12
13
Fan de kontroverse tusken yndustriéle en tradisio-
nele wenningbou haw ik al it ien en oar sein.
De hear Santema woe it kariljon net yn de Aldehou
hawwe. Oaren sizze, dat it hiel goed yn de Aldehou
ünderbrocht wurde kin, neidat it hwat nei boppen en
nei ünderen ütwreide is. It meitsjen fan in aparte
toer yn de binnenstêd foar it pleatsen fan it kariljon
liket my optheden net réeel ta en dêrom wol ik by
de hear Santema weinimme it idé, dat dat noch wol
binnen hiel koarte tiid ta de mooglikheden heare soe.
Hoe komt it, dat de stêd Ljouwert dat wie noch ien
fan de wêzentlike fragen fan de hear Santema dochs
net, ündanks hwat der bart, sa hurd groeit yn yn.
wennertal? Wy hawwe al ris yn oerliz west mei it
„Nederlands Economisch Instituut" yn Rotterdam om
üs ris to ynformearjen en rapportearje to litten oer de
oarsaken dêrfan en hwat dér ütkommen is, hat üs
noch net bifredige. It is wierskynlik in kompleks fan
oarsaken dat hjir to folie minsken noch net de wurk.
kring fine kinne, dy't se hjir eigentlik sykje, dy't net
foldwaende promoasjekansen fine kinne hjirre, dy't
dus dochs wer öffloeije nei it westen, hwat in for-
skynsel is, dat wy grif dat sille Jo mei my iens
wêze de baes wurde moatte. It rapport hat by üs
fragen oproppen, mar ik kin der net posityf genöch
in antwurd op jaen. En om der troch enquêtes by de
bitrokken lju efter to kommen, freget mear as wy oant
nou ta dwaen kinnen hawwe.
De heer Pols (weth.)Er zijn een paar vragen, die
ik eerst even kan afdoen. Ik onderschrijf wat de heer
Van der Schaaf, n.a.v. het betoog van de heer De
Jong, heeft gesteld, over de goedkopere woning die
aan een sociale behoefte moet voldoen. We moeten nog
meer naar een opschuiving. Dat de opschuiving reeds
aan de gang is, blijkt uit een op 1 november gehouden
telling. Daarbij kwam aan het licht, dat er bij plm.
1150 woningen de afgekeurde uiteraard niet mee
gerekend opschuiving heeft plaats gehad.
De heer De Jong heeft de vraag gesteld, of het niet
mogelijk is de rentevoet voor woningbouw omlaag te
krijgen, door medewerking van de industrie. Wij heb
ben dit in een commissie, waarin de industrie verte
genwoordigd is, aan de orde gesteld, maar er was wei
nig belangstelling voor. Misschien kunnen de woning
bouwverenigingen hier meer bereiken. Ze staan er wat
dichter bij.
De hear Santema hat frege, hoe't it mooglik is, dat
men op in bipaeld momint sünder gas sit. Dyselde
middei haw ik my dat ek wol öffrege. Wy koene der
neat oan dwaen, dat Slochteren net foldwaende druk
leverje koe en dat lei him der ek wer oan, dat wy mar
ien oansluting hawwe. Fan Slochteren giet it fia As
sen, slüt it oan op de eardere lieding yn Meppel en de
oanslutingen binne sa foars oanpakt en it forbrük is
sa omheech roun, dat de iene lieding alles net
forwurkje koe. De lieding dy't oer Grins komt, wie
doe noch net klear. Men hat yn de krante léze kinnen,
dat de militairen der oan to pas kommen binne om
dochs sa gau mooglik de ringlieding fan dy kant óf
roun to krijen. Op it eagenblik is dy klear, dus wy
meije hast wol oannimme, dat de technyk üs, hwat
dat bitreft, net wer yn de steek litte sil, mar ik leau,
dat ien fan de bilangrykste oarsaken wol west hat,
dat wy dy bitide winter krigen yn novimber. Dêrtroch
is hjir yn de stêd it forbrük ek sa üntsettend gau om
heech gien. Der kaem noch by, dat de ringlieding net
hielendal op tiid klear wie. Der wiene gjin lassers to
krijen; der is dan op sa'n momint neat oan to dwaen.
