en ek wol hwat fine moatte. Dat leit foar de han. Nou, as
dan de list mei kwalen opsteld is, moatte üs eigen bleate-
fuottedokters om yn sjineeske termen to bliuwen; dat is
wol „yn" op't heden in doeleinenota gearstalle. En oft
dat noch net moai genöch is, moatte de forlossende wurden
komme oer de kwalen en de genêswize fan de boerkes; de
pisbiloaitsers, de piskikers om it yn modern Frysk to
sizzen. (Laitsjen) En dat is de Ried. En der stiet nou
Ljouwertsje mei it wetter foar de dokter, (Laitsjen) of
leaver dokters. Hwant dizze lju binne it fansels ünderling
lang net iens. Lit my it byld fan it eskulape gilde nou mar
farwol sizze en oergean ta de algemiene sköging oer de
binnenstêd. (De Foarsitter: Ja, dêrfoar hawwe Jo it
wurd krige.) Dit wie „the warming up", sizze hja yn it
Nederlansk. (Laitsjen)
Ljouwert hat syn oarsprong dat hie ik noch net
neamd, dêrom siz ik it nou to tankjen oan de sé. Hjir
flak by lizze de histoaryske terpen dy't it bigjin west
hawwe fan dizze goede en moaije stêd. Dizze hiele stéd
hat yn de rin fan de ieuwen de foarm krigen dy't wy nou
jitte kenne en hweryn wy Ljouwert werom fine. Der is mar
ien eksinplaer fan. Ljouwert is ienich, unyk seit men.
Krekt as de minske, dy is ek unyk. Dizze stêd is boud foar
minsken en hat de ófmjittingen fan de minske, dat wol
sizze lyts fan forhaldingen, lytsskalich. De Kelders, it
Naauw, de Easterstrjitten Oasjestrjitten, seine wy as
bern(De heer Ten Brug (weth.): Oasjestraten!)
Jo hawwe gelyk, wethalder. Jo sitte op de Liwwadder
golflingte. (Laitsjen) It is ek sa, Oasjestraten, dat seine wy
ek, ek de foarhinne Huzumertaligen. De Foarstreek heart
dêr ek noch by. Ja, en it toppunt fan geselligens wie de
Bréstrjitte, de joadebuert, dêr't üs maten wennen en dêr't
ik faek yn wémoed oan werom tink. Nei de oarloch kamen
de greatskalige tinkers dy't mei moker en brekizer harren
omgong makken troch dizze stêd; in spoar fan fornielingen
hawwe hja efterlitten, dêrta oantründ troch in Ried, dy't
ek miende, dat troch trochbraken en ófbrekken ljocht en
frisse lucht brocht wurde koe yn de nearzige buerten.
It wie noch de tiid, dat de winkellju jitte mienden, dat it
forkear dwers troch de stêd moast om op sa'n manier in
noatkerl mei to pikken fan de passanten. Mar it réd fan de
tiid is fierder draeid. Oare opfettingen makken de rieds-
leden minder domdryst en de rop „is der noch hwat to
slopen of to brekken" waerd hwat minder faek en hwat
minder lüd heard. Sommigen bigounen ek oan harren seis
to twifeljen. Hoewol, ik moat sizze, der binne guon by dy
twifelje nea, dy kenne de twifel net iens. Oaren rekken op'e
doele troch de stim fan it folk. Oant foar inkelde jierren
hie datselde folk de dryste bouwerij yn Bilgaerd en de
dryste sloperij yn de binnenstêd as in needlot oer him
gean fitten. Mar aksjegroepen en losrinnende fanaten
makken de lju ré foar harren nije opdracht: it kritysk
folgjen fan de oerheit, dêryn stipe troch de earste en
ienige Wet op de Romtlike Oardering. Mar it tipelsinnige
fan dizze üntjowing is, dat wylst de stimming ünder de
minsken al foroare is of oan it foroarjen is, giet it officium
noch domwei troch mei brekken en slopen. Wetten en
offisiéle ynstansjes rinne altyd efter by de foroarjende
opfettingen yn de maetskippij. Wol dogge hja hjir en dêr
hwat wetter by de wyn, sadat de süre, rynske smaek fan
harren drank hwat mylder wurdt, mar yn wêzen binne hja
net by steat om dizze foroare halding fan de minsken foarm
en stal to jaen yn harren foarstellingen en harren foarstellen.
