8
9
keet, in helling en hat it Fliet seis as foarstêd fan
Ljouwert, sa't it doe al neamd waerd, syn eigen skoal-
master. Ek wurde de buorren Kleijenburch en Skyl.
kampen yn dizze tiid al neamd en yn 1605 wie der al
sprake fan it Slot fan it Fliet. De stêd wurke tige tsjin.
Yn 1567 mochten de Flietsters gjin eigen bakker haw-
we, hoewel der al in hiel soad minsken wennen. En dy
klagen der oer by de steedhalder. Mar de steedhalder
halde it steedlik bistjür de han boppe de holle en de
Flietsters forlearen it. Ek lést men fan de earmen.
Gjin earme fan it Fliet mocht him yn Ljouwert fês.
tigje. Foar harren mocht seis net iens yn Ljouwert in
kollekte halden wurde. Der mochten net mear as trije
herbergen wêze, dy't troch de stêd forpachte waerden.
Ek in foarskrift fan it stêdsbistjür fan Ljouwert wie:
Allinnich ien wetterpoarte, de Tünster, ek wol de
Flietster of de Cruysepiip neamd. Der wie oars gjin
forbining mei it Fliet as mei in skütsje oer de stêds-
grêft. Yn 1597 wurden de droechten der troch de Stêd
uthelle. De Stêd dielde yn 1625 mei, dat alles hwat op
it Fliet of buten de stêdsmuorren stie, op öfbraek stie.
D.w.s.: Hwannear't in fijan fan büten kaem en de
stêd bilegerje woe, dan moast it hiele Fliet sa hurd
mooglik öfbrutsen wurde. Yn 1637 wurdt dan allin
nich üt it motyf ,,tot cieraed van de stadt en het ge-
rijff der burgeren" (net foar it geriif fan de Flietsters,
mar foar dat fan de boargers fan Ljouwert) bisluten
yn elk gefal in poarte to meitsjen en in tagong ta it
Fliet. En kondysje dêrfoar is, dat „opt Fliet geen
groote neringe doende personen ende handwercksluy.
den sullen mogen comen wonen ende dat die tegen -
woordich aldaer wonen, uytsterven sullen". De saek
wurdt lykwols net oplost. Pas yn 1656 komt de earste
wipbrêge oer de stêdsgrêft. Oars gie it forkear to lan
de Sudergrêftswal lans, mei in brêge oer de Potmarge,
fierders de Eastergrêftswal lans en sa nei it Fliet. De
forneamde tekener fan kaerten, de hear Blaauw, dy't
yn 1650 syn prachtige stêdskaert fan Ljouwert publisear-
re, skriuwt, dat deze ,,voorstadt,aen d' oostsyde vele, fraye
huysen en tuynen heeft, en Vliet genaemt wort naer
een graft van de selve naem, die daer deur loopt en als
een haven voor de schepen is". Yn 1668 bislüt de steed-
like regearing, dat sünder har tastimming nimmen him
oan it Fliet fêstigje mei. En yn 1684 bislüt de ma.
gistraet, dat elts dy't him oan it Fliet fêstiget, syn
boargerrjocht als Ljouwerter kwyt is. Men kin fan
tinken wol hawwe, dat al dizze bipalingen it foar de
Flietsters net sa hiel maklik makken om altiten rêstich
to wêzen en sa sjogge wy byg., dat de Flietsters yn
1747, by it s.n. pachtoproer, ek de punt der öfbite en
yn opstan kommc tsjin de minne bihanneling troch de
pachters en de molehüskes dan ek öfbrekke. Dit stik
skiednis foarmet him aliegearre om it aide wetter
hinne. Tusken 1715 en 1780 wurde der forskate greate
pakhuzen en royale huzen boud. Fan dy pakhüsgevels
en pakhuzen binne der hjoed.de.dei noch wol inkele.
Ik neam byg. op it Südfliet „Pakhuis Groningen"
fan 1755, „Pakhuis Friesland" fan 1793 en „Pakhuis
Koningsbergen" üt it bigjin fan de 19e ieu. Fierders
binne der lijir en dêr noch in pear trepgevels üt de
bloeiperioade tusken 1750 en 1790 dy't ik niis sketste.