Der is seis yn it bütenlan probearre om lassers oan
to lüken. It is üs mei bidriuwen üt Hollan noch slagge
lassers to krijen dy't sneons en sneins mei help fan de
bisteande yndustryen meidien hawwe. Op it eagenblik
is de swierrichheit wer om de düker, dy't by de Em-
makade, by de nije brêge, lein is, oan to sluten; de
hege wetterstan fan it momint makket it net ienfal-
dich. Lykwols, mei de nije ringlieding hawwe wy it
Heechterp al wer foar in diel fan gas foarsjoen en ik
hoopje, dat wy mei in wike, fjirtjin dagen, dizze hiele
ringlieding sa fier hawwe, dat wy de gebieten dy't der
büten lizze, gas leverje kinne; wy binne nou ek by
steat it gebiet binnen de ringlieding dus de binnen
stêd foldwaende fan gas to foarsjen. Ik leau dus,
dat wy, hwat dat oanbilanget, net al to bang wêze
moatte, dat de steuring him herhelje sil, as der to-
minsten net slimmer dingen barre as nou it gefal wie.
It wie in gearrinnen fan omstannichheden.
De hear Santema makket him üngerêst oer de bol-
gashalder. Dat kin ik net hielendal bigripe. It ütstel
is yn novimber troch de Rie oannommen; der binne
forskillende bidriuwen yn it lan, dy ütrekkenje, hwat
it objekt kostje moat. Fan de Provinsje soe ik hjoed-
de-dei de goedkarring hawwe. Der is üs tasein, dat se
üs der hiel gau mei helpe sille, mar al soene wy dy
hjoed hawwe, dan hawwe wy der noch neat oan, hwant
de forskillende priisopjeften moatte earst noch binnen
komme. De hear Santema hoecht him dus net ünge
rêst to meitsjen.
De hear Klijnstra hat sprutsen oer it taryf fan it
gas. De priis fan 25 sinten de m;! woe hy op twa
dübeltsjes hawwe. Nou kostet üs de lytse forbrüker in
hiel soad sinten, dat forlies nimme wy mar. Lykwols,
as men in lyts bytsje mear brükt, dan komt men ek al
frij gau yn in leger taryf. Fan de „kreet" fan de hear
Klijnstra bliuwt dus net to folie oer. Wy lizze, yn for-
halding ta it hiele lan, net heech mei de gaspriis.
De heer Xen Brug (weth.)De heer Engels heeft
een aantal opmerkingen gemaakt over de welzijnsvoor
zieningen. Ik geloof zeker, dat het tot de taak van de
overheid mag worden gerekend, dat deze stimulerend,
coördinerend en ook activerend, op dit terrein optreedt.
Programmering zal hierbij onmisbaar zijn. De heer
Engels heeft in dit verband ook het gesprekscentrum
genoemd. Ik geloof, dat dit één van de voorbeelden is,
waar wij als gemeentebestuur een aarzelend begin ma
ken om te komen tot het juiste contact tussen de over
heid en het particulier initiatief, waaruit programme
ring, planning en activering kan voortkomen. Ik kan als
voorbeeld noemen, dat ik onlangs een bespreking heb
gehad in het kader van het gesprekscentrum met de
besturen van diverse bejaardentehuizen, om tot plan
ning en programmering op het terrein van de bejaar
denzorg te komen.
De hear Santema neamt it terrein oan de Sanjaerds.
leane gaedliker foar in tohüs foar minsken op jierren
as it terrein yn it noarden fan Bilgaerd. Nou wol ik
him wol tajaen, dat it earste in gaedlik terrein is, mar
dat it nou gaedliker is as dat yn Bilgaard, bin ik net mei
him iens. It tohüs soe dêr oan de Spanjaersleane
boud wurde kinne. Mar de Rie wit, dat mei de ge
dachte spile is hjir in gebou foar „Schone Kunsten"
del to setten. Hoefier dat réalisearber is, kin ik opt
heden net sizze, mar it terrein is yn elts gefal net
mear foar in tohüs, as de hear Santema bidoelt, bi-
skikber.
