21
Ik heb zostraks al gezegd, dat ik er bezwaar tegen
heb, dat dit allemaal zo versluierd wordt door alle
mogelijke dingen, o.a. de compensatie de heer Spiek-
hout heeft het ook al genoemd voor de winsten die
Leeuwarden rechtmatig uit zijn bedrijf zou kunnen
halen. Die komen echter niet. Uit het rapport, waarin
over de wijze van compensering gesproken wordt,
blijkt, dat er niet, althans zeer beperkt, gecompen
seerd zal worden. Er zal een aflopende compensatie
gegeven worden, die volstrekt onvoldoende is. Er zal
overgenomen worden. (De heer Vellenga (weth.): Dat
zult U bij ons terugvinden.) Als de rapporten
gebruikt worden om een en ander te adstrueren
(De heer Vellenga (weth.): Ik vraag me
af, wie en wat U bestrijdt. Dat moet U nu eens
duidelijk stellen.) Wij hebben de heer Spiekhout horen
spreken, dacht ik. Om te beginnen mag ik opmerken,
dat wij te maken hebben met een vraagstuk, dat ook
in de provincie speelt, waarover elders rapporten ver
schenen zijn, die ter inzage gelegen hebben en waarin
o.a. de gedachtengang van de solidariteit ontwikkeld
wordt, die in principe niet anders kan inhouden het
is met zoveel woorden door de heer Spiekhout gezegd
dan dat de winst die hier gemaakt kan worden, uit
gekeerd wordt aan een ander. Dat is de kwestie waar
het om gaat; dat is het enige wat gezegd is en dat is
ook het punt, waar ik bezwaar tegen heb. (De heer
Tiekstra (weth.): Bij de aansluitingen ten plattelande
is sprake van transportkosten.) Als we op dit punt
misverstanden hebben die de heren straks uit de weg
kunnen ruimen, dan begrijp ik het tweeledige standpunt
van dit voorstel niet, maar als het opgehelderd wordt,
dan hoop ik, dat we het straks in de vroege uren van
de ochtend met elkaar eens kunnen worden.
Ik behoef hier verder ook niet op terug te komen.
De heer Spiekhout heeft het gehad over de com
pensatie die nader geregeld zou moeten worden. Er is
opgemerkt, dat er een rapport is, waarin over die
compensatie gesproken wordt en daarin is al aange
geven, dat niet uitgegaan moet worden van taxatie
waarden, maar van boekwaarden, want taxatiewaarden
berusten, even verder in het rapport, op een subjectieve
waardering, maar als het er om gaat voordelen te
schilderen, die liggen in de lijn van de voorstellers van
de overneming van het Leeuwarder bedrijf, dan is plot
seling de subjectieve waardering weer wel in orde.
De achtergrond van het meerderheidsstandpunt, zegt
de heer Spiekhout, is, dat Leeuwarden geen afstand
wil doen van zijn bevoorrechte positie. Dat is, zegt hij
verder, voor een socialist onaanvaardbaar en Fries.
lands Kern onwaardig. (Stem: Zo is het niet gesteld.)
Ik heb het genoteerd uit zijn mond, en als ik dat ver
keerd genoteerd heb, dan hoor ik dat straks van de
heer Spiekhout zelf wel. Ik wil mij verzetten tegen
de opvatting van de heer Spiekhout, dat op dit punt
mee zal moeten tellen de vraag, of Leeuwarden meer
te danken heeft aan de provincie of de provincie meer
te danken heeft aan de stad. De redenering: Leeuwar
den is zonder provincie niets en dus moet Leeuwarden
de provincie subsidiëren, is een redenering, die ik niet
kan volgen. En als hierachter verscholen zou gaan het
denkbeeld, dat de stad er uitsluitend is om te profite
ren van het land, dan weet ik niet, of ik de heer Spiek
hout vanwege de gedachte: „twee ruilen, één huilen",
bij de mercantilisten moet onderbrengen of vanwege
zijn solidariteit met het platteland bij de fysiocraten.
