'V-V -4'-* V
die een grote druk op de stad uitoefenen. Wij zijn geneigd
hiervoor het eerst oplossingen te zoeken, zonder ons af te
vragen of er dan misschien ook andere elementen in de
verdrukking komen.
De tweede gedachtengang die uitgaat van een totaalstad
wint steeds meer veld. Dat is terecht, want er zijn grote
voordelen aan verbonden. In deze gedachtengang wordt
stedebouw niet meer gekenmerkt door de wens om met
enige forse ingrepen de stad voor de eerstkomende 30 jaar
aan de ruimte te helpen voor de noodzakelijk geachte voor
zieningen. Er wordt van uitgegaan, dat stedebouw een
begeleidingsproces is van maatschappelijke en sociale ont
wikkelingen en de nadruk wordt verlegd van de techno
cratie naar het fenomeen mens. Het zal blijken dat hierdoor
een meer aan de mens aangepaste omgeving mee kan wor
den gecreëerd die in menig opzicht ook nog veel econo
mischer zal zijn.
Het is dus duidelijk, dat Axies onvoorwaardelijk kiest
voor deze opzet, een opzet die er tevens van uitgaat, dat
forse ingrepen vermeden moeten worden om zo soepel
mogelijk te kunnen bijsturen bij veranderende inzichten.
En dat is in een snel veranderende wereld één van de
eerste voorwaarden. (Applaus van de publieke tribune)
De Voorzitter: Ik zou het publiek willen vragen om
instemmende of afkeurende betuigingen na te laten. Dat
is niet de gewoonte in deze vergadering.
De hear Singelsma: Men hat it as sprekker dy't al
safolle sprekkers heard hat, fansels hwat makliker; bitüfte
sprekkers, bisteklike praters dy't üs leare hoe't it moat en
soms hoe't it net moat.
Ik haw mei nocht harke nei de hear Van der Veen dy't
seitWy hawwe al safolle misslaggen hjir yn Ljouwert dien.
(Ik leau net, dat hy der by sein hat: Wy moasten üs eins
skamje.) Hy neamde de I.W.G.L., it Fliet en gean sa mar
fierder. Ien ding bin ik net mei him iens, ntl. as hy seit:
Wy moatte de stêd nochris hwat leger meitsje. Nou, dat
hoecht net, dat komt fansels wol. Ik bin it ek net mei him
iens as hy seit: De auto moat yn de stêd bliuwe. Ek de
hear Heidinga hat dêr in pear losse flodders oer jown; dy
sjocht ek, dat de stêd opfolie wurde moat mei auto's.
Ik leau, dy kant moatte wy net üt. Ek wol de hear Heidinga
it tal monuminten biheine, hy seit: Wy moatte skifte. Wy
hawwe yn Nederlan 40.000 monuminten, yn Ljouwert in
360, ik leau, it binne de forbiningen dy't wy hawwe mei it
forline; dêr moatte wy greatsk op wêze; wy moatte der
foar soargje dat hwat der is net forlern giet. Ik leau
trouwens ek, dat al dizze filosofen dy't de auto's yn de
stêd halde wolle, fansels oan harren trekken komme sille,
hwant ik spegelje my mar oan de forneamde kultuer-
filosoof Spencer dy't seitIt rint dochs op 'e non. Hy seit
In bus mei süpe wurdt net altyt sürder; de mikroben krije
fansels lést fan har eigen ófskiedingsprodukten. Sa giet it
mei de minsken ek. Wy kinne regeljend optrede en wy
kinne it mar op it rammeljen fan 'e pels oankomme litte:
mear auto's yn 'e stêd; wy forgiftigje üssels wol.
It is sa, dat it Kolleezje mei dizze nota, tinkt my, op de
goede wei is. Mar it is noch gjin moai waer en lange dagen.
