plan. En zo'n plan kan er op korte termijn ook niet
nomen. En als zo'n plan er eindelijk komt, zal het wel
vol overgangsbepalingen moeten zitten of aanleiding
zijn tot gecompliceerde beroepschriften. De Gemeente
kan haar invloed waarschijnlijk slechts doen gelden via
de Bouwverordening, doch een adequate vervanging
van een bestemmingsplan is de Bouwverordening niet.
Mijnheer de Voorzitter, om een aantal redenen heb
ik zojuist een zeer vérstrekkend voorstel bij U inge
diend, n.l. B. en W. te belasten met de opdracht te
trachten het gehele Bonifatiuscomplex te kopen. Door
deze opdracht, die niet pro forma, doch feitelijk zal
moeten zijn, zal zonder twijfel voor wie dan ook komen
vast te staan, welke medewerking de betrokken bestu
ren kunnen en willen geven voor het behoud van kerk
en toren, zal komen vast te staan, voor welk bedrag
de totale „Amelanderhof" te verwerven is, welke lasten
de Leeuwarder gemeenschap per jaar daarvoor moet
dragen en hoe groot de belangstelling van het College
van G.S. voor het behoud is; immers, zij hebben recht
streeks invloed op het ter beschikking komen van fi
nancieringsmiddelen voor de aankoop. Bij het slagen
van de koop heeft het College van B. en W. maximale
gelegenheid bij de Minister van Cultuur aan de bel te
trekken om subsidie te verkrijgen voor de restauratie.
Het College kan met nadruk duidelijk maken, hoe be
langrijk het behoud van de kerk mèt toren is voor de
allure van de stad. De kerk is een Cuyperskerk in
Leeuwarden en niet in Blauhüs. Dat geeft naar mijn
oordeel een fundamenteel verschil in de wijze van be
oordeling. En als de kerk gemeentelijk eigendom is,
scheppen we tijd. Dan is het niet meer zo belangrijk,
dat de monumentensubsidies „op" zijn tot 1975'76.
Een ander facet van deze factor „tijd" is ook, dat we,
als we menen, dat het niet een zuiver gemeentelijke
taak is dit eigendom in bezit te houden, dan alle tijd
hebben naar een rechtsvorm te streven, waarin ook de
burgerij de burgerij in haar brede samenstelling
betrokken kan worden. Op dat moment kunnen acties
voor het behoud van deze kerk gaan starten, maar dan
zijn ze niet meer afhankelijk van de factor „tijd". Wan
neer ten slotte mocht blijken, dat al ons pogen een
redelijke basis te vinden voor het behoud van het Bo
nifatiuscomplex strandt, dan zal tenminste de bevol
king van Leeuwarden, de bevolking van Friesland zon
der enige twijfel weten, waar de verantwoordelijkheid
voor het verloren gaan van dit cultuurmonument ligt.
Er mag geen spoortje twijfel overblijven aan de uiter
ste wil van de Raad van Leeuwarden A.D. 1971.
Als afbraak waar mocht worden, ondanks alles, dan
heeft de gemeente Leeuwarden de beschikking over
5000 m2 bouwgrond in de binnenstad. Leeuwarden kan
dan zélf bepalen wat daar gebouwd moet worden: Mis
schien een nieuw Provinciehuis, misschien wel een re
presentatief auditorium voor de dan bloeiende Leeu
warder universiteit. In dat geval kan de toren zeker in
harmonie met zo'n gebouw blijven staan.
De kosten zijn hoog, maar ook weer niet zó hoog.
We hebben bijv. besloten de bebouwing van het plein
St. Jacobsstraat te amoveren. Het aankopen van één
huis daarop kost bijna een kwart miljoen. Wat zal dat
nog geen 2000 m2 grote plein in totaal gaan vragen?
Ik zal bereid zijn de kosten van dit plein voorlopig
over te hevelen naar de „Amelanderhof". Misschien
biedt dit aspect een „kaarsje" voor de Wethouder van
Financiën.
