2
3
De sifers oer it Frysk skriuwen binne: 6 pet. kin
Frysk skriuwe, 12 pet. in bytsje en 82 pet. net. Dizze
sifers wize op in tokoart oan ünderrjocht. Twatalige
skoallen yn Ljouwert wurdt neat, mar dochs stim ik
mei Drs. Pietersen yn, as hy skriuwt: „U begrijpt,
dat ik voor mijn zoon en dochter graag zou willen, dat
ze onderwijs in de Friese taal kregen. Ik heb het per
soonlijk altijd als heel spijtig ervaren, dat ik op school
niets van deze taal heb geleerd." Oan dizze minsken
yn 'e stêd wurdt faeks wolris to min omtinken jown.
It soe in moai ding wêze, as de wetlike mooglikheden
fêstleine. Sa is it ek mei de oare trije punten fan it
skriuwen fan de Ried. Wij moatte witte, hwer't wy
oan ta binne. Dochs kin ik my yntinke, dat B. en W.
net planüt „Ja" seine.
Ik haw ek wol in pear biswieren.
Sa lês ik op de earste side: „Bij deze hele problema
tiek is over het algemeen buiten beschouwing gelaten
de vraag in hoeverre overdracht van bevoegdheden van
het Rijk aan de Provincie aanbeveling zou verdienen."
Mar by it earste Onderwerp wurdt daelks al sein: „Ver
der zouden Gedeputeerde Staten van Friesland in de
zen bepaalde bevoegdheden dienen te krijgen tot na
dere regeling hiervan." Dit is my to dizenich. Ik soe
my yntinke kinne, dat B. en W. hjir fuort gjin „ja"
op sizze.
In oar punt is it regionale pedagogyske sintrum.
Hwerom moat der nou in apart ynstitüt foar komme?
Soks kin dochs yntegrearre wurde yn it algemien re-
gionael sintrum mei in seksje foar de twatalichheit
Sa fyn ik itselde ünder letter 2 b, hanneljende oer de
regionale radio en t.v., ek net goed üt 'e ferve kommen.
Wy moatte joun in bislüt nimme. B. en W. hawwe in
ütstel. Wy witte noch net, hoe't dat ütpakke sil. It sil
fan dat andert öfhingje, as myn fraksje in ütstel yn-
tsjinje sil. Ik bin bliid, dat B. en W. harren der net
mei in pinnestreek öfmakke hawwe; oare gemeenten
hawwe dat wol dien, is my trochdien.
Der binne twa faktoaren, seit Drs. Pietersen, dy't
derfoar pleitsje it Frysk to hanthavenjen:
„Ten eerste: De culturele factor.
1. Nederlands tweede taal moet gehandhaafd blijven
terwille van het Nederlandse cultuurpatroon.
2. De participatie in de Friese cultuur moet moge
lijk worden gemaakt.
3. Friese poëzie en proza kunnen het taalleven van
het kind verrijken, o.a. in esthetisch opzicht.
En om de nuttigheidsfactor:
Het Fries wordt zo langzamerhand voor velen een
nuttig en onmisbaar element in hun beroep."
Ik hoopje, dat B. en W. dizze faktoaren meispylje
litte yn harren antwurd, dat se jaen wolle oan 'e Ried
fan de Fryske Biweging.