De Voorzitter: Gaat het goed met de industriali.
satie? Gaat het wel goed met de groei van Leeuwar
den? En als dat soms niet het geval mocht zijn, wat
zijn dan de redenen van de hapering? En dan ook
onmiddellijk daarna: wat is er aan te doen? Nu kan
ik wel zeggen, dat de groei van het aantal arbeids
plaatsen in de industrieën, die in Leeuwarden gevestigd
zijn, verhoudingsgewijze niet kleiner is dan de groei
van het totaal der arbeidsplaatsen in de Friese in.
dustrieën. Ik geloof zelfs, dat het percentsgewijze nog
altijd een beetje groter is. Maar dat neemt niet weg,
dat wij er, wat de industrialisatie van Friesland en van
Leeuwarden betreft, naar onze mening nog lang niet
zijn. Het is naar ons inzicht nog maar een begin en
wij kunnen toch ook wel stellen, dat in de laatste tijd
laten we zeggen zo ongeveer het laatste jaar toch
een vertraging in die groei heeft plaats gevonden, die
niet zonder bedenking is. En dan ben ik het wel eens
met de raadsleden, die Limburg hebben genoemd en
aan wie het opgevallen is, dat elders in het land, waar
zo plotseling vrees bestond voor stagnatie en voor
expulsie van de bevolking, zo slagvaardig en fors is
ingegrepen.
In de zuidelijke provincies is na de bevrijding de
natuurlijke bevolkingsaanwas opgevangen kunnen wor
den door de groei van de bestaansmiddelen in die pro
vincies zelf, terwijl in het noorden van het land en
dan in het bijzonder in Friesland en ook in Leeuwarden
vele duizenden zijn moeten wegtrekken, omdat ze
geen voldoende bestaansmiddelen vonden. De wijze,
waarop het rijk nu bij die stagnatie in acute gevallen
(als ik goed gelezen heb, nu ook in Deventer) is te
hulp gekomen, namelijk door het medehelpen aan het
vestigen of overplaatsen van belangrijke industrieën
en het financieel deelnemen in de industrieën, en daar
mee verder is gegaan dan tot dusver in de stimulerings.
gebieden is gebeurd door de premie- en de prijsreductie
regeling en de zorg voor de infrastructuur, doet toch
bij ons ook zeer sterk de wens opkomen, dat ook in
Friesland in het algemeen, en in Leeuwarden in het
bijzonder, de hulp van het rijk zich verder zal uitstrek,
ken dan tot dusverre is gebeurd. En ik twijfel er niet
aan, dat deze voorbeelden van elders niet alleen hier
bij ons in Leeuwarden, maar ook in het gehele noor
den van ons land, een aandrang zal ontketenen bij het
rijk om inderdaad met die stagnerende industrialisatie
in het noorden van het land af te rekenen in deze zin,
dat een zeer actieve politiek zal worden gevoerd.
Wat de groei van Leeuwarden betreft, die is inder.
daad, ook naar de mening van het College, stellig niet,
zoals die had kunnen zijn. Wethouder Van der
Schaaf heeft er al iets van gezegd, namelijk: Er valt
niet positief een bepaalde oorzaak aan te geven. Het
zal wel een complex van oorzaken zijn, maar naar onze
overtuiging is toch één oorzaak zeer reëel en zeer be
langrijk en wel het feit, dat de gemeente Leeuwarden
in de loop van de jaren na de bevrijding niet die hoe
veelheid woningen heeft kunnen bouwen als naar de
mening van het Gemeentebestuur voor Leeuwarden
nodig was. Wij hebben reeds jaren geleden aan het
provinciaal bestuur als onze mening te kennen gegeven,
dat een woningcontingent van zeven, a achthonderd
woningen per jaar noodzakelijk zou zijn om in de be
hoefte aan woningen in Leeuwarden te voorzien en het
is dat wil ik nog heel duidelijk zeggen voor ons
telkens opnieuw een bijzondere teleurstelling geweest,
dat aan ons contingenten werden toegewezen, die in
verhouding tot de contingenten, die toegewezen wer
den aan andere Friese gemeenten, niet waren zoals wij
meenden, dat ze behoorden te zijn.