Ik wit wol, hwa't ien kear in opfetting hat, is dêr slim wer
6f to bringen. Wy binne allegearre min ofte mear foar-
programearre. En dêr lizze boppedat al dy kostlike en
djüre plannen fan tanginten en trochbraken üt in eardere
en foar my boaze tiid. Der leit seis al in wurkstikje sa as de
noardtangint, in listich bitocht wurd üt de mjitkunde, dat
men sünder erch en sünder argewaesje hast yn 'e müle
nimt; „öfslütdyk" soe in tapasliker namme wêze. Op dit
sjapiter moat trochborduerd wurde, hwant net de minske
is de mjitstêf wurden foar it dwaen en fitten yn dizze
stêd, mar de auto. Yn de nota fan de P.v.d.A. klinkt in oar
lüd. In jongere generaesje tinkt der oars oer as in eardere
riedsfraksje. Dêr wurde de nije tanginten ienfaldichwei
fan 'e han wiisd. En üt de fraksje seis komt it forsyk:
„Bisykje it earst mar ris mei de bisteande wegestruktuer;
in nofteren en goed lüd. Ek it Kolleezje is al foar in part
„den Weg zurück" yngien, mar inkelde feteranen bliuwe
it findel trou. (Laitsjen) De trochbraken troch de Weard
en sa fierder hinne, binne al lang fan 'e baen. Allinne de
Prins Hendrikbrêge leit der noch as in iensum monumint
üt in eardere perioade; to breed en to great fan opset, it
hie in brêge oer de Seine wêze kinnen (Laitsjen) yn 't plak
fan in brêge oer in dea stik grêftwetter. Hwa't de gevel
partijen oan it tichtsmiten Fliet sjocht, wit, dat der in
wanforhalding is üntstien tusken it brede en deade
asfalt en it gevelfront. Hwa't de minske en syn ófmjit
tingen üt it each forliest, komt ta sokke oplossingen. Dat
wurd „oplossingen" moat dan tusken heakjes. Dizze stêd
is makke op de minske en makke foar de karren en hynder-
en-weinen dêr't hy gebrük fan makke. Binnen de stêds-
grêften spile it libben fan de eardere Ljouwerter him óf.
Dêr wenne en wurke hy. Dêr wiene de herbergen en oar
fortier socht hy yn it Prinsetün, dy't der nou as in eilan
leit, en op en om de singels. Dêr wiene beammen lans de
walkanten en yn de greate partikuliere tunen dy't letter
folboud wurde soene. Hwannear't wy it ekosysteem üt de
natuer tapasse wolle op de maetskiplike struktueren, dan
wie de Ljouwerter binnenstêd dêr eartiids in foarbyld fan.
Spitigernoch hawwe de profeten fan fierrens nei de oar
loch gjin weet hawn fan de natuerlike ekosystemen. Ik
moat der by sizze, dat it wurd doe amperoan bikend wie.
Mar in goede stêdeboukundige moat dochs yn de topkes
fan de fingers oanfiele hokker funks je in stêd hat. Mar de
omkearde skuondoaze-architektuer fan dizze ünbihouwen
en ünbiroaide technokraten hawwe de eastkant en de
noardkant fan de stêd al radikael forknoeid. En yn de
binnenstêd hawwe hja hjir en dêr ek al in öfprintsel efter
litten fan harren fjurrige neilen.
De konklüzjes dy't ik lük üt dizze doeleinenota ik
kin it koart gearfetsje; ik wol joun net lang it wurd hawwe
Op'en dür moat de auto üt de stêd fordwine; net
hookstrooks, mar stadich oan. De parkeargelegenheden
sille büten de stêdsgrêften lizze moatte, dus ek net op it
Saeilan. It is spitich fan dy Prins Hendrikbrêge, mar it is
net oars. Gjin tanginten of ófslütdiken; brük de bisteande
wegen; lit it forkear as regel trochride nei de bütenkant
fan de stêdsgrêften. Ik haw it plan fan Axies sjoen; it liket
my in plan, dat net sa fan de tafel reage wurde moat.