(Gelach) De vraag is, dacht ik, als we die los maken
van alle punten die er omheen geweven zijn, uitsluitend,
of wij bereid zijn ons in een avontuur te storten, waar
bij wij bij voorbaat afstand doen van de gunstige po
sitie die wij op grond van onze stedelijke samenleving
hebben voor ons gemeenschappelijk bedrijf, of wij dus
bereid zijn de winstmogelijkheden die dit bedrijf heeft,
af te geven ten gunste van de rest van de provincie.
Ik meen, dat dit in strijd is met de eed die wij als
leden van de Gemeenteraad hebben afgelegd. Wij zijn
alleen hier om de belangen van de Gemeente te be
hartigen en te bevorderen. Ik meen, dat degene die er
naar streeft om de mogelijkheden tot winst die in het
eigen bedrijf zitten, aan te wenden voor een doel,
liggende beslist buiten deze gemeente, bepaald aan
wijsbaar ten gunste van anderen, dingen doet, die in
strijd zijn met de taak van de Raad. (De heer Tiekstra
(weth.): Het is voor het eerst, dat ik dat hoor.) Ik
ben langzamerhand zo vaak geïnterrumpeerd, dat ik
de draad begin kwijt te raken. Ik wil het in eerste
instantie hierbij laten. We kunnen straks in tweede
instantie natuurlijk alle punten die nog onbesproken
gebleven zijn, opnieuw aan de orde stellen.
De hear Boomgaardt: Ik wol bisykje de punten, dy't
net sasear de kearn fan de saek reitsje, oan kant to
lizzen, hoe bilangryk dy punten ek wêze meije. Mar,
sille wy in bytsje op in fatsoenlike menear troch de
stof komme kinne, dan moatte wy de foarbiskögingen
hwat bikoartsje, tominsten, ik wol my datsels mar
oplizze. (De heer Van der Veen: Het is ook helemaal
geen belangrijk punt!) Ik fyn dit punt yn syn totaliteit
tige bilangryk en ik fyn hiel hwat detailpunten ek
wol bilangryk, mar net evidint genöch, om nou yn de
sfear en de tiid hwer't wy op it eagenblik yn forkeare,
allegearre to bihanneljen. Wy soene de binadering fan
dizze saek leafst hwat oars hawwe wolle as bard is.
Dat biswier sit 'oy üs ek wol hwat yn it mearderheits.
stanpunt fan B. en W. De binadering fan de oare kant
wurdt taspitst op tsjinstridichheden, mar lizze de stan-
punten üteinliks dochs net tichter by mekoar as men
seis faeks tinkt? It ütgongspunt is foar partijen uter-
aerd gelyk. Men seit: It gas moat distribuearre wurde
en dat moat sa doelmjittich mooglik en foar sa leech
mooglike priis. Oer al dy faktoaren is men it iens. Der
hat al jierren lang in kwestje west fan in provinsiael
energybidriuw, en yn dy sin is ek al yn 1951 in advys
jown troch in provinsiale kommisje, ünder foarsitter-
skip van de hear De Loor. Ik leau, dat dat punt oan kant
lein wurde kin yn dit stadium. De bihanneling yn de
Steatensitting fan de provinsje Fryslan hat düdlik ge-
nóch oanwiisd, dat dit op it momint net urgint is om
to bipraten. Der bliuwe twa punten oer: Moatte wy
kieze tusken in provinsiael gasbidriuw en regionale bi-
driuwen As wy üs dêr dan dochs oer ütsprekke
moatte, dan wolle wy dat leafst wol sadanich dwaen,
dat wy de wei nei beide kanten iepenhalde. Wy moatte
in ütspraek dwaen en op groun fan in seistal punten
komme wy ta de konklüzje, dat wy yn dit stadium
kieze foar regionale bidriuwen, dat wy üs, sij it mei
in oanfolling, stelle efter it mearderheitsstanpunt fan
it Kolleezje. Ik soe dy punten koart neame wolle. De
hear Van der Veen hat sein, dat wy der wakker
oer prate, dat dy konsintraesje sa foardielich wurkje
sil, dat it allegearre sa efficient is en de ünt-
jowing meibringt, dat men konsintrearje moat.