En we hebben nu de toestand, dat in Friesland in de
meeste gemeenten toch bepaald niet gesproken kan
worden van een woningnood, althans niet van een
woningnood, zoals die waarvan in Leeuwarden kan wor.
den gesproken; dat in Friesland woningen leegstaan
en dat er door belangrijke Friese gemeenten aan inge
zetenen van Leeuwarden, die in Leeuwarden thuisho
ren, die hier in Leeuwarden werk hebben, zelfs aan
jonge gezinnen, woningen worden aangeboden. En dat
is ook niet een beeld van vandaag-de-dag, dat is een
beeld, dat al geruime tijd duurt. En als dat juist is
en dat is juist dan hapert er stellig iets aan de ver
deling van de woningcontingenten en aan de toewijzing
voor de gemeente Leeuwarden. En ik geloof, dat het
nu en in de komende jaren stellig noodzakelijk is, dat
het Gemeentebestuur van Leeuwarden, zoals dat ook in
het verleden is gebeurd, daar zeer nadrukkelijk de aan
dacht op vestigt.
Natuurlijk is de te geringe woningbouw niet het
enige wat aan de groei van Leeuwarden hapert, maar
ik herhaal naar ons inzicht is het een zeer be
langrijk punt, want hoeveel mensen wonen buiten
Leeuwarden en pendelen naar Leeuwarden en zouden
in Leeuwarden willen wonen? Dat zijn er zeer velen
en ook als ze het zelf niet zouden willen, dan zijn het
de werkgevers wel, die de wens hebben, dat hun werk
nemers dichter bij hun werk wonen, om verlost te zijn
van de reiskosten, van de ongelijke tijden van aankomst
en vertrek, van inspringen van anderen op ogenblikken
dat men nodig is, en dergelijke meer. Het is ik her
haal toch ook stellig bij tal van werkgevers een
zeer belangrijke wens, dat zij beter dan in het ver
leden kunnen slagen bij het zoeken naar woningen voor
hun werknemers en ook buiten elke leeftijdsgrens, want
een leeftijdsgrens zoals wij die hier noodgedwongen in
de voorgaande jaren hebben moeten aanhouden, soms
zelfs van meer dan 50 jaar, later van 50 jaar en nu 45
jaar, houdt tóch een, ik mag wel zeggen, onzedelijk
element in zich.
Behalve op de verbetering van de woningsituatie zal
het Gemeentebestuur van Leeuwarden ook bedacht
moeten zijn op het voeren van een slagvaardig beleid
op alle gebieden van zijn activiteit en ik hoop ook, dat
de Raad dit inzicht zal blijven tonen. In het verleden
hééft de Raad dit inzicht getoond. Er zal stellig de
uiterste aandacht moeten worden besteed aan de tijdige
grondverwerking, om de snelheid, waarmee verdere in
dustrieterreinen worden gereedgemaakt, aan de ver
dere accommodatie en aan het woonklimaat in Leeu
warden. Want het is tegenwoordig gewoonte om te
rekenen met prognoses en dan is het jaar 2000 een
soort magisch jaartal; men schijnt haast niet verder
te kunnen kijken, maar als wij ons toch even baseren
op een prognose voor het jaar 2000, dan houdt die in,
dat Leeuwarden in het jaar 2000, dus over 35 jaar,
250.000 inwoners zal moeten tellen. Zoals het nu lijkt,
met de bestaande groei, is dat een volstrekte onmoge
lijkheid. Maar ook al zouden we die 250.000 moeten
verminderen, zegt tot 150.000 inwoners als streefgetal
voor dat tijdstip, dan houdt dan toch in, dat er een
enorme uitbreiding moet zijn van het wegennet, van
het aantal woningen en van alles wat dit meebrengt.