Der stiet ek by it is miskien wol aerdich, dat ik dat
der efkes by sizdat der tusken 1750 en 1780 in man
wie, dy't „door niemand werd overtroffen in ijver en
schranderheid". En dy man wie „Pieter Luitjens van
der Meulen, die met zijn broeder Hermanus in 1752
den groote steenen oliemolen De Jonge Feniks, met de
daarbij gelegene en naar hem genoemde Pietersburen
liet bouwen". Hwat dizze man yn dy perioade net foar
it Fliet as buorskip dien hat, is net heech genöch oan
to slaen. En it is in gelok, dat üs stêds-histoarjeskriu-
wer, de hear Eekhoff, dat ek fêstlein hat. Wy bisitte
dêr dus yn dat Fliet in wetter, dat fan in greate histoa.
ryske bitsjutting is en hjoed-de-dei soe men noch
winskje, dat it ek foar de takomst forsekere waerd.
Men moat ris yn jin omgean litte hwat der yn dy gids
fan Chevreuse stiet, yn de buert fan Parys. Dêr stie
dit motto yn: „Nous possédons la richesse du pas
sé". En dan dizze fraech: „Que léguerons.nous aux
hommes du demain?" Dat is: „Wy bisitte de rykdom-
men fan it forline". „Hwat litte wy nei oan de mins
ken fan moam?" Dat selde idé hat üs ek biweegd by
it struktuerplan tsjin it tichtsmiten fan de grêften to
stimmen. Dizze kant fan de saek is neffens my hielen.
dal net nei foaren brocht yn it riedsbrief en dêrtroch
wurdt dit ünevenwichtich. En as wy dizze joun nou
sa'n wichtich bislüt nimme sille, dan moatte wy wol
foar eagen halde, dat de takomst üs miskien ta for.
antwurding roppe sil. It is hiel spitich, dat wy it Fliet
yn 'e rin fan 'e jierren eigentlik forwaerloaze hawwe.
Oan de wal dy't ynsakket, is nea hwat dien. En der
binne mear fan dizze dingen yn 'e stêd, dy't jin wolris
hwat forüntrêste. Hwannear wurdt oan de wal fan 'e
Nijstêd by de Waech hwat dien? Hat by B. en W. yn
it forline de gedachte libbe, dat it dêr dochs wol ris op
tichtsmiten ta giet en dat it eigentlik de muoite en de
kosten net leanet? Der wurdt ek pleite foar in brêge
yn it struktuerplan, dy't lizze sil yn it forlingde fan
de wei nei Cambuer en sa nei de terreinen by de ka
zerne. Soe dy wei net tige spésiael bidoeld wêze foar it
forkear üt de eastlike kontrijen fan 'e stêd? Yn it
riedsbrief wurdt sein, dat it Fliet, as it aensen ticht
is, it forkear nei de binnenstêd liede moat. Mar de
funksje, dy't tatocht wurdt oan it tichtsmiten Fliet,
kin ek wol takend wurde oan de wei, dy't al troch it
struktuerplan pland is en dy't der yn de takomst ek
wol komt, omdat wy der al goed foar sein hawwe.
Hwat hie ik graech wollen, dat dizze joun oan de Rie
noch ris in sery dia's sjen litten wie, hweryn wy de
aide moaijens fan dit stik Ljouwert sjoen hiene. Hwan
near't it om sok in bilangryk stik histoaryske
erfskip giet lyk as it Fliet, dan is it dochs
bigreatlik, dat wy dit net sjogge. Hwant ik krij
altyd it idé, dat de Rie dan net biseft, hwat
hjirre op it spul stiet. En dan forwyt ik it bislist
hwat oan B. en W., dat sy net sa royael west hawwe
ek dizze kant nei foaren komme to litten. Lit üs der
nei stribje, dat hjir noch foroaring yn komt. Der sil,
lyk as wy ek yn it artikel fan Heemschut léze, heechst-
wjerskynlik noch hiel hwat sanearre wurde moatte yn
dizze buerten. Der sille sünder mis frij hwat kosten oan
spansearre wurde moatte om dit fraechstik ta in goede
oplossing to bringen. Mar ik wol der mei alle krêft
foar pleitsje, dat wy ek dit stik stêd, dat sa'n bisün-
dere skiednis en sa'n bilangrike funksje hat yn de
histoarje fan Ljouwert, samar net priis jaen moatte.