Dat is de greate fraech. Der sitte oan elke konsin
traesje biswieren; dat is hiel faek it gefal. Mar hjir
komt by, dat dit net in produksjebidriuw is; it giet hjir
net om produksje, mar om distribüsje. En ik leau dus,
dat dêrom de greate foardielen dy't men by produksje
faek wol birikt, as men sintralisearret en konsintrear-
ret, hjir net sa foar de han lizzend binne.
In twadde punt dat ek wol düdlik is, is, dat by ien sin.
trael bidriuw de öfstan tusken bidriuw en gemeenten en
ek tusken bidriuw en gebrüker hiel düdlik greater wurdt
as by regionale bidriuwen. De ynfloed en de ynspraek
fan de gemeenterieden dat stiet sünder mear fêst
sil folie greater wêze kinne by regionale bidriuwen as
by ien provinsiael bidriuw. It leit neffens üs foar de
han, dat men earst praet oer de mooglikheden om ta
in regionale opbou to kommen. Ik leau, dat de kans
der yn sit om dat to rédden en dat it yn dit stadium
ek folie mear foar de han lizzend is om dy kant üt to
wurkjen. As hjirfoar keazen wurdt, bringt dit ek de hiel
ütdruklike plicht fan de gemeentebistjüren mei bi-
ret mei to wurkjen ta in goede oplossing yn dit forban.
Ik mei der oan tafoegje, as tredde punt, dat dizze wei
ek hiel düdlik en ütdruklik oanslüt by de histoaryske
üntjowing, dy't der al sünt lange tiid is. Hjir spilet by
de kwestje fan oansluting fan ünrendabele perselen
of gebieten. It liket üs net korrekt ta om by it bi-
slissen oer de foarm fan bihear ik bidoel dus yn
provinsiael of yn regionael forban dit punt to bi-
trekken. It liket üs in ünsuvere redenearring ta om
dit elemint meiweagje to litten yn in bislissing oer
dizze saek. Wol men yn dit forban prate oer de ün
rendabele gebieten, dan moat Ljouwert prate oer bi-
paelde kosten dy't it hat as sintrum fan de provinsje.
En dan kin men hiel hwat neame: greate bydragen
foar fémerk, Frysk Orkest, Cambuur ensfh. De Ge
meentereiniging leveret hjir in great tokoart op; yn
dy forhaldingen ken men dat sa net yn oare gemeen
ten. De gemeente Ljouwert is yn dat opsicht in bi-
swierlike, in djüre gemeente. En sadré as men de saek
fan ünrendabele gebieten en ünrendabele perselen yn
forban bringt mei Ljouwert, dan mei men, tinkt üs,
mei rjocht sizze: dat punt fan de ünrendabele gebieten
wolle wy hjir büten litte, as wy hjir oer de foarm fan
opbou fan dizze bidriuwen prate wolle.
In oar punt dat ek yn de nota fan it Kol
leezje stiet en dat üs tige wichtich taliket, mar
dat yn de diskusjes ek yn de Provinsiale Stea-
ten gjin plak foun hat, is, dat Ljouwert in
energybidriuw hat. En as dêr de gastsjinst by wei
splitst wurde soe, dan kin men konstatearje, dat der in
ütdruklik elemint fan skea üntstiet, omdat der in fier-
stento lyts emploai bliuwt foar it bidriuw as dat inkel
mar mei de elektrisiteit to krijen hawwe soe.
