10
in pear wurden yn it ear blaze, sa fan: Skögje efkes
foar my. nan dogge se dat ek. Mar hoe t men ek ta it
einnsseitaet komt, ltsij swiersettich of mei de losse
nan saogjend, der wurdt op 't lést in aei lein, bytmen
in wynaei. Seis bin ik fan de groep skogers, uy't nwat
stinnenoe wei en net frijhwat gestm en gekrunmenear
ta it risseltaet komme. De agrarysk ynsteide SKOger
hat it oer in aei, de dichterlike skoger praet oer de ta-
komst, oer in utopia.
IMou bin ik der wis fan dat sokke forhalen, dy't wy
hjir hjoed halde, lis as Friezen wol lizze. Yn Grinslan
binne se folie koarter om 'e hoeke. Dêr hammeret de
foarsitter gewoan of as de fraksjefoarsitter it- aei net
kwyt kin. „Opskaiten" ropt er dan. Allinnich dêrom
soe ik yn Grins nea yn 'e polityk gean wolle. It skog-
jende aerd wie de oanlieding foar Eeltsje Boates Fol-
kertsma om to sprekken fan: „Fryslan is altyd swier,
mar bernet nea". Mar dit hwat distansje nimmen fan
it wurk en der sa fan üt in hoekje wei nei to kueren,
dat is it bigjin fan in dichterlik libben. It is gjin wün-
der dat wy hjir yn Fryslan safolle dichters en skriu-
wers roun to stappen hawwe. It uteret him ek yn it op
rym setten fan de skóging fan in jierforslach en ik
hie eins tocht dat de hear Heidinga hjoed op rym
syn stik brocht hie. Dat is my hwat öffallen. (De hear
Heidinga: Takomme jier!) Dat rike gefoelslibben, dat
mear nei binnen rjochte is as nei büten, bringt in
iytse oantrün mei om it wurk oan to pakken. Hollan-
ners forslite üs dan foar hwat stadich. Ik haw dat
eartiids gauris meimakke op de folkshegeskoalle yn
Bakkefean. Wy hiene dêr dan jouns lezingen oer aller
hande Onderwerpen fansels en de oare moarns wie der
in praktysk wurk. Ik wit wol, wy moasten doe heide
oanmeitsje. Hoe bistiet it dat ik my der ea foar liene
litten haw, ik bin der noch frustrearre troch, sil ik
jimme fortelle. As it dan in nijsgjirrieh Onderwerp wie,
dan wiene wy Friezen gau ré om de lodde yn de groun
to stekken en it öfbrutsen petear fan de foarige joun
wer op to nimmen. Mar de Grinzers, ja dy hiene jo
doe ek al, röpen fuortdalik: „Opskaiten". Ik foun dat
doe ek al heechst ünplezierich, om mar net in oar swier-
laden wurd to brüken. Sjoch, dat nei binnen libjen en
dat net yn dieden om to setten, dat makket de Fryske
minske hwat disharmonysk. Hy libbet hwat yn ün-
frede mei de wrald om him hinne, hat faken nocht
oan ünnocht. Dizze halding foar de dingen oer, bringt
mei dat de bislütfoarming foar de Fries net maklik is.
Ek al omt er in great ethysk noarmbisef hat. Jimme
fiele wol, dit forhaeltsje is hwat men neamt funksjoneel.
Jimme tochten dat jim hjoed in foardracht krigen fan:
„Voordracht voor een heer, afdeling luim".
Funksjoneel, sei ik, wie dizze ynlieding. It min bi
stuten nimme kinnen is hjir ek oan 'e oarder fan 'e dei.
Wy prate ek lang oer in direkteur fan de Stêdsont-
wikkeling en dan komt der ynienen in oaren lit 'e bus.
Wy prate ek lang oer de binnenstêd en dan wurdt it
lekker hiel hwat oars as it Kolleezje yn 'e holle hie.