It wurdt in keale strjitte, dy't nea it karakter fan in
boulevard krije kin, en boppedat fait de moaijens fan
bipaelde gevels wei, omdat se nou ienkear sjoen wurde
moatte yn forhalding ta it wetter.
De heer Van der Veen: Wij zijn nu over de histo
rische betekenis van het Vliet tamelijk volledig inge
licht. Ik kan het wel met de heer Santema eens zijn,
dat wij bij al deze dingen toch bepaald wel aandacht
moeten schenken aan de geschiedenis. De stad Leeu
warden onderscheidt zich van een andere stad door
haar geschiedenis. Het karakter van een stad kunnen
we aflezen uit datgene wat uit het verleden overge
bleven is en het zijn juist de waterwegen die Leeu
warden zijn karakter verlenen. Wij hebben in de loop
der tijden veel verloren zien gaan; er is veel wegge
raakt. En elk klein beetje dat weggeraakt is, is „op
goede gronden" verdwenen en als die gronden conse
quent worden doorgevoerd, dan blijft er niets over en
dan kunnen we achteraf nog wel eens de indruk heb
ben, dat het misschien toch geen winst is geweest die
we met de opruiming hebben behaald. Nu stelt U voor
het Vliet te dempen, teneinde vanuit het oosten een
toegangsweg te krijgen tot de binnenstad. De gedach-
tengang is, dat vanuit het oosten de verbinding met
de stad slecht is en dat die beter moet worden. Vanuit
het oosten moet men dus langs het Vliet in de stad
komen. Nu is dat in de eerste plaats een verkeers
probleem en ik vind deze benadering niet helemaal
reëel. J.l. zaterdagmiddag was te bemerken en dat
geldt voor andere dagen toch eigenlijk evenzeer
dat het bereiken van de binnenstad toch blijkbaar nog
zeer wel mogelijk is, maar dat het heel moeilijk is het
verkeer, dat daar binnengekomen is, ook gelegenheid
te geven te parkeren. Waar men ook maar wil pro
beren zijn motorvoertuig neer te zetten: op de Eewal,
het Hofplein, het gehele Zaailand, daar vindt men een
ander staan. Dat is het probleem, waar Leeuwarden
mee worstelt. Dat is het enige probleem dat werkelijk
nijpt. En als men het doel bereikt dat men zich voor
stelt: de binnenstad beter toegankelijk te maken door
het dempen van het Vliet, dan wordt de chaos in de
binnenstad alleen maar groter. Het bereiken van de
binnenstad vanaf de buitenkant, van welk punt dan
ook, kost minder tijd dan de tijd die gemoeid is met
het vinden van een plaats waar men parkeren kan.
Als het nodig is verkeersmaatregelen te treffen langs
het Vliet, dan zou ik er voor voelen het Vliet te slui
ten voor gemotoriseerd verkeer en het dus open te
iaten voor rijwielen en voetgangers. Het voorgestelde
is bovendien maar een halve maatregel, want zodra
men bij de Boomsbrug is, houdt de toegang tot de
stad praktisch al weer op.
Nu is het de vraag, of het Vliet zo waardevol is,
dat bepaald op het behoud moet worden aangedrongen.
Ik persooniijK heb de indruk, dat wij ons niet kunnen
permitteren verder te dempen, op straffe van verder
verlies van het typische Leeuwarder karakter, dat ik
bepaald niet zou willen missen. Het stuk tussen de
Camminghabrug en de Poppebrug zou desnoods ge
mist kunnen worden. De oplossing van de moeilijkhe
den t.a.v. de toegankelijkheid zou in dat geval ook
gevonden kunnen worden via het Molenpad dat inder
daad rijp is voor een tamelijk grondige sanering. Ik
weet niet, of het nodig is deze verbinding vanaf het
oosten tot stand te brengen. Die is er nu toch ook al:
langs èn de Groningerstraatweg èn de Linnaeusstraat
- Cambuursterpad - Insuiindestraat - Bleeklaan - Em-
makade - Vredeman de Vriesstraat - Wijbrand de
Geeststraat. Dit zijn bepaald niet zeer grote afstanden,
die men moet rijden om in de stad te komen. Ik ge
loof niet, dat deze situatie dwingt tot de oplossing,
die het College voorstelt. Wel geloof ik, dat er onno
dig en zinloos veel verloren gaat, als de Raad het Col
lege in zijn snode plan zou volgen. De genoemde cij
fers zijn misschien aanvechtbaar. De te vervangen
brug staat in de raadsbrief voor l/2 miljoen vermeld,
maar er is al gesproken over een vaste brug in plaats
van een beweegbare; dat bedrag ligt dus anders. Of
de opmerking over het koelwatercircuit van het P.E.B.