De hear Boomgaardt: Dit rapport wurdt de Ge
meente oanbean troch de Ried fan de Fryske Biweging
en de provinsiale bistjüren fan de measte politike par
tijen, sa't dy yn Fryslan organisearre binne. Ik haw
greate wurdearring foar dit rapport; it is in kristal-
lisaesje fan winsken, dy't al tsientallen fan jierren yn
Fryslan foarstien binne èn bistriden uteraerd
mar ik tocht, dat wy sünt de bifrijing binammen in
sterke groei hawn hawwe üt de rounte fan de Fryske
Biweging wei nei in praktysk opstellen tsjinoer de
saken dy't hieltyd oan 'e oarder binne. Ik moat earlik
sizze: Ik fyn dit in réeel en ek in düdlik rapport en yn
safier fyn ik it in prachtige saek, dat de hiele Fryske
Biweging har hjir efter steld hat en dat ek de bistjü
ren fan it greatste part fan de politike partijen yn
Fryslan hjir akkoart mei gien binne. Ik moat hjir
oan tafoegje, dat ik it ütstel, sa't it Kolleezje fan
B. en W. üs dat nou foarleit, wol hwat meager fyn.
Men kin twadderlei réaksje hawwe; men kin sizze:
„Wy wolle dizze saek wol in triuwke meijaen mei
it nedige foarbihald uteraerd of: „Wy moatte dizze
saek hwat öfkeare." En ik wit net, hwat de bidoeling
fan it Kolleezje is. Men soe sizze: öfsjoen fan de bi
doeling, is dus it risseltaet fan it ütstel fan it Kol
leezje fan B. en W.: Ofhalde dy saek! Ik kin my hast
net foarstelle, dat it de bidoeling is, mar it ütstel, sa't
B. en W. dat oan 'e Gemeenteried foarlizze, is my üt-
druklik to min. Nou kinne wy trije dingen dwaen mei
it advys fan it Kolleezje: Wy kinne dat öfstimme en
wy kinne it ek ünderskriuwe. Dat binne dan de beide
utersten. Ik soe eigentlik bisykje wolle en ik tocht
ek, dat de gedachten fan de hear Van der Veen üt
namme fan 'e fraksje fan 'e P.v.d.A. dy kant ütgyngen
elkoar earne to finen. Ik kin my bést foarstelle,
dat men oangeande dizze konkrete ütstellen sa't dy
op tafel lizze en hoe foarsichtich en réeel dy nei myn
sin ek formulearre binne, inkele foarbihalden hat. De
hear Van der Veen hat der inkele fan neamd en sa
kinne wy wol trochgean. As wy it dwaen wolle yn 'e
sfear sa as it Kolleezje fan B. en W. advisearre hat,
dan leau ik, dat men net oars kin as konkreet wurde
en sizze: Hokker punt binne wy it net mei iens? Ik
fyn it forkeard om hjir in sin to brüken, dat men „in
ieder geval niet een onvoorwaardelijke adhesie" bi-
tsjügje wol, dat men dus de maetregels, sa't dy foar
stien wurde, net ünderskriuwe kin. As wy it kon-
kreet meitsje, dan krije wy it op 'e nij yn stüdzje en
ik haw der frede mei, as dy hiele tuskensin der üt
gyng. As de Gemeenteried dus ütsprekke soe: „Wy
binne it mei de algemiene strekking fan dit stik iens
en wy geane binammen ek akkoart mei hwat hjir
frege wurdt oer de dübeldkultuer en de suggesty yn
de finansiéle rjochting." Dat is it earste stik fan it
advys fan it Kolleezje. En dan soe ik it stik,
dat dan folget yn de oare sawn of acht rigels,
oerslaen wolle. Nei de earste punt-komma, hwer't
stiet: „kunnen naar de mening van B. en W. worden
onderschreven," soe ik it andert öfslute wolle. Fier-
ders gewoan forfolgje: „Voorgesteld wordt de Ried fan
de Fryske Biweging overeenkomstig het vorenstaande
in te lichten." Ik gun de Ried it foarbihald om to siz-
zen: „Wy geane mei de algemiene strekking fan it
rapport akkoart." Dér stiet dus net in bitingstleaze
akkoartforklearring yn. Mei dy algemiene ütspraek bin
ik tof reden. As wy lykwols yngean soene op it ütstel,
sa't it Kolleezje üs dat foarleit, dan hat dat net oars
as in negative wurking. En ik moat dan de hear Van
der Veen de sprekker dy't my foargien is nei-
sizze, dat dit net past foar de haedstêd fan Fryslan.