It Saeilan freget om fortier en grien. Nou't de greate
binnentunen üt de stêd folboud binne, moat der in nij
libben hert komme yn 'e stêd. It wenjen moat in nije
funksje krije; de nota wiist dêr op. En as klapstik de
trochbraek; de skeinende han mei net komme to rêsten
hjir op de Lytse Heechstrjitte en op de terp dy't fan de
hear Heidinga sa nedich better foar it ljocht komme moat.
Ik leau dêr net oan.
Ik bin mei inkelde halen troch dizze nota hinne gien en ik
hoopje, dat ik hjirmei folstean kin. Tige tank foar jimme
oandacht.
Mevr. Dijkstra-Bethlehem: Ik zal er niet zo'n lang
verhaal van maken dan mijn voorgangers.
In de eerste plaats wil ik mijn waardering uitspreken
aan het College voor de doeleindennota voor de binnenstad.
Het is volgens mij een goed uitgangspunt voor verdere
besprekingen. Mijn mening wijkt niet zover af van hetgeen
in de nota gesteld is.
Ik wil voorop stellen, dat ik het bijzonder belangrijk
vind, dat de nota die voor ons ligt, mede via inspraak van
de burgerij tot stand is gekomen. Natuurlijk zijn er over
verschillende onderdelen van deze nota verschillen van
mening.
Ik ben van mening, dat de historische doeleinden in de
binnenstad zonder meer gehandhaafd moeten worden,
vooral ook wat betreft de grachten die een aparte sfeer
geven aan de binnenstad. In dit verband zal ik zonder meer
voorstander zijn van de volledige handhaving van de terp
bebouwing, terwijl in Uw nota staat „zo mogelijk". Verder
ben ik van mening, dat, wat kan gebeuren d.m.v. bestem
mingsplannen, er nauwkeuriger op moet worden toegezien,
dat de kleinschalige bebouwing van de binnenstad niet in
scherp contrast moet worden gemaakt met de bebouwing
daarbuiten.
T.o.v. de handhaving en instandhouding van monu
menten ben ik ook van mening, dat het handhaven en in
stand houden van het poortgebouw van de gevangenis
toch van grote waarde zal zijn in het totale raam van de
binnenstad. Ik ben me ervan bewust, dat niet alles op dit
terrein kan worden behouden, maar een zo unieke poort
kan men als toegang tot een parkeerplaats of park gebrui
ken. Ik ben persoonlijk van mening, dat het een prachtige
mogelijkheid biedt voor een park waarbij je nog kunt
aansluiten bij de bestemming van voorheentoen kon je er
9
zitten en dan kan je er weer zitten, maar dan in de vrije
natuur.
Wat betreft de functie van de winkelstraten, meen ik,
dat deze volledig gehandhaafd moeten blijven. Dit zal de
levendigheid van de binnenstad ten goede komen. Ook ben
ik voorstander van de suggestie t.a.v. de markt in de om
geving van de Waag, mogelijk gekoppeld aan een terrasje.
Wat een koopavond betreft, ik meen dit afhankelijk te
moeten stellen van de mening van de winkeliers, het
personeel en de vakbeweging. Voor dertig jaar terug waren
de winkels op zaterdagavond tot 10 uur open. De ouderen
onder ons weten dat dat toen een enorme gezelligheid gaf
in de binnenstad. Maar nu zijn de mensen ingesteld op
het overdag inkopen doen terwijl men 's avonds andere
gezelligheid zoekt.
In Uw nota gaat U er vanuit, dat er toename van inwo
ners plaats zal vinden. Maar wanneer we de cijfers bekij
ken van ons inwonertal, dan blijkt er een achteruitgang te
zijn. En het gaat er dus vooral om ook de binnenstad
bewoonbaar te maken door de woningen die nog bewoon
baar gemaakt kunnen worden te verbeteren, terwijl krotten
snel moeten worden opgeruimd. Op de leegkomende
plaatsen kan dan een nieuwe bebouwing komen, aangepast
aan de woningen in de omgeving.
Wat het verkeer betreft zullen er, gezien de uitbreiding
van het aantal particuliere auto's, voorzieningen moeten
worden getroffen om het publiek zo dicht mogelijk naar
de binnenstad te brengen. Vandaar dat ik voorstander ben
van ondergrondse parkeergarages bij het Hoeksterplein,
het Wilhelminaplein en het Oldehoofsterkerkhof. Het
Wilhelminaplein zou dan weer als vanouds kunnen worden
gebruikt voor de kermis en voor andere festiviteiten.
