7
Der stiet yn de memory fan antwurd, dat wy alle-
gearre der op ta moatte om koarte algemiene biskó-
gingen to halden. Hwerom dat eigentlik is, bigryp ik
noch nea, mar earne is der hwat yn my, dat my
der dochs wol hwat foar fiele lit. Sommige sprekkers
ik haw it efkes „timed" hawwe yn elk gefal wol
in heal üre oan it wurd west en hwat hja seine, wie
ek wol tige de muoite wurdich. Sy hawwe de tiid net
forgriemd. Oer it algemien mei ik hjirre dus wol kle-
mensje freegje, as myn speech miskien hwat langer
ütfoel as men fan my forwachte. Wy hawwe hjir to
dwaen mei de bilangen fan de gemeente Ljouwert en
yn de mem.f.a., it oanbiedingsbrief en de bigreating
fyn ik ünderskeidene dingen dy't ik dochs wol de
muoite wurdich fyn om hjir efkes te memorearjen. Wy
libje oan it bigjin fan in bilangryk bigreatingsjier. Jo,
mynhear de Foarsitter, geane yn dit jier óf. En de
Rie giet ek yn syn gehiel óf en der moat wer stimd
wurde. Dat is in perspektyf dat üs eigentlik sa'n bytsje
yn it ljocht set en dat üs biwearingen miskien hwat
hoedener wêze lit as hwannear't wy byg. midden yn
in sittingsperioade sieten. Yn elk gefal, dit hawwe wy
wol foar eagen hawn, doe't wy der oer tochten, hwat
wy hjir to sizzen hiene.
Dat de problematyk fan de fraechstikken fan Ljou
wert troch B. en W. net yn in soarte fan skema gear-
fette wurde kin, dat in urginsje foar de forskillende
fraechpunten jowt, dêr bin ik it net mei iens. Der kin
wöl fan in hielebult fraechstikken in urginsjelist op-
steld wurde. Byg. it hiel gefaerlike krüspunt, dat dri-
get to üntstean by it Oostergoplein, in trefpunt op it
eagenblik fan fjouwer bilangrike wegen, hwer't oant
nou ta noch net folie üngelokken bard binne, mar dy't
dêr yn de takomst sunder mis pleats fine sille. Is it
net in urgint fraechstik dat sa gau mooglik oplost
wurde moat? Is it net urgint om byg. it gas safier to
forsekerjen, dat wy net wer yn de nésten komme, lyk
as wy lésten meimakke hawwe en hwer't wy foarbyl-
den fan hawwe yn doarpen yn Fryslan dy't noch folie
slimmer wiene?
Fierder fine wy it fortrjitlik, dat it mei it nije sike-
hüs en it forpleechhüs sa stadich eint. Ik haw my ek
óffrege, hwerom it kredyt foar it pleatsen fan de bol-
gashalder, dat ek yn forban stie mei de gastawizing
oan de Edisonstrjitte, noch net goedkard is. Wy haw
we dat yn de Rie dien yn it bigjin fan novimber en
nou binne wy hast krysttiid. Moat ik nou oannimme,
dat dat kredyt dochs noch net tastien is? Kin dat nou
net efkes fêststeld wurde troch Deputearren? Hwat
meije de oarsaken hjirfan wêze
Der is IV2 miljoen tafoege oan de reserve; dy is nou
3 miljoen. Der wurdt wol warsköge, dat wy net op
tafallers rekkenje moatte, mar, foar safier as ik my
de léste gemeenterekkens herinnerje kin, hat der noch
altyd in oerskot west, alteast sleat de bigreating dochs
noch wer. Is it dan in wünder, dat wy suver op ta
fallers rekkenje?
Fierders wiis ik dan, krekt as de hear De Jong, op
de enoarme winst fan de Ljochtbidriuwen: f 1.285.000,
hwat de raming yn de primitive bigreating oertrof
mei mar efkes in goed heal miljoen. Is by dizze stan
fan saken forheegjen fan de strjittebilêsting en it hef
fen fan in rioelbilêsting wol needsaeklik? Op de ien
of oare manear moat der dochs in foarm foar foun
wurde, dat dit net hoecht. De rioelbilêsting dy't oan-
kundige wurdt en dy't f 650.000,opbringe moat, soe
dan ek sa ynbard wurde, dat byg. eigener en biwenner
twa oanslaggen krije sille. Dat liket üs in seldsum ün-
binlike saek en hwannear't de tiid der is om oer it yn-
fieren fan dizze bilêsting to praten, dan sille wy fan.
wegen komme moatte om B. en W. fan dit heilleaze
plan óf to bringen.