Ik kom ta de konklüzje, dat üs fraksje yn alge-
miene sin wol meigean kin mei it ütstel fan de mear-
derheit fan it Kolleezje, sij it ek, dat wy de argumin-
taesje hjir en dêr wol hwat hurd en ek hwat eksklusyf
fine. Dit is to folie taspitst op ien doel en wy hiene
dus de hiele saek leaver hwat mear synthetysk steld
hawwe wollen. Dêrom woe ik aensen mei in oanfolling
komme. Dy hat dizze strekking, dat neffens üs de
tiid om in definitive bislissing to nimmen oer dat punt
yn kwestje net ryp is. Dêrfoar hawwe wy to min do-
kumintaesje. It is oan alle kanten düdlik, dat men op
de rapporten de hear Van der Veen hat it ek wol
düdlik sein net trochgean kin; dat leit noch net
allegearre düdlik. Mar men moat in stap dwaen en
trocharbeidzje. Ik leau, dat it hiele projekt haest hat en
men moat witte, hwat koerts men farre moat, mar
fierder moat men eigentlik ek net gean. En dan is de
fraech: Hwat wol men prioriteit jaen? Wy wolle
dat stiet by üs foarop it aksint lizze op de regio
nale opbou, mar ik kin my bést foarstelle, dat oaren
it aksint lizze wolle op opbou op provinsiael nivo.
Ik sjoch dy tsjinstelling ek net iens al to great. Mar
men moat in kar dwaen en dan kieze wy dus foar de
regionale opbou. Neffens üs moat earst neigean wurde,
oft dy to realisearjen is. En om ütkomme to litten,
dat wy der efkes oars oer tinke as de mearderheit fan
in Kolleezje, woene wy de folgjende oanfolling dwaen
op it ütstel, dat op pag. 9 fan bylage 132 stiet: „III.
ons College op te dragen een rapport aan de Raad over
te leggen, waarin de aanhangige kwesties omtrent
verdere samenwerking, eventueel in provinciaal ver
band, ten volle nader worden belicht, speciaal in fi
nancieel en economisch opzicht.". Dit ütstel is mei
ündertekene troch de hear Santema. (De heer Ten
Brug: Dat is het minderheidsvoorstel.) Dat is it net,
hwant yn punt 2 stiet, dat men trochwurkje sil. Wy
stelle primair: trochgean en de regionale opbou bi-
sjen en dy gedachte is by it minderheitsütstel sekun-
dair. Dus it aksint leit by üs oars. Ik wol noch ien
detailopmerking meitsje oan it adres fan de hear Spiek
hout. Hy seit: Wy moatte dy dingen greater sjen en dat
is üngefear itselde as hwat de hear Santema nou al in
pear kear sein hat: men moat fisy hawwe. Dat fyn ik
in argumintaesje, dy't der büten bliuwe moat, hwant
dan skout hy dus de oare yn de skuon, dat dy to lyts
sjocht en gjin fisy hat. Ik leau, dat soks gjin sin hat.
Ik mien, dat hwat yn üs ütstel stiet it béste is. En is
it in „greater sjen" hwat de hear Spiekhout seit of
hwat ik siz? Dat moatte wy mar yn it midden litte.
(De heer Van Balen Walter: Het blijft altijd persoon
lijk.) Wy moatte üs halde by de arguminten, dy't hjir
lizze.
De Voorzitter: Ik heb nu het amendement-Boom-
gaardt-Santema ontvangen. Ik zal het even voor de
duidelijkheid herhalen. „Aanvullend voorstel meerder
heid B. en W. pag. 9, bijlage 132. „III. Ons College op
te dragen een rapport aan de Raad over te leggen,
waarin de aanhangige kwesties omtrent verdere samen,
werking (eventueel in provinciaal verband) ten volle
nader worden belicht, speciaal in financieel en econo
misch opzicht".
Dit amendement kan dus nu deel uitmaken van de
beraadslagingen.
De heer Engels: Men kan deze zaak herleiden tot
hoofdzakelijk twee dingen. Men kan uitgaan van een
bedrijf, dat selfsupporting is en samenwerkt met an
dere die reeds in regionaal verband werken, om ge
zamenlijk te doen wat beter gezamenlijk gedaan kan
worden en daarmee het optimale effect te bereiken
voor de eigen stad. En dat is te becijferen in rond
f 500.000,per jaar ten voordele van onze begroting.