Dizze nota giet noch tofolle üt fan de birikberens fan it
sintrum. Ik leau, dat it Kolleezje tofolle it ear hingje lit
nei de sintrumwinkellju (dy't ik hielendal gjin kwea hert
ta draech); ik fyn, dat it Kolleezje tofolle ünder druk stiet
fan dizze presjegroep. My tinkt, dat de oare funksjes fan
de stêd hwat tofolle forgetten binne. De forkearsófwik-
keling nimt in to great plak yn. En foarütrinnend op de
forkearsüntjowing sjogge wy nou rounom yn 'e stêd
kealslach. Strjitten wurde ófbrutsen, wiken fordwine en
dêrmei bigjint de öftakeling. Dit byld sjogge wy rounom
yn 'e stêd en it skeint üs hiele mienskip. Yn it plan fan
opwurdearring fan strjitten en wiken sjogge wy de degra-
daesje fan stêdswiken. Dit proses is al tige fier foardere.
Ik tink wolris: De oarloch koe wol noch mar krekt foarby
wêze; as wie der in bommesmiter oer Ljouwert flein;
rounom sjocht men de holle kiezzen en de skeinde plakken
yn it stêdsbyld.
Hwat wy nedich hawwe, is de opwurdearring. En dan
bin ik it mei de hear Heidinga dit kear wol wer iens, dat
ien fan de bilangrykste funksjes fan de stêd yn de takomst
wêze sil de wenfunksje; dy moatte wy wer yn eare herstelle
en dan moatte wy bigjinne mei de lytse ienheden. Wy
moatte ek óf fan de gedachte, dat de city-foarming ten koste
fan alles trochgean moat, krekt as soe der büten de city
eins hast gjin winkel wêze meije. Wy moatte krekt rounom
de wenfunksje herstelle, der moatte wer winkels komme
en bidriuwen; dat is it béste bitingst om dizze lytse ynte-
graesje wer in plak to jaen yn de greate yntegraesje.
Ik bin fan miening, dat by alle goede idéen dy't yn dizze
nota steane noch tofolle wearden forgetten binne. Ik tink
der ek oan, dat bisteande strukturen tofolle skeind wurde
troch tanginten en al soksoarte dingen mear. Men hat
tofolle dien oan funksjeskieding sünder dat men it gear-
foegjende elemint wer yn syn bispegelingen bitrutsen hat.
By in stêd moat men ek tinke oan in ekosysteem; dejingen
dy't in bytsje biologysk ünderlein binne, witte wol, it is
in biotoop, in mienskip fan planten en bisten dyt it for-
mogen hat himsels wer to herstellen. Dat herstellings-
proses fan 'e stêd kinne wy op gong bringe troch hwat
ik niis de lytse yntegraesje neamd haw. De stêd moat syn
wenfunksje wer werom krije. Wy offerje tofolle op oan it
forkear. Wy dogge tofolle oan de monokultuer. De foar-
sitter wit ek wol hwat óf fan monokuituren, hwant hy komt
eins üt deselde „branche" as dêr't ik eltse dei ynsit; in
eker mei inkeld en allinne ierappels moat troch kunst
grepen, troch spuiterijen en wit ik folie yn stan halden
wurde. Mar polykulturen binne by steat in lang libben to
hawwen ik neam as foarbyld mar in bosk mei de
fjouwer étaezjes fan bigroeijing dy binne stabyl.
Hwannear't wy dat forkear dat is in forgiftigjende
faktor mei syn ütlitgassen en mei syn hinder en lawaei
tofolle yn de stêd komme litte, dan sille wy monokuituren
krije dy't net stabyl binne.
Ik gean net yn op alle ünderdielen fan dizze nota. De
hear Heidinga is mei de finger side foar side lans gien. Ik
doch dat net; ik bin mear de man fan de greate taesten,
sil ik mar sizze. (Laitsjen) Ja, dat is nou ienkear sa.
Hokker kant wolle Jo üt? Ik stean tichter by de doel
eindennota fan Abe Bonnema as by dy fan it Kolleezje.
Ik bin it mei de hearen fan de Jeugdgemeenteried iens:
men kin tofolle kanten üt; dat is it biswier dat ik haw, men
kin dit dwaen en men kin dat dwaen. De Jeugdgemeente
ried is dêroer hwat toloarsteld; ik eins ek. Ik folgje mear
de greate lijn dy't de hear Bonnema oanjowt. Ik bin it ek
iens mei de hear Van der Veen as hy seit: It is noch hwat
to bitiid om üs al fêst to lizzen op alderhanne details.