De motie luidt dus:
„De Raad van Leeuwarden; in vergadering op 27
september 1971 bijeen; draagt het College van B. en W.
op te trachten het Bonifatiuscomplex aan de Voorstreek
te verwerven en daarover op korte termijn aan de Raad
te rapporteren."
De hear P. van der Veen: De Bonifatiusforiening
hat him ta doel steld it ünderhald to forsoargjen fan
roomske tsjerken yn dy gebieten, dêr't protestanten yn
de mearderheid binne. In birop op dizze foriening soe
yn üs gefal grif bileanne wurde, hwant wy foldogge
oertsjügjend oan de noarmen. It spitige fan it gefal is,
dat it hjir in Dütske foriening oanbilanget, dy't yn
1846 oprjochte is mei it boppeneamde doel, mar hwer't
ik fan bitwivelje, oft se noch wol bistiet. Wiene it doe
allinnich de roomsken, op dit stuit binne it foar it
greatste part de protestanten yn dübelde bitsjut-
ting dy't harren noed hawwe oer it mooglik ior-
dwinen fan de Ljouwerter roomske toer en -tsjerke fan
„Bonifatius en Gezellen" op de Voorstreek. Yn wurd
en geskrift docht düdlik bliken, hoefolle wearde men
hechtet oan it bihald fan binammen dizze toer, dy't sa
karakteristyk is foar it silhouet fan Ljouwert. Ik kin
my sa düdlik foarstelle, dat it binammen de roomske
mienskip yn de aide bmnenstêd hoewol it mei in
foar in part lege tsjerke grif net noflik tsjerkjen is
oandeare moat, as hjarren tsjerke yn it foarste plak
mei de groun gelyk makke wurde soe. It is my bi-
kend, dat yn tsjinstelling mei byg. de herfoarme ge
meenten eltse parochy in folslein selsstannige mienskip
is, ek finansieel. It is dan ek düdlik, dat dizze tsjerke-
mienskip de lésten fan it ünderhald fan sa'n ympo-
sant gebou net drage kin op 'en dür. De Bonifatiustoer
en -tsjerke binne nei büten üt ek mear as allinne it
plak fan in lyts part fan üs boargers, dy't it sakrale
barren yn dizze tsjerke bilibje. Foar de stêd en fier
dêrbüten is de roomske toer fan Ljouwert ien fan de
beakens fan de haedstêd fan Fryslan. It silhouet fan
Ljouwert soe noch mear skeind wurde mei it fordwinen
fan dizze toer. Dêrom is it ek in saek, dy't it hiele
folk rekket en net allinne üs roomske boargers. Ik soe
my sa yntinke kinne, dat al dy krantestikjesskriuwers
eins fuortdaelk ek wol in finansiéle bydrage leverje
wold hiene mei it ynstjüren fan harren stik. Ek dy
mefrou, dy't de suggesty die de Keninginne to freeg-
jen in bydrage to leverjen. Mar neist de stipe fan it
partikuliere inisiatyf sil en moat ek de oerheit fiks by
drage ta it bihald fan dit bouwurk. Der is al in komité.
Syn aksje is faeks hwat fêstroun, faeks hat de basis
ek hwat to smel fan opset west, mar der sil fiks aksje
komme moatte. De saek is aküt wurden. Wy binne yn
in streamforsnelling kaem en der sil op koarte termyn
oanpakt wurde moatte. It seit him seis, dat ek rekkene
wurde mei op de meiwurking fan de hiele roomske
mienskip. Yn sommige publikaesjes soe men de ünder-
toan bispeure kinne, dat men fan dy kant net altyd
sa posityf stiet tsjinoer it bihald fan dit stik Ljouwer
ter ynventaris, mar dér haw ik myn twivels oer. Fier
der kinne wy rekkenje op alle boargers dy't hwat oer
hawwe foar it bihald fan in geef stêdsgesicht. Sjoen
de oandacht yn de parse en de radio oer dizze saek,
meije wy dochs ek oannimme, dat dizze ünmisbere
media harren royael en loyael ynsette foar dit doel.