helemaal juist is, weet ik niet. Ik heb in deze Raad
vroeger vaak horen vertellen, dat het beter was het
Vliet af te sluiten om het koelwater te dwingen juist
het andere circuit te zoeken, met alle hoop op door
stroming voor de grachten. Op die punten behoef ik
echter op het ogenblik verder niet in te gaan. Het be
langrijkste punt is, dat hier een stuk oud-Leeuwarden
dreigt plaats te maken voor een stuk volstrekte ka
rakterloosheid.
Dc heer Bootsma: Er behoort in dc tijd waarin wij
leven, misschien enige moed toe te spreken over dem
ping, als men niet voor een bruut of hoe men dat
maar noemen wil, aangezien wil worden. Ik kan, uit
historisch oogpunt, het betoog van de heer Santema
zeer zeker waarderen, maar ik vraag me toch af, niet
in de eerste plaats wat voor zin datgene, wat er nog
bestaat van wat hij hier allemaal genoemd heeft, nog
heeft, maar in ieder geval of wij tenslotte toch ook
niet moeten denken aan de mogelijkheden tot leven en
wei ken in Leeuwarden, ook voor degenen die na ons
zullen komen. De heer Santema zei b.v., dat het Vliet
vroeger uitmondde in de Middelzee, maar die Middel
zee is er niet meer, waarmee ik maar wil zeggen, dat
men natuurlijk ad libitum in de geschiedenis terug
gaan kan tot de tijd, dat zelfs Leeuwarden er niet
was en zeker niet in de vorm waarin het nu bestaat.
Dit is een van die onderwerpen, waarvoor men zeker
belangstelling kan hebben, maar om nu zonder meer
maar op hetzelfde thema door te gaan zou er op neer
komen, dat men al het oude weer in zijn oorspronke
lijke vorm zou moeten terugbrengen. Het bestaat im
mers niet meer in zijn oude vorm en m.n. wat in de
omgeving van het Vliet nog over is van datgene wat
werkelijk van betekenis is, beperkt zich hoofdzakelijk
tot de pakhuisgevels. Die zijn inderdaad uniek en zul
len zeer zeker moeten worden behouden. Maar voor
het overige zal hier dat is door de andere sprekers
ook al gezegd flink gesaneerd moeten worden, want
het Vliet met veel uit de naaste omgeving is bepaald
een gribus. Nu kan men zeggen, dat door sanering
het karakter van een stadsgedeelte verdwijnt, maar
de grietmannen en de gildebroeders zijn ook verdwe
nen. Straks zullen daar echter mensen moeten leven,
die niet opgegroeid zijn met het verkeer te water,
maar met het verkeer op de weg. Reeds in vorige
vergaderingen is reeds voldoende uiteengezet, dat er
vanaf het oosten een goede aansluiting op de stad
zal moeten komen. En dan kan ik het eens zijn met
de heer Van der Veen, dat er ook ruimte moet zijn
voor parkeren in de binnenstad. Ook bij de behande
ling van het plan voor de binnenstad is herhaaldelijk
gewezen op de noodzaak van het scheppen van ge
legenheid daarvoor. Een probleem, waaraan zeker aan
dacht geschonken zal moeten worden, is de kwestie
van de langparkeerders. Uiteindelijk nemen die de
plaatsen in van hen, die werkelijk in de stad moeten
zijn. Als men stelt, dat door het dempen van dit stuk
water (wat men uit een bepaald oogpunt kan betreu
ren) de straat die ontstaat, een troosteloos en dood aan
zien zou krijgen, dan spreekt men daarmee feitelijk uit,
dat onze huidige stedebouwkundigen en architecten
niet in staat zouden zijn hier iets te scheppen wat ook
op het nageslacht wel enige indruk zal maken. Ik
meen, dat wij in de mensen die met de sanering zullen
worden belast, het nodige vertrouwen kunnen stellen.