Ik woe it hjir yn earste ynstansje mar by litte.
De Voorzitter schorst, om 21.00 uur, de vergadering
voor de eerste koffiepauze.
De Voorzitter heropent, om 21.20 uur, de vergadering.
Mevr. Brandenburg-Sjoerdsma: Ik stel namens mijn
fractie vragen die in hoofdzaak betrekking hebben op het
verkeer.
Als inleiding eerst een algemene opmerking, zodat U
weet vanuit welke gedachtengang de vragen worden
gesteld.
Op pagina 3 van de nota „Voorzieningen voor motor
voertuigen in de binnenstad" staat„Het functioneren van
de in dit gebied" (de binnenstad dus) „onder te brengen
voorzieningen zal sterk afhankelijk zijn van de bereik
baarheid van deze voorzieningen. Aan de andere kant kan
de ruimte-claim voor het verkeer echter zo groot worden,
dat aan andere waarden (cultuur-historisch; stedebouw
kundig e.d.) sterk afbreuk wordt gedaan. Een afweging van
belangen zal dan ook nodig zijn." Tot zover dit rapport.
Die afweging van belangen kan dus leiden tot verschillende
oplossingen. Het is maar wat je nog aanvaardbaar acht;
m.a.w., wanneer wordt het middel erger dan de kwaal?
Dan heb ik nu een aantal concrete vragen.
Ie Op grond waarvan moeten de tangenten een stroom
functie vervullen m.b.t. het doorgaand verkeer en het
interwijkverkeer? Dit is in strijd met de uitgangspunten
van het tangentieel systeem; tangenten zouden alleen een
functie moeten hebben voor bestemmingsverkeer. Voor
andere soorten verkeer moeten het onaantrekkelijke routes
zijn met hier en daar een hindernis in de vorm van stop
lichten of versmallingen.
2e U schrijft t.a.v. het zuidtangent, dat het weinig aan
trekkelijk is wanneer de omgeving van de stadsgracht veel
verkeer te verwerken krijgt. Geldt dit ook niet voor de
oostelijke stadsgracht? In de noot over het verkeer wordt
op de Oosterkade gedacht aan voor beide richtingen één
rijstrook. Is het juist, dat het de bedoeling is in Uw opzet
ruimte te reserveren voor nog twee stroken en de stads
9
gracht te versmallen omdat de kademuren toch versleten
zijn?
3e Is het juist om, nu in het rapport van het I.B.V. (ver-
keersonderzoek binnenstad) de scheidende werking van de
tangenten wordt erkend, de gebieden direct om het cen
trum van de binnenstad af te kappen door het maken van
breed gedimensioneerde wegen?
4e Is onderzocht het zuidtangent te leggen langs de
spoorlijn, het terrein van de voormalige watertoren en het
kruispunt met de toekomstige Oostergoweg te leggen in
het verlengde van de Kanaalstraat De oplossing hier, welke
dan ook, hangt samen met de oplossing van de spoorlijn
naar Groningen (Leeuwarden-hoog of Leeuwarden-laag).
5e Is het niet wenselijk het profiel van de toekomstige
Oostergoweg te versmallen? Dit om te voorkomen dat het
interwijkverkeer de tangenten gaat gebruiken.
6e Hoe groot is de capaciteit van de voorgestelde tan
genten (het aantal auto's per uur)? De berekening is niet
aangegeven (blz. 40 van het rapport van het I.B.V.).
Dan heb ik nog twee vragen over de lussen.
7e Wat zijn de overwegingen om te kiezen voor twee-
strooks lussen i.p.v. voor éénrichtingsverkeer?
8e Waarom stelt U verbindingen voor tussen de ver
schillende lussen in de binnenstad, zoals b.v. de Nieuwe-
stadslus en de Grote Kerkstraatlus en de lus Tweebaks-
markt en de lus door de Ossekop? De kans is groot, dat dit
sluipwegen worden dwars door het centrum.