Ik soe my foarstelle kinne, dat der in stifting yn it
libben roppen waerd, sa breed mooglik fan opset, mei
de boppeneamde persoanen en ynstansjes dêryn for-
tsjintwurdige, dy't dan byg. de namme drage koe „Ge
zellen van Bonifatius '71", koartsein „G.B. 71". (Lait-
sjen) Yn üs ünthald hawwe wy noch de „ton voor het
Frysk Orkest", de Reddingboataksje, de f 70.000,foar
de Bernebuorkerij. De bydragen, hjirfoar byelkoar
sammele, sille lykwols noch mar by steat wéze
by restauraesje fan tsjerke en toer de steigers
om it bouwurk to krijen. De kosten sille gans heger
komme. Hwant hwat moat der feitlik barre? Yn it
foarste plak oername fan toer en/of tsjerke en yn it
twadde plak de restauraesje en it ünderhald fan de
bouwurken. Om ta in tarikkend füns to kommen, sil de
stifting bydragen freegje moatte oan Ryk, Provinsje en
Gemeente. Fan it Ryk soe in bydrage frege wurde
moatte üt 'e Monumentepot as bydrage ta bihald fan
in specimen fan Cuypers-architektuer, fan de Provinsje,
omt it de haedstêd fan Fryslan oangiet dêr't ek in
Cuyperstsjerke stiet dy't bihalden wurde moat yn it
ramt fan Fryske stêds- en doarpsgesichten. En de ge
meente Ljouwert sil ré wêze moatte it oerbleaune gat
to stopjen. Fansels sil de stifting in birop dwaen op
de Ljouwerter yndustry- en bouwrald. Fryske en bi
nammen Ljouwerter oannimmers sille harren fan de
goede kant sjen litte moatte en promotor soe ien
üt üs formidden, dy't op dit stuit fier fan de toer is.
wêze kinne. Der is net in minske, dy't op dit stuit by
binadering sizze kin en doar hwat ien en oar kostje
moat. Wy hoopje en bitrouwe derop, dat yn dizze saek
yn de ünderhannelingen oer de hichte fan de priis
histoarysk en moreel bisjoen net yn it foarste
plak kommersieel, mar wol reéel tocht en hannele
wurde sil. Mar dan noch sille wy as Ljouwerter mien
skip üs oare foarsjenningen üntsizze moatte of dy
ütstelle moatte. Dat soe byg. ynhalde kinne it net-üt-
11
fleren op ridlike termyn fan in oerdutsen ynstruksje-
bad of it net op ridlike termyn ütfieren fan nije sport
terreinen. Ik neam mar hwat. Der sille jierliks op de
bigreating posten foar it ünderhald fan toer en/of
tsjerke foarkomme dy't der net om lige. Dochs is üs
fraksje fan bitinken, dat wy datjinge dwaen moatte
hwat ys üs formogen leit ta bihald fan toer en/of
tsjerke. Wy wolle der net oan foarbygean, dat sawol
boargers üt 'e stêd, de provinsje en faeks fier dêrbüten
bydrage wolle ta it bihald fan 'e Bonifatiustoer. Yn
754 is op oanstean fan de Fryske kening Redbad Boni
fatius to Dokkum formoarde. Litte wy as Ljouwerters
en as hiele Fryske naesje keninklike bydragen op it
kleed smite om net yn 1971 in twadde Bonifatius falie
to litten. (Laitsjen)
In earste bydrage ta bihald soe ik lizze wolle yn de
folgjende moasje:
„De Ried fan de gemeente Ljouwert; yn gearsit by
elkoar op 27 septimber 1971; fan oardiel, dat alles dien
wurde moat om de Bonifatiustoer en, as it kin, mei
tsjerke, to bihalden;
a. bifellet oan, dat in breed gearstalde stifting yn
it libben roppen wurdt mei as doelstelling troch oer
name en ünderhald de Bonifatiustoer to bihalden, mei
as taek in aksje om jild yn to sammeljen mei ynskea-
keling fan parse, radio en mooglik t.v., rjochte op alle
minsken yn Ljouwert, Fryslan en dêrbüten dy't de
roomske toer yn it Ljouwerter stêdsbyld bihalde wolle,
en teffens bisykje om jildlike stipe by Ryk, Provinsje
en de gemeente Ljouwert;
b. bislüt, dat de gemeente Ljouwert ré is har by
drage yn dit gehiel to leverjen en dat de Gemeente-
ried dêrta to bistimder tiid in definityf bislüt nimme
sil."