De heer Kingma: Ik kan het niet zo zien als de
heer Boomgaardt. Ik dacht, dat het College vrij posi
tief reageert en ik kan me ook voorstellen, dat men
het rapport niet onvoorwaardelijk onderschrijft en niet
op alle punten. Daar staan ook dingen in, die wel ge
tuigen van echt „diep-Fries"-zijn, dat me net iets te
ver gaat. Ik heb alle waardering voor de Friese cul
tuur, maar dat koopakten, huwelijksakten, akten van
de burgerlijke stand e.d. in het Fries moeten worden
gesteld en dan later weer in het Nederlands moeten
worden overgezet en alles wat daaromheen zweeft, is
iets dat me echt wat te ver gaat. M.i. krijgen we daar
door alleen maar een hopeloze warboel en ik zie niet,
in welke zin men hierdoor het Fries zou bevorderen.
De heer Schönfeld: Mèt het College betwijfel ik of
het verzoek van de Ried fan de Fryske Biweging in
alle gevallen moet resulteren in de maatregelen zoals
die in het rapport worden voorgesteld. Toch zou ik op
sommige punten nog even dieper willen ingaan. In bet
programma van wensen staat op blz. 4 bovenaan o.a.
vermeld, dat het i.v.m. de moderne opvattingen omtrent
het taalonderwijs van belang is, dat de Friese taal ook
in de hogere klassen van het basis-onderwijs en in
het voortgezet onderwijs mede als voertaal wordt ge
bruikt. Met alle respect voor het gebruik van de
Friese taal, vraag ik me echter af, of dit ook ten goede
zal komen aan de wens om meer begrip te wekken
voor Friesland als provincie van Nederland. M.i. komt
dit het wederzijds begrip niet ten goede. Het zal juist
een afstotende werking uitoefenen op hen die geen
Fries verstaan en toch graag in Friesland wonen. Door
het onderbrengen van de Friese taal als een voorge
schreven vak in de Lager-onderwijswet en de wet op
het Voortgezet Onderwijs zou elke leerling worden ge
dwongen om Fries te leren. M.i. moet een ieder daar
juist vrij in zijn. Door op een dergelijke wijze te han
delen, metselen we ons zelf nog meer in, maken we <k
drempelvrees voor het noorden nog groter en zullen we
nooit voor Friesland bereiken wat we eigenlijk willen
bereiken. Het Fries is als facultatief vak toe te juichen,
maar we moeten niet tè ver gaan! De wens, dat Fries
land zo spoedig mogelijk zou moeten beschikken over
een eigen radio- en televisie-programma, kan ik m
zoverre onderschrijven, dat ik dit gerealiseerd zou wil
len zien in een breder verband, zoals dit thans met de
programma's van de RONO het geval is. Voor de t.v.
zou aan streekzenders kunnen worden gedacht, die,
evenals de RONO, de programma's voor Friesland,
Groningen, Drente, Overijssel en Gelderland verzorgen.
Op een dergelijke streekzender zal m.i. in de toekomst
meer kans bestaan dan op het realiseren van een ge
heel eigen provinciaal zendstation, dat uitsluitend
Friese programma's uitzendt. Het vermelde op blz. 9
onder punt 3, n.l. dat iedere rijksambtenaar de taal
van de provincie Friesland machtig dient te zijn, houdt
weer een dwangpositie voor de rijksambtenaren in. Zijn
wij een apart land, willen we ons afscheiden, is Juliana
dan onze koningin niet meer en komt er een Friese
president, benoemd door de Ried fan de Fryske Biwe
ging? Dit wordt me toch te kras. Wij Friezen dienen
ons in de eerste plaats Nederlander te voelen en in de
tweede plaats Fries. Als we er vóór zijn, dat rijks
diensten zullen worden gedecentraliseerd, dan zullen
we het voor hen, die uit Holland hier naar toe komen,
ook aangenaam moeten houden. Wij moeten hier geen
tweede Berlijnse muur hebben. Het komt de eenheid
van ons Nederlandse volk niet ten goede. Ook de Frie
zen hebben gestreden voor de vrijheid van Nederland,
hun vaderland, en niet alleen voor Friesland. Deze men
taliteit mag niet veranderen. Het één zijn, het onder
linge begrip, dient juist te worden bevorderd. Uit het
rapport blijkt, dat op taalgebied zowel het begrip als
het respect en de waardering van één kant moeten ko
men, n.l. van die van de niet-Friezen, en daarmee zou
den we de klok jaren terugzetten. Iemand die zich be
ter of liever uitdrukt in het Fries, zoals bijv. in rechts
gedingen, moet het uiteraard volkomen vrij staan om
zich uit te drukken in de taal die hij wenst, waarbij
hij echter wel dient te beseffen, dat, zoals het Engels
de voertaal in de wereld is, het Nederlands de voertaal
in Nederland behoort te zijn, en van dat Nederland ma
ken wij ook deel uit. Ik heb er begrip voor, dat iedere
provincie haar belangen heeft. Het Fries is een taal
en dient als zodanig ook gerespecteerd te worden. Toch
moeten we niet tè chauvinistisch worden.