Winkelbebouwing, zoals is voorgesteld, lijkt mij niet zo
gunstig. Volgens mij moet dit meer een rustig hoekje
worden met bijv. een laag gebouwd restaurant, een paar
boetiekjes en een wachthokje voor buspassagiers.
Onder openbaar vervoer zegt U de stadsbus te willen
stimuleren. Dat lijkt mij ook zeer juist. Dat kan door de
vertrektijden te verkorten en meerdere haltes in te scha
kelen. Daardoor zal er intensiever gebruik worden ge
maakt van deze stadsbus. Ik ben ervan overtuigd, dat
er dan ook meerdere mensen hun auto thuis zullen laten.
Toch meen ik m.b.t. de stadsbus te moeten zeggen, dat
hier nog een betere oplossing mogelijk zou zijn en wel
door de grote bussen af te schaffen zij zijn toch vaak
maar voor de helft of minder gevuld en over te gaan
tot de aanschaf van buxies zoals die ook in Emmen
rijden. Ik dacht, dat deze buxies goedkoper waren in het
gebruik en tevens beter in het verkeer liggen dan de grote
autobussen. Volgens mij zijn de autobussen zoals wij die
kennen een wanhoop in het verkeer i.v.m. de smalle
straten in de binnenstad zoals b.v. de Voorstreek. Voor de
chauffeurs is het een enorme opgave om het bochtenwerk
met deze grote autobussen zonder kleerscheuren uit te
voeren.
Ik ben niet op alles wat in de nota staat ingegaan. In het
begin heb ik al gezegd, dat mijn mening niet zover afwijkt
van wat in de doeleindennota is gesteld. Bij de punts
gewijze behandeling van de nota kom ik nog wel op enkele
punten terug.
De heer Rijpma: Onze fractievoorzitter heeft al een
inleiding gegeven op de problemen zoals hij die ziet in de
binnenstad en de naaste omgeving. Hij heeft ook meege
deeld, dat er in onze fractie over verschillende punten niet
gelijk gedacht wordt. Ik ben dus zo vrij om nog een aantal
punten naar voren te brengen die door een deel van de
fractie gedeeld worden.
Het punt waar ik het woord nog over zou willen voeren,
is de woonfunctie. De nota van het College is te bescheiden
als die het heeft over de woonfunctie in onze binnenstad.
Er zijn in de nota en op de tekeningen een aantal gebieden
aangewezen die als hoofdfunctie wonen of gemengd wonen
zouden kunnen hebben. Maar er wordt nauwelijks iets
gezegd over de wijze waarop men die woonfunctie zou
willen herstellen. Ik dacht, dat onze stad geboren was als
een watergebied waarbij het onmogelijk was om op de
„straten" te wandelen. De „straten" fungeerden als ver
voer te water. De straten die er nu lopen, hebben de plaats
van die grachten ingenomen. Het woonleven speelde zich
in hoofdzaak af achter de huizen, in de tuinen die in de
loop van de vorige eeuw, vooral in de laatste helft van de
vorige eeuw, volgebouwd zijn met allerlei gebouwen die
voor bepaalde doeleinden noodzakelijk geacht werden. Ik
zou hier een voorbeeld van kunnen geven: ik denk dat
Zalen Schaaf in wezen een woonfunctie in de weg staat
omdat de tuin die daarvoor misbruikt is in wezen aan die
buurt de mogelijkheid gaf om er te wonen. Bij de be
schouwingen die wij tot dusver gehouden hebben, hebben
wij teveel gedacht aan het leefbaar maken van de straten
in het woonpatroon. Ik geloof, dat we tot veel diepere
ingrepen moeten komen als wij een bepaald gebied van de
stad weer aantrekkelijk willen maken voor wonen. Onze
straten zijn nauw, onze straten zijn heel anders van
structuur dan de Amsterdamse grachten en dat betekent,
dat wij de ruimte voor de gezinnen weer zullen moeten
vinden, niet op straat maar achter huis. Dat betekent, dat
ik mede om die reden geen vrijheid kan vinden om te
stemmen voor een voorstel om over de terp een verkeers
ader hoe smal dan misschen ook aan te leggen, want
het woongebied, dat ik mij denk, wordt in ieder geval
begrensd door de Eewal, het Gouverneursplein, de Bagij-
nestraat en alles wat er dan tussen ligt tot aan de noord
tangent. Ik zeg niet, dat het uitsluitend wonen moet zijn,
maar wel, dat we in dat gebied duidelijk moeten streven
naar verwijdering van alle functies die daar niet passen.