De moasje is ündertekene troch mefr. Brandenburg
en mysels.
De heer B. P. van der Veen: Ik zal na de woorden
van de beide vorige sprekers niet veel nieuws kunnen
zeggen en wanneer ik dan toch het woord vraag, dan
is dat, omdat ik dacht, dat de zaak belangrijk genoeg
was om te bespreken en dat het ook van belang was,
dat ze zo duidelijk mogelijk over het voetlicht komt.
Als we de krant lezen en verschillende dingen horen,
dan lijkt het, alsof het allemaal van de Gemeenteraad
afhangt, of kerk en toren daar blijven of daar weg
gaan. Dat is voor een deel waar, maar het is een ge
bouw van het kerkbestuur en de liefde kan niet van
één kant komen. Je zou mogen veronderstellen, dat het
kerkbestuur, ook al kan dat dit gebouw feitelijk mis
sen, gevoelsmatig zoveel belang daarbij heeft, dat het
alles in het werk zou willen stellen, op welke manier
dan ook, om dit monument hier te laten blijven. En ik
krijg tot mijn spijt aan de hand van alle moge
lijke stukken die ik zo eens onder ogen krijg, toch een
beetje de indruk, dat de laat ik zeggen emotio
nele waarde die het kerkbestuur hieraan naar mijn
mening zou behoren te hechten, toch niet opweegt te
gen de commerciële aspecten die het kerkbestuur ziet.
Ik ben dus van mening, dat wij duidelijk moeten ma
ken, dat Leeuwarden bereid is zich aanzienlijke offers
te getroosten om dit gebouw, althans de toren, maar
liefst mèt de kerk ik kan het ook niet overzien
te behouden en dat wij erop moeten kunnen rekenen,
dat het kerkbestuur die hulp zal weten te waarderen
en daaraan ook volledige medewerking zal verlenen,
zonder het stellen van grote financiële eisen.
De heer Van Haaren: Het behoud van deze toren
is een programmapunt van Axies. Daar zijn we de ver
kiezingen mee ingegaan en wij hebben de gewoonte om
ons aan onze programmapunten te houden en ze serieus
te nemen. Er zal natuurlijk niemand van ons verwacht
hebben, dat wij niet al het mogelijke zouden doen om
toren en kerk te behouden en te beschermen tegen wat
wij de „slopersdrift" noemen die op onze binnenstad is
losgelaten. De argumenten zijn hier naar voren ge
bracht, de krant heeft er vol van gestaan en we kun
nen het dus bijzonder kort houden. Ik moet U zeggen,
dat ik de voorkeur geef aan de motie van de heer
Rijpma en wel omdat, als we niet direct iets gaan doen,
de kerk inderdaad wordt gesloopt. Dat kunnen ze
doen, dat kunnen wij niet tegenhouden. Dus het is
zaak, dat B. en W. zo gauw mogelijk de onderhande
lingen die de heer Rijpma in zijn motie vraagt, aan
vangen. Ik wil ook onderstrepen, dat ik deze woorden
van de heer Rijpma verschrikkelijk belangrijk vind,
dat, als het toch allemaal mis zou lopen, de verant
woordelijkheden heel duidelijk worden vastgesteld en
dat in ieder geval iedereen in Leeuwarden weet, dat
deze Gemeenteraad het alleruiterste heeft gedaan om
deze toren te behouden. Mijn fractie staat dus volledig
achter de motie van de heer Rijpma.