Dit is mijn zienswijze over het rapport, omdat ik
het heslist niet in het belang van Friesland acht, dat
de Ried fan de Fryske Biweging haar wensen tè ver
wil doorvoeren.
Ik hoop, dat ik hiermee het standpunt van het Col
lege enigszins heb benaderd, anders neem ik dit graag
voor mijn eigen rekening.
De heer B. P. van der Veen: Hoewel het verhaal
van de heer Schönfeld roerend was, moet ik tot mijn
spijt zeggen, dat het me niet overal helemaal duidelijk
is geweest, maar daar had ik het eigenlijk niet over
willen hebben.
Ik heb de indruk, dat wij met de woorden, die wij
aan dit soort punten, die regelmatig terugkomen, wij
den, op de verkeerde weg zijn.
Als ik het goed begrepen heb, is dit een rapport met
desiderata, dat zich wendt tot de Rijksoverheid en daar
hebben wij als Gemeente eigenlijk in wezen niets mee
te maken. Wat we hier op de agenda moeten zien
dacht ik zijn de voorstellen, die Uw College ons
doet, en eventueel kunnen wij als raadsleden zelf voor
stellen doen, maar ik heb er bezwaar tegen, als een
uiet-politieke organisatie, die zich met speciale dingen
bezig houdt, ons eigenlijk regelmatig zou dwingen, din
gen bij ons op de agenda zien, waarvan wij zelf even
tueel het idee hebben, dat de tijd er nog niet rijp voor is,
en als die dus eigenlijk probeert haar eigen positie van
pressiegroep te versterken door ons op de een of an
dere manier in de positie te manoeuvreren, dat wij aan
die pressiegroep meedoen. Ik heb geen enkel bezwaar
tegen het ontvangen van het rapport en tegen de Ried
fan de Fryske Biweging, die inderdaad een halszaak
maakt van het Fries, maar ik heb ook begrip voor
diegenen, die zich daar niet zo voetstoots aan over
geven. Ik dacht, dat er verschillende kanten aan die
zaak waren, die we zouden kunnen bekijken. Ik heb
er in het geheel geen behoefte aan, dat de Gemeente
raad van Leeuwarden hier eigenlijk aan de leiband van
de Ried fan de Fryske Biweging adhesie betuigt aan
'en voorstel of aan een desideratum dat gericht wordt
aan de Rijksoverheid. Ik geloof, dat de Gemeenteraad
eenvoudig hier niet aan te pas komt en dat het enige
wat U had moeten doen, geweest was, voor te stellen
dit rapport voor kennisgeving aan te nemen. Voor ken
nisgeving aannemen is ook het enige wat de Gemeen
teraad ermee kan doen.
De heer Ten Brug (weth.): De Ried fan de Fryske
Biweging heeft aan de Gemeenteraad dit rapport met
het verzoek om adhesiebetuiging gestuurd. Ik ben het
dan ook niet eens met de heer B. P. van der Veen.
Deze zegt, dat dit rapport hier niet op de agenda zou
moeten staan ik wil niet zeggen, dat ik het er liever
wel op had gehad, want dat had ons vanavond in ieder
geval een paar minuten gescheeld maar ik dacht,
dat het zonder meer een zaak van goed fatsoen is, dat,
wanneer men ons iets vraagt, zo'n verzoek ook wordt
behandeld, tenzij het heel ver buiten het terrein is waar
op de Gemeente zich beweegt. Dit laatste is echter
niet het geval, want er staan wel zaken in, op grond
waarvan wij ook tot onze oordeelvelling zijn gekomen,
die op pag. 3 bovenaan wordt meegedeeld.
