus bij ons wel in overweging
geweest, maar Zeemanshof was ook weer niet zo heel
prettig. Ik ben daar persoonlijk nog eens over aan het
mijmeren geweest en ben tot het woord „horst" ge
komen. (Stem: Horst Wessel!) Dat is een insinuatie,
die niet opgaat, daar staat Horst ervoor en hier staat
het erachter. De betekenis van horst zou ik graag wil
len toelichten. Er wordt wel eens gesproken over
Arendshorst en dan kan men zeggen: Daar zat Hitier,
maar zo komen we er natuurlijk nooit. De be
tekenis van horst heb ik gehaald uit Oosthoek; ik
geloof, dat die wel van deze tijd is, althans niet geheel
tot de antieken behoort. (Stem: Dat hangt van de
druk af.) Ik heb een vrij nieuwe druk hiervoor ge
raadpleegd en daar staat voor het woord horst: „een
door dikwijls parallel lopende breuken begrensde strook
van de aardkorst, welke ten gevolge van verschuiving
langs die breuken in een relatief hoger niveau is ge
komen dan de ernaast gelegen gedeelten." (De heer
Van der Veen: Dit past precies!) (Gelach) De heer Van
der Veen valt me onmiddellijk bij, want de complexen
van bebouwing, waar het hier om gaat, lopen van een
gezinswoningen tot 12 hoog en ik geloof, dat die ver
gelijking dus heel wel opgaat.
Om nu te komen tot de praktische kant van het
geval, zou ik willen voorstellen, dat de commissie deze
zaak nog eens tot zich neemt en in een volgende ver
gadering, mogelijkerwijze rekening houdende met de
opmerkingen die wij hier gemaakt hebben, dit nog
maals ter tafel brengt. Ik geloof, dat dit het meest
vruchtdragend zou kunnen zijn, want als hier een be
paald voorstel op tafel komt, dan zullen wij het, denk
ik, over de kwestie van de Razziastraat vrij gauw eens
zijn, maar als we komen te praten over de uitgang
espel, waarvoor ik dus persoonlijk horst in de plaats
zou willen stellen, dan komen er misschien nog heel
wat andere dingen ter tafel. Dan komt er in plaats
van hof misschien hóf, om dan in Wytgaard te
recht te komen, waar de o met een kapje is. Ik ge
loof, dat het het meest praktische zou zijn, als de com
missie de opmerkingen die wij maken, nog eens in
overweging zou willen nemen. Mocht zij daartoe ech
ter niet bereid zijn, dan stel ik me voor, dat we in
tweede instantie misschien toch nog wel met bepaalde
voorstellen zullen komen om dan staande deze verga
dering tot een beslissing te geraken.
De heer K. J. de Jong: Ik zou willen aansluiten bij
wat de heer Santema gezegd heeft over de voorberei
ding, in die zin, dat ik ook wel graag te voren een
kaartje had willen hebben, zodat we ons inderdaad
thuis beter hadden kunnen oriënteren, maar ik geloof,
dat we dat nog meer tot het adres van de commissie
moeten richten, omdat die dit toch eigenlijk voorbe
reidt, zij het dan, dat de commissie B. en W. zou kun
nen vragen haar behulpzaam te zijn bij de uitvoering.
Een kaartje bij eventueel volgende gevallen zou ik van
mijn kant ook wel bijzonder op prijs stellen.
Wat het punt zelf betreft, geloof ik, dat het een
goede gedachte geweest is van de commissie, dat men
het verzet in herinnering heeft willen houden, door
daaraan deze straatnamen te verbinden. Men heeft dat
gedaan in een tweetal onderdelen, in de eerste plaats
door een aantal persoonsnamen uit het verzet te kie
zen en in de tweede plaats door een aantal zaken die
met het verzet verband houden, te nemen.
Wat de persoonsnamen betreft, meen ik, dat de keu
ze, ook dank zij het advies van de Stichting 4045,
weinig bezwaar met zich mee kan brengen. Die na
men mogen wij gerust in herinnering doen houden,
ook voor hen, wie ze misschien niet zo veel zeggen.
Hoeveel straatnamen zijn er in de stad niet, die de
mensen ook niet veel zeggen? Ik meen, dat het wel
degelijk een goede zaak is de mensen die in het verzet
vooraan hebben gestaan, hoog te houden en te eren
door middel van straatnaamgeving. Dat is op zichzelf
een goede gedachte, die ik van mijn kant althans wel
terdege kan waarderen.
Wat de zaaknamen betreft, die hier uit het verzet
naar voren gebracht zijn, heb ik de gedachte, dat het
juist door deze oorspronkelijke keus van de commissie
ook zo gemakkelijk is, dat ons subjectief oordeel over
de namen hier en daar wel eens iets anders kan zijn.
Als men er eerst zo tegenaan kijkt, dan denkt men:
Waarom dat en waarom niet iets anders? Men zal dit
met een groep schilders- of dichtersstraten lang niet
zo gemakkelijk hebben. Ik wil er ook niet te veel van
zeggen. De commissie heeft haar best gedaan. Wel ben
ik het mét de heren die over de naam Razziastraat ge
sproken hebben, eens, dat dit niet een bijzonder geluk
kige greep is. Ik had daar ook liever een andere naam
voor. En als de naam Artsenstraat daarvoor in de
plaats zou kunnen komen, dan lijkt mij dat in ieder
geval persoonlijk wel een verbetering. Maar ik wil eerst
graag eens afwachten, wat de commissie daar zelf
van zegt.
Wat het woord espel betreft, ben ik het met de heer
Bootsma eens. Als we dit achtervoegsel kiezen, dan
hebben we het eigenlijk niet alleen drie keer, maar
straks nog zeven keer, wanneer we althans al de „dor
pen", die straks ten westen van de Ee zullen ver
rijzen, op een gelijke wijze willen behandelen. En het
lijkt me haast niet mogelijk nu voor deze vier dorpen
espel te gebruiken en voor de andere zeven die straks
volgen, een ander begrip. Het lijkt mij ook van belang,
dat we ons die consequentie realiseren. En dan kan men
zich wel even de vraag stellen: Is dat nu wel zo ge
wenst? Aan de andere kant hangt met het woord espel
ook samen, dat we een groep straatjes onder één begrip
samenvatten, dus men moet dat woord espel ook nog
gaan onderverdelen in blokje a, blokje b, blokje c, blok
je d, e, f, enz. en daarbij komt dan de huisnummering.
Het is dus een heel nieuwe gedachte, waarmee we in
Leeuwarden bepaald nog niet eerder geconfronteerd zijn.
Ik vraag mij af, of dit ook wel zo gemakkelijk door
de bevolking aanvaard zal worden. Op zichzelf echter
zit hier een mate van originaliteit in, die ik ook wel
weet te waarderen en ik zou haast zeggen: ik zou het
wel aandurven. Laten we dit maar eens doen; het is
ook bijzonder moeilijk, om, als men iets anders zou
willen doen, ieder blokje weer een andere naam te geven.