Daar staat een andere visie tegenover en wel deze:
Het heeft vele voordelen om het in provinciaal ver
band te doen. Ze zijn opgenoemd: hoogwaardig perso
neel, mechanisatie, automatisering, enz. Men zou kun
nen zeggen: Die voordelen zijn echter ook te bereiken
volgens het eerste standpunt, dan langs de weg van
regionale, resp. gemeentelijke samenwerking. Bij de
eerste voorbesprekingen, de eerste verkenningen op dit
terrein werd erop gewezen, dat een provinciaal bedrijf
economischer, rendabeler zal zijn. Dat is in ieder geval
een speculatieve voorspelling; er is daaromtrent geen
absolute zekerheid. Er wordt een derde argument ge
noemd en ik dacht, dat de zaak zich daarop toespitste,
al blijk ik toch ook van mening te verschillen met de
heer Van der Veen. Dat derde argument is, dat door
intergemeentelijk, binnen het verband van het pro
vinciale territoir samen te werken het draagvlak van
de onrendabele gebieden in Friesland zodanig wordt
vergroot, dat daarmede een bijdrage wordt geleverd
tot een zo groot mogelijke gasdistributie door heel de
provincie. En dan denk ik niet alleen aan het koken
op gas, maar ook aan gasverwarming en dan komt de
gehele gasvoorziening toch ook veel meer te staan in
het teken van langzamerhand primair wordende le
vensbehoeften, zeker in de situatie, waarin wij op het
ogenblik verkeren en dan wordt het dus de vraag van
keuze tussen een zo rendabel mogelijke distributie voor
onszelf en een zo sociaal mogelijke distributie. En dan
zegt de heer Van der Veen: Die solidariteit is een
kwestie tussen personen onderling, maar daar verschil
ik met hem van mening over. Er bestaat solidariteit
tussen personen, maai' ook tussen gemeenschappen en
zelfs tussen volkeren. Wij zijn er ons immers sterk van
bewust, dat we iets moeten doen aan z.g. onderont
wikkelde gebieden buiten ons land. Er bestaat dus wel
degelijk een solidariteit in deze zin en ik dacht ook,
dat wij die solidariteit als degenen die door de bevolking
gekozen zijn, mee kunnen beoordelen en mee moeten
beoordelen, dat we er ook rekening mee moeten houden
bij het nemen van een decisie.
Nu heeft de meerderheid van het College zich de
vraag gesteld: Waar liggen hier de primaire verant
woordelijkheden? En dat blijkt een vreselijk gevaar
lijke vraag te zijn. Want n.a.v. het feit, dat die vraag
gesteld is, zijn er in de kranten, althans in één krant,
kreten verschenen als „reactionair" en „Kaïns-moraal",
kreten die ook geuit zijn in de Statenzaal en ik moet U
zeggen, dat ik daar wel wat van geschrokken ben. Al
is onze fractie bij de afweging van voor- en nadelen
geneigd een ander standpunt in te nemen dan de
meerderheid van het College, wij moeten toch erken
nen, dat de motivering van het College reëel is en dit
soort kwalificaties niet verdient. Er is een aantal stel
lingen opgezet; allereerst, dat men als Gemeente zelf
deze zaken moet aanpakken. Ik dacht, dat dat een
volkomen honorabel motief is. Er is verder gesteld,
dat men zich ook moet realiseren, dat tegenover de
extra revenuen van Leeuwarden door de bevolkings
concentratie enz. ook bijzondere uitgaven van de stad
staan. Ik geloof, dat ook dat een volkomen juiste stel
ling is, die de heer Van der Veen nader heeft toege
licht. Ik geloof voorts, dat men niet kan zeggen: „Leeu
warden is primair aangewezen om voor anderen in
de provincie de zaak op zich te nemen". Het is n.l.
ook een honorabel motief, dat Leeuwarden primair
moet kijken naar zijn eigen belang. Maar tegenover
de erkenning, dat de Gemeente primair naar haar eigen
belang heeft te kijken, staat de tendens die wij op
het ogenblik in Nederland zien, dat de gemeenten met
eikaars belangen in toenemende mate rekening hou
den. Dat ziet men in alle mogelijke intergemeentelijke
samenwerkingen. In feite is de regionale concentratie
waar de meerderheid van het College voor pleit, een
uitdrukking van dezelfde gedachte. En in feite is een
interregionale samenwerking, uitgebreid tot het pro
vinciale territoir, in vorm precies hetzelfde als een