Fierders bin ik it net mei B. en W. iens, hwannear't
hja sizze, dat yn it bütenlan de foarm „Hollande" folie
mear oansprekt as Pays Bas. Wy moatte oppasse, dat
wy yn dit stik fan saken üs seis net weismite. De
greate ynfloed dy't fan de rannestêd ek op de büten-
gewesten ütgiet, is op himsels al great genóch en wy
hoege der sikerwier as gemeentebistjür net oan mei to
helpen om dit noch to forsterkjen, ek net yn de folders
fan üs reklame.
Ik kin ek net enthousiast wêze foar dy Rotter-
damske kommisje, dy't de ünteigeningsforgoeding re-
gelje sil. Is it nou wier ünmooglik dat mei bihelp fan
üs eigen persoaniel fêst to stellen? Moatte wy Rotter
dam der nou wer by ynskeakelje
De Reinigings- en Untsmettingstsjinst moat soargje,
dat de stêd skjin en suver bliuwt. Dat binne de twa
foarnaemste dingen dy't dizze ynstelling to dwaen hat
en dy't it neffens üs ek wol wurdich binne, dat men
net presiis altiten ütkomme sil mei de kosten fan dat
alles.
Fierders fine wy it hiel spitich, dat it der mei üs
fuotbalfjilden mar frij dizenich foarstiet. De ympasse
dêr't wy yn rekke binne troch it anneksearjen fan
bipaelde fuotbalfjilden foar bouterreinen of foar it
oanlizzen fan strjitten, hat üs in greate strop oplevere
en it sil foar üs in hiele toer wêze dit tokoart wer yn
to rinnen.
En hwat eint de bou fan de sporthal ek in bytsje!
As it ynrjochtsjen fan de aide fémerk as parkearter-
rein dêr büten stiet, lyk as B. en W. forklearje yn de
memory, hwerom jowe hja üs dan net as wiere reden
op, dat de bou fan dizze sporthal dochs sa gau mooglik
ta stan komme moat. Wy fiele der ek it measte foar,
dat de sporthal alderearst klear wêze moat, omdat it
moetingspunt en it represintaesjepunt foar Ljouwert
en foar hiel Fryslan oer eigentlik noch needsaekliker
is as de spelhallen, hoe fortsjinstlik en hoe moai as wy
dy oars ek fine.
Dat de drafbaen fan 'e baen is, is dochs wol in hiel
drövige saek. Hjir jowt it gemeentebistjür in tradysje
wei, dy't yn alle gefallen de léste twa ieuwen al yn
Ljouwert bistien hat. En der wurdt ek hielendal gjin
ütsicht jown, dat dy op 'en dür der dochs noch wol
komt. Us as fraksje spyt it tige, mar wy winskje der
net yn to birêsten en wy wolle hiel graech, dat B. en W.
noch plannen meitsje om it to foroarjen.
Wy achtsje it plak fan it nije gemeentlike tohüs
fan minsken op jierren op it terrein fan de Spanjaerds.
leane en Westerstrjitte gaedliker as yn Bilgaerd, om
dat it Rengerspark sa moai tichteby is. Foaral mei it
each op de alden fan dagen liket üs dit needsaeklik.
It diel fan it ütwreidingsplan 't Aldlan, fuort bi-
easten it Oostergoplein foarmt noch in punt fan
stüdzje, sizze B. en W. Mar by hwa is dat punt yn
stüdzje? Noch by de stêddeboukundige tsjinst of al
by B. en W. Ik soe dat wol hiel graech witte wolle.
En wy moatte der dan ek om tinke, dat de doarpen,
seis it lytse Swichum, net efteroan komme mei it
bikendmeitsjen fan har ütwreidingsplan. Foar Swichum
skynt men dit net nedich to achtsjen, omdat it miskien
to lyts is, mar lit üs oppasse, dat wy dit lytse doarpke,
dat dochs noch it karakter hat fan in aide terpdelset-
ting, net foar de tiid skeine litte troch der mar huzen
sette to litten dy't it gehiel bidjerre.