Juist het openleggen van dit achtergebleven gebied
geeft hier mogelijkheden tot opleving. Na verloop van
jaren zou wel eens geconstateerd kunnen worden:
Hier is toch ook iets goeds tot stand gebracht. Met
het dicht gooien en het aanbrengen van een verhar-
dinkje zijn we er niet. Dat heeft men helaas vroeger
maar al te veel gedaan. Men kan echter niet star blij
ven vasthouden aan wat is geweest. Wel ben ik blij,
dat de historie behoorlijk is vastgelegd en dat men
zich aan de hand van tekeningen en beschrijvingen
kan verplaatsen in de oude toestanden. Maar wij moe
ten verder. We leven niet in de I4e of 15e, maar in
de 20e eeuw en degenen die na de 20e eeuw zullen
moeten leven, komen nog voor heel andere problemen
te staan. En ik stel me voor, dat die dan zeker niet
gediend zijn met het handhaven van de situatie zoals
die hier op het ogenblik is.
De heer K. J. de Jong: Ik kan me grotendeels bij
de heer Bootsma aansluiten. Ook ons kost dit voorstel
wel zeer veel moeite. Men kan zich Leeuwarden niet
voorstellen zonder Oldehove en Vliet. Dat stem ik de
heer Santema volkomen toe. Ik heb de laatste dagen
het boekje „Rondom de Oldehove" weer eens gelezen
en daaiuit blijkt ook wel de bijzondere historische be
tekenis van het Vliet. Ik heb me er ook over verwon
derd, dat alle leden van het College dit voorstel onder
tekend hebben. Ik heb n.l. de kleinst mogelijke min.
derheid wel eens horen verklaren, dat m.n. aan de
Tweebaksmarkt en de Eewal door het dempen onher
stelbare schade was toegebracht. Dat nu die minder
heid van de bittere noodzaak van demping van het
Vliet overtuigd is geworden, heeft mij toch ook wel
aangesproken. Daar moeten toch wel zware motieven
voor gegolden hebben. Ik zou die motivering door het
College ook nog wel eens duidelijk onderstreept willen
zien, want als we èrgens het behoud van de historische
waarden in onze stad veilig zouden weten, dan zou het
toch wel bij de Voorzitter van deze Raad zijn.
Toen het vraagstuk hier in eerste instantie ter tafel
kwam, was dat i.v.m. het eerste plan-Kuiper. Dat be
helsde demping van het Vliet, de Oostergracht en een
stuk van de Zuidergracht. Daarmee hadden we het be
zwaar, dat de heer Van der Veen zojuist noemde, n.l. dat
er geen parkeergelegenheid is voor het verkeer dat uit
het oosten van de stad via het gedempte Vliet in de
buurt van de Oosterkade en Oostergrachtswal komt,
opgevangen. De Raad heeft zich destijds uitgesproken
voor het alternatieve plan, dus geen demping van Zuider
en Oostergracht. Toen is gezegd: We moeten elders in
de stad maar parkeerruimte zoeken. Daardoor krijgt het
parkeervraagstuk, als we vanavond met dit voorstel ak
koord gaan, grotere urgentie. We zullen ons er goed van
overtuigd moeten houden, dat we wat moet volgen
op de demping van het Vliet ook waar zullen moeten
maken: Niet verder dempen dan het Vliet, dan ook
zorgen voor parkeerruimte en er niet voor terugdein
zen die ook op de plaatsen waar het verkeer op een
gegeven moment vast dreigt te lopen, aan te leggen.
Ik denk m.n. aan de plaats waar nu de Boomsbrug is.
In die omgeving zal het verkeer dat van het Vliet
komt, goede parkeerplaatsen moeten vinden. De heer
Ten Brug heeft destijds in de buurt van het Molenpad
genoemd. Dat zou inderdaad een oplossing kunnen