Ik moest dit wel zeggen; anders kon ik moeilijk met
goed fatsoen aan de beantwoording van de volgende
sprekers beginnen.
De heer P. van der Veen heeft een aantal opmerkin
gen gemaakt over de situatie van het Fries in Leeu
warden en hij heeft daarbij geconcludeerd aan de
hand van de onderzoekingen van Drs. Pietersen dat
het Fries er in Leeuwarden in zijn algemeenheid, van
de Friese kant bekeken, aanmerkelijk gunstiger voor
staat dan een groot aantal jaren geleden. Van de kant
van het Leeuwarder dialect bekeken, is natuurlijk een
ongunstiger situatie ontstaan. Maar daar gaat het van
avond niet om. Waarom heeft Uw College zo vraagt
de heer Van der Veen eigenlijk niet gezegd: „Wij
stellen voor aan dit rapport adhesie te betuigen", maar
hij heeft, het rapport lezende, eigenlijk al precies
het argument genoemd, dat ons verhinderde om
zonder meer te zeggen: „Akkoord, we zetten onze
handtekening er onder." Want er waren natuurlijk twee
gemakkelijke mogelijkheden, die beide op tegenstand in
de Raad hadden gestoten, echter niet van dezelfde per
sonen. De eerste was dan geweest: We nemen het stuk
voor kennisgeving aan, en de andere was: We stellen
de Raad voor aan dit rapport adhesie te betuigen. Dat
kon je doen zonder het rapport zelf te lezen, zo in de
sfeer van: „Het is van de Ried fan de Fryske Biwe
ging, dus het zal wel in orde zijn." Of: „Het is van de
Ried fan de Fryske Biweging; wij komen op een ter
rein waar we niet moeten zijn." Beide adviezen heeft
het College bewust niet willen geven. En ik geloof, dat
ik dan ook al een antwoord geef op de opmerkingen
van de heer Boomgaardt. Wij hebben dit rapport in
derdaad serieus willen nemen, zoals het ook serieus
bedoeld is, maar als je het serieus neemt, dan moet je
het ook goed lezen. En dan moeten wij helaas consta
teren, dat er in dit rapport een paar punten voorko
men, die wij niet zonder meer kunnen onderschrijven.
In de intentie (maar die had wel uit een heel kort
briefje aan het Rijk kunnen blijken): „Er moet meer
aandacht voor de dubbelcultuur in Friesland zijn, wat
ook betekent financiële consequenties", had het Col
lege zich volledig kunnen vinden. Nu zegt de heer
Boomgaardt: „Daar had U het dan ook wel bij kunnen
laten; sla dan de volgende zin maar over." Maar m.i.
is dat onjuist, want wanneer wij dat zo in zijn alge
meenheid zouden zeggen, dan zou een derde kunnen
vragen: Waarom moet dat in deze zin? Waarom kan
dat niet concreet, in de zin van: „We betuigen adhesie
aan dit voorstel"
Onze bezwaren tegen bepaalde punten van dit rap
port zijn praktisch alle al door de heer P. van der Veen
genoemd. Inderdaad is het een beetje een vreemde
volgorde; op pag. 3 van dit rapport staat in het alge
meen, dat men buiten beschouwing wil laten de vraag,
in hoeverre de overdracht van bevoegdheden van het
Rijk aan de provinciale besturen aanbeveling zou ver
dienen en één alinea verder komt men al hiermee:
„Verder zouden G.S. van Friesland in deze bepaalde
bevoegdheden dienen te krijgen tot nadere regeling
hiervan." Dat is een vrij vage zin. En ik dacht, dat,
als wij adhesie aan dit rapport zouden betuigen, we
later voor een dergelijke zin of voor eventuele con
sequenties, die hieruit moeten worden getrokken, moe
ten staan. Wat dit precies inhoudt, is uit het rapport