Wy hawwe eigentliks ek üs frede en üs rêst net
mei de gong fan saken hwat de wenningbou oanbi-
langet. Der skynt in soarte fan kontroverse to wêzen
tusken de semi-yndustriéle bou en de tradisjonele me-
thoade. Ik leau net, tat it goed foar Ljouwert is, dat
wy dizze kontroverse tusken groepen fan riedsleden en
B. en W. bistean litte. Dêrom moatte wy der mei el-
koar nei stribje dizze saek yn it kommende bigreatings
jier safolle mooglik oan kant to krijen.
Fan de rekréaesje soe men ek noch hiel hwat sizze
kinne. De Froskepólle bliuwt byg. yn de modder styk-
jen. En dat is in ellindige saek. foaral nou't de oanliz
fan de wei dy't der oarspronklik fanüt it easten pland
is, net trochgean kin, omdat der foroaringen kommen
binne dy't B. en W. net konkreet neame. Noch altiten
kin mar in hiel lyts part fan de Ljouwerter bifolking
gebrük meitsje fan dit prachtige rekréaesjeoard, dat
mei it jier moaijer wurdt.
De restauraesje fan de Aldehou wurdt in hiel djüre
saek. En yn de seksjes is seis praet oer in forbining
fan it kariljon dat noch altiten opslein leit yn de kel
ders fan it stêdhüs. Ik mei miskien op dit momint
noch wol ris efkes yn it sin bringe it bilangrike rap
port dat ütgongen is fan de Jeugdgemeenterie en dat
al datearre is fan febrewaris 1964. Dat rapport hawwe
de leden fan de Jeugdgemeenterie ek oan de leden fan
üs Rie tastjürd en dat is ek by B. en W. kommen,
mar ik hie sa graech wollen, dat B. en W. yn dizzen
nou ris mei in plan kommen wiene. Persoanlik fiel
ik der net folie foar, dat dit klokkespul aensen yn de
Aldehou komme sil, hwant ik leau net, dat dizze toer
it op 'en dür ütstean kin, dat dy fleurige klokjes dêr
boppe yn beijerje, tomear omdat de greate klok it
hjoed eigentlik soms al to bot makket. Mar wy moatte
der üs yn elk gefal wol op bisinne, dat wy op it eagen.
blik yn in tiid libje, dat de pecunaria foar de gemeente
Ljouwert hwat rommer ta metten binne as oars en fan
dy gelegenheit moatte wy ek gebrük meitsje om byg.
wer ris in aparte toer sette to litten as forfanging fan
de s.n. St. Jacobstoer, om dan earne fan in sintrael
plak üt de fleurige klanken fan de klokken wer oer
de gemeente Ljouwert üt to struijen. Ik freegje foar
dit punt bisünder omtinken. Litte wy üs dan ek ris
ophelje oan it prachtige wurk dat de Jeugdgemeente
rie yn dizzen dien hat.
Ik bin it net iens mei it Kolleezje, dat Ljouwert gjin
plak wêze soe, om in twatalige skoalle to stiftsjen.
Ik kin my eigentlik net foarstelle, dat se dat earn-
stich miene, tomear net, omdat wy oer de romte van
aktehalders biskikke en ek omdat hjir hünderten al-
den binne, dy't dat foar har bern bigeare.
Fierders fine wy de tastan fan it wittenskiplik ün-
derwiis yn Ljouwert ek ünbifredigjend. Wy slute üs
yn dizzen hiel graech by de hear De Jong oan.
De stadige groei fan Ljouwert forgelike by Snits
docht üs ek net deugd. Wy meitsje üs dêr hwat ünge.
rêst oer. En wy soene wol ris witte wolle hwat dêr de
reden fan wie.