De heer De Leeuw: Als ik nog wat ga zeggen, is
nat zener met met de bedoeling zeif de illusie te ueuoen
verbeteringen te kunnen aanurengen in wat niervoor
is gezegd, ais de neer meidinga niet in het buitenland
was geweest, zou hij met mij, dacht ik, verbaasd (.met
in de onvriendelijke betekenis van het woordj, zijn ge
weest over net geluid, dat op dit ogenblik uit de rtaad
klinkt om de kerk en de toren te benouden. De neer
P. van der Veen heeft even zij het vriendelijk, zoais
nij dat gewend is te doen een vraagteken gesteld bij
de basis en de samenstelling van de actie, zoais die tot
dusverre door een aantal inwoners van onze stad is
gevoerd. Ik dacht, dat net goed was toch even uuide-
njk te zeggen, nat de gespreks oasis in het uoinitê tot
benoud van de Bomfatiustoren, waartoe ook de neer
Heidinga en ik het genoegen hebben gehad te benoren,
altijd is geweest datgene te benouden wat mogelijker
wijze te benouden zou zijn, in volledige overeenstem
ming met de belangen van de kerk en van de huisves
ting van de bejaarden. Ik zal daar een met te lang
vernaai over houden. Ik zal ook niet een aantal scherp-
kritische kanttekenmgen maken bij sommige van de
stukken, o.a. de nota, zoals die van de kant van het
College is gekomen. Ik merk het volgende nog op om
dat even doorklinkt in het gezelschap van vanavond,
dat ook de breedheid van het actiecomité misschien
een wat twijfelachtige zaak zou zijn, dat het nu weer
zo'n typisch menselijk trekje is in onze gemeenschap,
dat, ais je begint te vragen, zoals wij dat twee jaar
geleden hebben gedaan, datgene te redden wat in het be-
lang van alle partijen te redden zou zijn, zeer vele nota
belen in de stad dan denken en zeggen: „Ik weet niet,
hoe de zaak zich gaat ontwikkelen", „Ik heb geen tijd"
of: „Ik zie het niet." Het is uiteindelijk een handjevol
mensen geweest, die in de afgelopen jaren eerlijke ge
sprekken met het kerkbestuur en met het bestuur van
het St. Jozef Pension hebben gevoerd, gesprekken, die
alleen maar plezierig zijn geweest. Ik moet zeggen,
dat daarin, ook van de kant van de kerk, een volledig
begrip is getoond. Aan de zijde van het Comité tot be
houd van de Bonifatiustoren bestond daarbij alle be
grip voor de uiterst moeilijke financiële situatie, waar
in de kerk zich bevindt. In dat overleg zijn op een ge
geven moment moeilijkheden gerezen, maar daarop ga
ik nu, om vrindelijk te blijven en dat wil ik altijd
zo verschrikkelijk graag -verder niet in.
Ik wil er mijn diepste voldoening over uitspreken,
dat aan alle zijden van de Raad sterk het besef leeft,
dat, als Leeuwarden nu hartstochtelijk èn fel èn mas
saal probeert te redden wat misschien verloren zou
moeten gaan, dit alleen maar reden geeft om te ver
trouwen, dat de overheid, waarvan de burger vaak
zegt, dat zij altijd alleen maar zo heel veel praat, ook
moedige beslissingen durft te nemen, zeker in een vol
wassen overleg met het particulier initiatief.
Straks zal deze Raad een uitspraak doen. Ik ver
trouw en ik hoop, dat hij dat zal doen in het historisch
perspectief, dat men deze eeuw eens niet zal aanmer
ken als de eeuw, waarin onvoorstelbaar schandalig een
ingreep heeft plaats gevonden in de stad.
Ik wilde U, mijnheer de Voorzitter, naast de in deze
volksvertegenwoordiging klinkende „stem des volks",
met Uw goedvinden een aantal adhesiebetuigingen
overhandigen, zoals die in de afgelopen twee dagen
bij het actiecomité zijn doorgekomen. Ik meen, dat het
een goede gedachte is, dat de bevolking, wanneer zij
reageert op voor de hele gemeenschap belangrijke aan
gelegenheden, weet, dat haar stem daar komt, waar
zij mede behoort. Het is niet een onder druk zetten.
Dat is ook niet de bedoeling, als ik zo aanstonds een
aantal tekeningen mag overreiken, die ook Postbus
540 hebben bereikt, tekeningen van Leeuwarder in
gezetenen, gegrepen door een aantal details van het
monumentale bouwwerk en door het geheel van de