En dan geloof ik, dat wij ook weer gelukkig kunnen
zijn, dat de Raad het structuurplan van Leeuwarden
heeft aanvaard, maar dan zal het niet kunnen blijven
bij een stuk op papier, dan zal ook in de komende
jaren met kracht gestreefd moeten worden naar de
realisatie van dit structuurplan. En niet alleen van
dit structuurplan, maar ook van het binnenstadsplan.
De stadssanering zal met voortvarendheid moeten wor
den uitgevoerd, niet alleen wat de straten betreft, maar
ook terzake van een punt, dat in de loop van dit jaar
in ander verband in de Raad ter sprake is geweest.
Het is mijn overtuiging, dat er ook met grotere voort
varendheid dan tot dusverre mogelijk is geweest, aan
krotopruiming zal moeten worden gedaan, want het
is schandelijk voor onze stad, dat wij nog vele hon
derden krotten hebben, die, naar moderne begrippen,
geen behoorlijke menselijke bewoning opleveren. En de
opschuiving is een taak, waaraan stellig met meer
kracht dan tot dusverre door het Gemeentebestuur zal
moeten worden gewerkt.
Maar daarnaast hebben we ook de zaken van stads,
verfraaiing. Er is een restauratieprogramma, een pro
gramma van restauraties van monumenten. Er is zo
pas in dit verband nog gesproken over het carrillon en
de heer Santema uitte de wens, dat er een vervanging
van de St. Jacobstoren of Nieuwe Toren zal moeten
komen, een wens, die door de heer Van der Schaaf niet
reëel genoemd is. Ik geloof, dat, wanneer de burgerij
dit wenst, en het Gemeentebestuur dit wenst, de reali.
teit niet zo ver af is, en dat, wanneer men werkelijk
deze waardevolle dingen beoogt, men dan ook de fi
nanciën ervoor kan en wil vinden. Misschien is nu bij
de tegenwoordige financiële positie van Leeuwarden
een bedrag van een miljoen gulden voor een speeltoren
inderdaad een te hoog bedrag, maar dan zou ik toch
wel willen zeggen, dat in het geheel van een gesaneer
de binnenstad met een aantal monumenten en na het
opruimen van krotten ook een speeltoren met het
carillon boven deze oude binnenstad, toch werkelijk,
ook naar mijn overtuiging, een streven is, dat stellig
zijn waarde heeft.
Maar er zal ook meer moeten gebeuren. U heeft in
een bijlage bij de aanbieding van de begroting een heel
program gelezen, dat in de komende jaren zal moeten
worden vervuld. De heer Tiekstra heeft het al gehad
over de recreatie en de heer Ten Brug over het maat.
schappelijk werk, zodat ik van mijn kant daar niet
meer over behoef te spreken. Maar dan hebben we
toch een program, met alleen al aan onrendabele of
gedeeltelijk onrendabele werken, van 175 miljoen. Daar
zullen moeten worden bijgeteld vele miljoenen voor
rendabele werken, om dan nog niet te spreken van de
scholen, die ook in het program nog niet genoemd zijn,
omdat die hun eigen financiering volgen. Ik geloof,
dat de realisering van dit programma stellig vele jaren
zal moeten vragen, maar dat het in een betrekkelijk
klein aantal jaren zal moeten plaatsvinden.
U vindt nu op het program op het gebied van de
cultuur: een nieuwe openbare bibliotheek, het Prin.
cessehof, een punt, dat, naar ik hoop, heel binnenkort
ook bij de Raad zal kunnen worden aangebracht, een
punt over de verdere zaalaccommodatie en de huisves
ting van het bureau culturele zaken. Dat zijn allemaal
juist voor het woon- en leefklimaat van Leeuwarden
bijzonder belangrijke punten.
De bedragen ervan vallen echter in totaal toch nog
weg tegen de veelheid van miljoenen, die enkel aan