It fleanfjild is in punt, dat de Gemeente dochs wol
yn it bisünder rekket. De hear Van der Veen hat der
niis ek al oer sprutsen. Wy as riedsleden hawwe alle-
gearre as taek üs stêd leefber to meitsjen en leefber
to halden. Wy dogge dat troch foarsjenningen to tref
fen op alle mooglike gebiet. Wy wolle byg. rêst yn
de binnenstêd hawwe foar It winkeljende publyk, mar
dêrfoaroer is it lawaei yn de loft in oanklacht tsjin
de biskaving. In warbere mienskip kin en mei net ta-
stean, dat in militair fleanfjild by en tusken bifol-
kingskonsintraesjes fan mear as 100.000 sielen yn folie
gebrük is. Hwat dogge B. en W. om it fleanfjild sa
hurd mooglik by de stêd wei to krijen? Dogge hja ek
mei oan de gearkomsten fan de doarpen yn Mename-
radiel en Ljouwerteradiel It gefaer dêr't wy altyd oan
bleat steane, moat in reden wêze om geregeld by it
Departemint foar de doar to lizzen en to easkjen, dat
de basis hjir wei moat, om myn part nei de Noard-
poal of noch leaver nearne hinne, hwant hwer't it ek
to lanne komt, dêr is it in lést. It gejank fan de mo
toaren is wol sa'n skrik foar de hiele stêd by dei en
by nacht, foaral as de wyn heech is en it oer de hiele
stêd komt, hwat it slimste „burengerucht" oertreft.
Hwannear't immen „burengerucht" makket, dan komt
hy yn oanreitsing mei ien of oare foroardening en
op 'e bon. Mar it lawaei dat in fleanfjild hjir by de
stêd Ljouwert makket, is noch tüzen kear sa slim.
En dat kin allegearre mar, sünder dat der hwat oan
to dwaen liket to wêzen. De brommers mei iepen knal.
potten fan de noazems wurde efternei sitten, mar hjir
kinne de knallen by it trochbrekken fan de lüds.
barrière sünder straf troch ien of oare jeugdige f leaner
sa mar ta stan brocht wurde, hwer't hünderten aide
wyfkes en tüzenen lytse berntsjes iderkear wer fan
skrikke. En dit allegearre is noch it slimste net, mar
hwannear't it aensen ris oarloch wurde soe en der
falie atoombommen op üs gemeente, omdat it flean
fjild sa tichte by de stêd leit, is it fleanfjild yn ien
sucht wei. En soe de stêd dan itselde net ündergean?
Dit binne dingen dy't sa njonkenlytsen by jin de rapen
wol ris gear meitsje en men wurdt der soms mankelyk
fan, dat der neat oan to dwaen liket to wêzen. It jowt
neat, waerd der fan to foaren al tsjin my sein, dastou
der oer praetste, hwant dit is net in saek fan de
gemeente Ljouwert, it is net iens in saek fan de Pro-
vinsje en net iens in saek fan Nederlan, de oarsaek
leit yn Parys. Mar dochs, wy as demokraten hawwe
de plicht en ek alle rjocht om to protestearjen tsjin dat
üntsettende lawaei dat it fleanfjild üs oandocht. Net
ien stêd yn Nederlan hat it sa tichte by as Ljouwert.
It muoit my, dat ik dit op dit stuit sizze moat, mar
it kin net oars.
De heer Klijnstra: Ik wilde beginnen met een korte
verklaring. Ruim zeven jaar geleden heb ik in deze
Raad de eed in het Fries afgelegd. Nadien heb ik mij
hier niet van de Friese taal bediend. Dat is eigenlijk
tegen mijn zin gebeurd, maar enkele leden van de
toenmalige Raad zeiden mij destijds, niet of zeer moei
lijk de Friese taal te kunnen volgen. Daarom heb ik
toen gemeend, mij van de Nederlandse taal te moeten
bedienen, die wij allemaal verstaan. Maar ik denk
Fries en ik spreek ook meestal Fries en voor de taal
die men van moeders schoot af heeft geleerd, behoeft
men zich niet te schamen. En aangezien het in deze
Raad is toegestaan ons te bedienen van de Friese taal,
zal ik het dan vanaf dit ogenblik willen doen.
Ek üs fraksje hat lof foar de gearstaller fan dizze
bigreating. Nou moatte wy üs de fraech stelle, oft wy
nou yndied allegearre sa bliid mei in slutende bigrea
ting binne. Wy witte, dat it, hwannear't dy net slutend
wêze soe, hast net oer to kommen üngemakken jaen
soe by „G.S." It gemeente-apparaet koe dan net bi-
hoarlik wurkje. Miskien is it hwat ündogensk op to
merken, dat dizze bigreating slutend is, omdat der al
tyd wurken lizzen bleaun binne, dy't net yn ütfiering
nommen binne.