De 9e vraag (eigenlijk de belangrijkste) luidt: Bent U
bereid een proef te nemen met een binnenstadsrondweg,
tangenten, binnen de al bestaande structuur en in verband
daarmee een proef met het onmogelijk maken van het
doorgaande verkeer door de binnenstad? Dat houdt dus
niet in het verbannen van alle verkeer uit de binnenstad,
maar alleen van het doorgaande verkeer. Wij denken dan
aan de volgende mogelijkheid, die we graag geven voor een
betere; het gaat om de bereidheid tot het experiment.
Onze route is dan misschien wilt U even mee fietsen
Groeneweg, met een slinger over de Westerplantage (dat
hoort bij een tangent) naar de Vrouwenpoortsbrug, vervol
gens de Pier Panderstraat, de Westersingel, de Lange
Marktstraat, de Stationsweg, het Zuiderplein, de Zuider-
grachtswal één richting; andere richting: Achter de Hoven,
Kanaalstraat, beide richtingen over de le Kanaalbrug en
het stuk Oostergrachtswal vanaf het Baken tot aan de
Oosterbrug die wij in Leeuwarden „de Elektrische"
noemen (dat is dan weer een goede hindernis in een
tangent); verder één richting langs de Oosterkade, het
Hoeksterpad en de Noorderweg en de andere richting
vanaf de Oosterbrug, langs de Oostergrachtswal, de
Oostersingel, de Bleeklaan, de Groningerstraatweg, de
Noorderweg; dan zijn we rond geweest. Laten we eens
zien wat zo'n proef ons leert. Het vergt in ieder geval geen
grote doorbraken die later niet meer ongedaan gemaakt
kunnen worden.
De heer Buising: Ik wilde mij, net als mevr. Branden
burg, maar beperken tot een paar korte, zakelijke vragen.
De eerste is deze. Op blz. 16 (bij fysiek klimaat) noteert
U bij de richtdoelen o.a.„Behoud en verfraaiing van
straten, pleinen en grachten; aantrekkelijke aankleding van
voetgangersgebieden; aangepaste verlichting; handhaving
en uitbreiding van openbaar groen". Mijn vraag is of U
ook van plan bent bij de voorbereiding en realisering van
dit alles weer de burgerij te betrekken. Hetzelfde geldt t.a.v.
de samenstelling van een eventuele gemeentelijke monu
mentennota.
De volgende vraag. Op blz. 27 schrijft U, dat het open
stellen van de tuinen van het Princessenhof en de Fryske
Akademy U minder aanvaardbaar lijkt. Waarom eigenlijk?
U geeft in de nota dat is mijn derde vraag meer
malen suggesties over het inrichten tot voetgangersgebie
den op verschillende plaatsen. Hoe denkt U nu over een
voetgangersgebied bij de Put, de straten die er op uitlopen
en de omgeving van de t.z.t. gerestaureerde Grote Kerk?
Het lijkt mij, dat, wanneer deze restauratie haar beslag zal
hebben gekregen en ook de omgeving van de kerk gereno
veerd zal zijn, het parkeren van auto's enorm ontsierend
zal werken. Zou daar t.z.t. een parkeerverbod geen aan
beveling verdienen?
Een laatste vraag. In de analyse „parkeerbehoefte" van
het rapport van het Ingenieursbureau voor Verkeerskunde
wordt gesteld, dat er 2.257 arbeidsplaatsen in winkels enz.
zijn; in de prognose is zelfs sprake van 3.825 arbeids
plaatsen in dezelfde branches. De vraag n.a.v. deze cijfers is,
os het wel juist is om uit te gaan van een vergroting of een
intensivering van het winkelareaal.
Mevr. Visscher-Bouwer: De heer Vellenga heeft het
gehad over de onaantastbaarheid van de structuur van de
binnenstad. In dit verband denken wij in de eerste plaats
aan de terpen, ook al door de heer Vellenga genoemd.