Dat kan schade doen aan het nachtleven, dat bezig is zich
ook in die wijken te ontwikkelen. En dat zou kunnen
betekenen, dat in wezen een instelling als Zalen Schaaf
strijdig is met de woonfunctie die wij in dat gebied willen
herstellen. Dat betekent in mijn visie, dat wij naar gebieden
zullen moeten zoeken waarin de functies die in het woon
gebied niet thuishoren zich in alle vrijheid kunnen ont
wikkelen. Ik dacht, dat wij dat konden vinden in het
zuidelijke stadsgebied. Er is gesproken over de functie
van het Wilhelminaplein. Dat plein vervult in onze stad
maar een heel beperkte functie. We kunnen proberen de
functie van het Wilhelminaplein en omgeving te versterken.
Dan vind ik, dat in het plan van het architectenbureau
Vegter misschien een aantal elementen kunnen zitten die
wij kunnen gebruiken. Dat plan gaat uit van winkels en
kantoren. We hebben daar aan steriele bebouwing genoeg,
dus die kantoren spreken mij niet aan, maar ik zou toch
niet zonder meer willen verwerpen, dat er eens een studie
gepleegd wordt of wij niet aan het Zaailand, dus op het
Ruiterskwartier, een gebouw kunnen vestigen dat een
sociale en culturele functie heeft, eventueel in combinatie
met een meer of minder beperkte winkelfunctie. Ik zou het
op zichzelf helemaal niet zo erg vinden wanneer er in de
loop van een aantal jaren of dat nu vijf, tien of vijftien
jaar moet zijn, weet ik niet een langzame verplaatsing
van het neringdoen zou ontstaan. In de agrarische sector,
waarin ik zo nu en dan bezig ben, is men niet bang om het
woord sanering in de mond te nemen; er worden allerlei
voorzieningen getroffen om te proberen dat bedrijfsdeel
in onze samenleving aan een moderne structuur te helpen.
Wij moeten ook niet bang zijn om aan de neringdoenden
een wat ander perspectief te bieden dan alleen maar te
blijven zitten waar je zit en je niet te verroeren. Ik geloof,
dat wij het ons in Leeuwarden niet kunnen permitteren
om een winkelstand door de hele stad verspreid te hand
haven. Ik meen, dat dat in vele opzichten een middenstand
is die noodlijdend is. Daarom lijkt het mij helemaal niet zo
gek, dat wij rondom het Zaailand, rondom de Nieuwestad,
rondom de Ossekop een zekere concentratie zouden
bevorderen van de neringdoenden. Dat hoeven wij niet
actief te doen, maar dat kunnen we in passieve zin doen
door in die omgeving de mogelijkheden te creëren. Wanneer
wij het uitgaansleven van Leeuwarden wat uit de woon
wijken van Leeuwarden vandaan willen halen, dan zou dat
de woonfunctie van het noordelijke deel van Leeuwarden
verbeteren. Wanneer wij in het nieuwe gebouw op het
Zaailand een restaurant konden vestigen, wanneer wij in
het nieuwe gebouw de functie van Zalen Schaaf misschien
geheel of gedeeltelijk zouden vestigen, wanneer wij de
Beurs misschien niet zouden gebruiken voor concertzaal,
maar als sporthal en wanneer wij in het nieuwe gebouw
of in de Harmonie een vestzaktheater en soortgelijke voor
zieningen zouden kunnen treffen, dan zouden we in dat
stadsdeel niet alleen een aanzet geven tot een actief cul
tureel leven maar ook tot een actief neringdoend leven.
Dan zouden we m.i., veel beter dan in deze nota tot uiting
komt, aan dat noordelijke stadsdeel een overwegende
woonfunctie kunnen toekennen, d.w.z. niet een absolute
monocultuur, dat is helemaal niet nodig; maar we zouden
wel storende elementen door een actief beleid uit dat