Wy achtsje de ütkearing üt it gemeentefüns to
leech. As ik my net forsin, dan jowt it in forheging oan
fan 4,7% en nou't de amtnerleanen mei 5% omheech
geane en allegearre oare saken mei noch in greater
persintaezje, dan is it wol tige oan de lege kant. It
nasjonale ynkommen giet omheech. En de oerheit, ek
de gemeentlike, krijt der sines fan. Nou kin men fan
oerheitswegen mei dat jild twa kanten üt: Men kin it
brüke foar algemiene foarsjenningen en ek yn de yn-
dividuele konsumpsjesfear. Ik mien, dat dit léste yn
üs lan foar in great part it gefal west hat. En nou
is der gjin jild genóch foar de algemiene foarsjennin
gen en dêrom hawwe ek de gemeenten it rjocht krigen
bilêstingen en heffingen yn to fieren. Hjir binne wy
pür op tsjin, yn it foarste plak, omdat yn dizze hef
fingen gjin foldwaende progressy oanwêzich is. Wy
hiene leaver wollen, dat de ynkomsten- en formogens.
bilêsting net nei ünderen gien wiene. Mar ek yn dit
gefal is Jan-mei-de-pet de segaer. Yn üs gemeente is
in diel fan de heffingen noch mar yn it foarütsicht
steld, mar dat bitsjut allinnich mar ütstel fan ekse-
kuesje.
Wy hawwe yn de krante léze kinnen yn in hiel
great stik dat it hjir mei de wenningbou net sa
goed giet en dat de Provinsje tusken de 250 en 300
wenningen weromnommen hat. Ik haw hjir yn it oan
biedingsbrief neat fan léze kinnen en ek net yn oare
stikken. De Wethalder sil der strak wol hwat fan
sizze wolle. Ik freechje my dit wol óf: As de oannim-
mers fan it bouwen ófsjogge, moat de Gemeente dan
seis mar net bouwe en probearje goede wenningen to
bringen? Faeks noch foar minder jild as forskate oan-
nimmers it nou dogge? Dat it bouwen ek net hurd ge
nóch giet, binne wy wol meielkoar iens. Der moatte
mear, bettere en goedkeapere wenten komme en
nou freget men jin óf, hwer't nou de skuld leit. Mi
nister Bogaers, d.w.s. de oerheit allinnich, meije wy
de skuld net yn de skuon skouwe. Forskate faktoaren
spylje hjir in rol: de oerheit, it publyk, de architek-
ten, de bouwers en ek de arbeiders, dy't de bou for.
soargje. Ik mien, dat der ek by har, as ik sa om my
hinne sjoch, wol ris hwat mear ambysje wêze koe.
Ik freechje my óf, oft der op dit momint net mear oan
research dien wurde moat. Wy hawwe hjir yn üs lan
twa wetterboukundige laboratoria: ien yn de Noard-
eastpolder en ien yn Delft. Us folk fielt him stees mear
feilich efter de sédiken. Is it dan net heech tiid, dat ek
op it mêd fan de wenningbou in wenningbou-laborato
rium oprjochte wurdt Ik bin fan miening, dat dan
faeks tsjin in lege priis in bettere wenning boud wurde
kin.
Fan it opskouwen fan de wenningen komt eigentlik
neat of sahwat neat to lanne. Ik mien, dat dit fan
gemeentewegen mear stipe wurde moat. Wy moatte der
dochs hwat op fine, dat de minsken dy't it hwat better
dwaen kinne in eardere wethalder wennet seis yn
in wenningwetwenning yn wenningen mei hwat
hegere hier torjochte komme. Wy kinne fan ünderen
óf bigjinne, mar op it eagenblik bart der neat. De bi-
treffende wethalder, de hear Pols, seit: As de minsken
üt in iengesinswenning komme, dan hawwe se oars
gjin kar as in flat en dêr bitankje de measten foar.
Dat kin ik my bést foarstelle; ik bin my tige biwust,
dat it in üntsachlik slim probleem is.