Dit is zo iets unieks, dat o.i. met het aantasten van deze
de terpen en de bebouwing hierop het meest karakteristieke
van Leeuwarden zodanig geweld wordt aangedaan, dat
hierover zelfs niet gedacht zou moeten worden. U stelt
een doorbraak voor vanaf het Schoenmakersperk, langs
de Pijlsteeg en de Kleine Hoogstraat, naar het Gouver
neursplein. Dit zou afbraak van een aantal panden be
tekenen, een pleinwand verstoren en afbreuk doen aan de
kleinschaligheid van dit gebied. Voorts stelt U voor om
een brug te maken over de zuider stadsgracht en de wester
stadsgracht. Ook dit zou een aantasting van de bestaande
structuur betekenen; hetzelfde geldt t.a.v. een eventuele
versmalling van de ooster stadsgracht en een verbreding
van de Prins Hendrikstraat. Ook onze dwingers zijn iets
zo bijzonders, dat wij ons afvragen of deze niet voor iets
beters gebruikt zouden kunnen worden dan er een tangent
over te leiden of er auto's neer te zetten. Hierbij denken
wij aan Hoeksterend en Arendstuin.
Een volgend punt is dit. Is er over het door U voor
gestelde beschermde stadsgezicht recent overleg geweest
met de Rijksdienst voor de Monumentenzorg? Zo ja,
hoe is dit overleg verlopen? Wat vindt de rijksdienst de
meest gewenste grens? Zoals de grens nu door U wordt
voorgesteld, zal het zuidelijk stadsdeel vanaf het Ruiters-
kwartier tot aan de stadsgracht hier niet onder vallen.
Een derde vraag. Heeft U ook plannen tot het laten
opstellen van een monumentennota, een eigen monu
mentenverordening en een eigen monumentenlijst? Het
opstellen van een gemeentelijke monumentenlijst en een
gemeentelijke monumentenverordening zou de mogelijk
heid geven om een aantal panden, welke niet voorkomen
op de rijkslijst, maar die wel als waardevol kunnen worden
aangemerkt, op zichzelf zowel als voor het behoud van
het karakter van bepaalde straatwanden, te beschermen.
Immers, zodra deze op de gemeentelijke ontwerp-lijst
zijn geplaatst, kan men weigeren een sloopvergunning af
te geven en zal ook invloed kunnen worden uitgeoefend
op eventuele verbouwing, bepleistering e.d., daar een
aanvraag m.b.t. deze veranderingen de Monumenten
commissie moet passeren. Bovendien zou deze gemeente
lijke monumentenverordening de mogelijkheid geven ook
panden jonger dan 50 jaar op de gemeentelijke monu
mentenlijst te plaatsen. Tevens heeft men dan een middel
om ook roerende zaken, zoals gevelstenen e.d., te
beschermen.
Vraag 4. U noemt als mogelijkheid voor het aantal te
restaureren monumenten een aantal van ongeveer tien
panden per jaar. Heeft U met het Ministerie overleg
gepleegd over het opvoeren van dit aantal indien er een
heel stadsdeel onder handen zou worden genomen? Wij
denken hierbij aan een gebied door U ook reeds
genoemd in de omgeving Grote Kerk-Put. Dan immers
zouden de subsidiemogelijkheden veel groter zijn. In
Middelburg komt men zo op ongeveer 50 panden per jaar.
Een vijfde punt. In Uw nota heeft U het over het
bevorderen van een aantrekkelijk fysiek milieu. In dit
verband willen wij U vragen of U ook het voornemen
heeft om eisen te stellen aan het in de binnenstad te
gebruiken materiaal. Hoe denkt U in dit verband aan het
gebruik van asfalt in de binnenstad? Wij denken hierbij
o.a. aan de Groeneweg. Zou daar niet, door het gebruik
van ander materiaal bijv. voor het fietspad, een meer bij
het karakter van de omgeving passend aanzien zijn ver
kregen
Mijn zesde vraag gaat over het wonen. Voor het wonen
noemt U een aantal gebieden waar wij het graag mee
eens zijn. Is U niet van mening, dat dit wonen wel eens
in gevaar zou kunnen komen als gevolg van door U
langs deze gebieden geplande wegen? Wij denken o.a.
aan de omgeving van de Harmonie. Op blz. 31 zegt U,
dat storende invloeden moeten worden geweerd. U zegt
ook, dat deze gebieden voldoende groot moeten zijn. Als
wij denken aan de door U genoemde Eebuurt/Reijnders-
buurt, vragen wij ons af of het niet mogelijk zou zijn
dit gebied te vergroten door geen parkeervoorziening te