En hwat hawwe wy it mannich kear hawn dat it Kol
leezje de koppen by elkoar stekke moast efter de tafel,
it punt fan 'e agenda öffiere moast of nei it skoft
taskouwe om noch hwat wetter yn 'e wyn to dwaen,
om op sa'n manier in driigjende nederlaech to ünt-
kommen. Ja, dizze Ried is in kostlik plak om it minsk
like dwaen en litten to observearjen, to skógjen. Ik
haw, doe't ik my oan it skógjen sette justerjoun, de
tiidwurden „schouwen" en „beschouwen" cfkes op-
socht yn myn aid etymologysk wurdboek fan Dr. Van
Wijk. Sa'n wurdboek giet de woartels fan it wurd nei,
hoe komt it yn de tael. Fansels komt men fuortynienen
werom op it aide West-Fryske tiidwurd: skowia. (Ik
moat der by sizze, doe't it Frysk taelkundich de lange
broek al oan hie, lei it Nederlansk noch yn 'e ruften.)
Doe wie it mar in lyts stapke om by it Gothyske wurd
to kommen, ien fan de aldste Germaenske talen en
fierder nei it aide Noarsk ensfh. It die my bliken dat
skógjen hat to meitsjen mei in spegel. Yn de spegel
sjen, mooglik yn de takomst sjen en seis koe men in
forbining lizze mei de dichter, de sjenner, de profeet.
Dat wie foar my de folsleine bifêstiging dat algemiene
skögingen jitte hwat mear binne as op de bigreating
om to kögjen. Ik tocht by my sels: lit ik dat nou mar
net dwaen, lit ik mysels de spegel ris foar halde. Nou
fait it net ta om yn sa'n aeifolle seal allinne jinsels
yn 't fizier to krijen. It each sjocht altyd fan him óf
en ik hie de mannen fan de C.C.P.-fraksje tagelyk
yn 't fizier. De „mannenbroeders", hwat nau en hwat
stiif yn it stimmige pak, dêr njonken it rike Roomske
libben, hwat rommer yn it pak en hwat liniger yn 'e
rêch en yn 'e tael en dêrtusken de mannen fan de
C.H.U. mei de bistraffende, bilearende of warskög-
jende finger omheech. Wier, wier, ik moat sizze, ik
postuerde dêr hwat nuver tusken. Foaral doe't ik har
mülen iepen gean seach en hearde hwat hja seine.
De stêd moat gjin museum wurde, fong ik op, wy
moatte de bilizzers dy't groun keapje wolle oan it
Van Harinxmakanael net öfstegerje mei dat kuijer-
paed foar harren doarren to lizzen. Mar omdat hja
aliegearre tagelyk praten en troch elkoar raesden, fong
ik jitte hwat brokstikken op fan parkeargaraezjes,
trochbraek, tanginten, Fliet tichtsmite, passyf oankeap-
bilied en ik tocht ynienen: dêr bidoele hja fansels mei
dy lange jammer sünder ein dêr by de Borniastrjitte
en ik hearde de fraksjefoarsitter jitte sizzen: „De
stad wordt op zo'n manier onregeerbaar, mijnheer de
Voorzitter. Wij moeten op een eenmaal genomen be
sluit niet terugkomen en geen welzijn zonder welvaart."
Ik tocht: it ekonomyske, it jildlike spiiet in greate rol
by harren bislütfoarming. En ynienen grypte ik yn de
kast en dêr pakte ik it bikende boek üt fan Max Weber
üt 1904 it is in Dütske ütjefte „Dej protestantse
ethyk en de geest van het kapitalisme", mei de groun-
gedachte: üt it Kalvinistyske bigjinsel folget dat de
minske him fan alle ierdske idelheden öfsidich halde
moat; hy moat sober libje, mar him net öfsünderje
fan 'e wrald (dat docht er ek net). Troch dizze sobe-
rens heapje de oerbliuwende fruchten fan syn wurk
har ryklik op en dy kinne dan wer tsjinje ta in nije
ekonomyske groei. Sa skept op it lést in biskate idé
in biskate maetskippijfoarm. Ik hearde ek jitte for-
skillende mülen sizzen, doe't ik yn 'e spegel seach:
„Dat is niet haalbaar". Né, tocht ik, foar de sport op
snein en de stipe oan Cambuur hawwe hja, sij it grom-
meljend en skombekjend, de holle ek al bügd. En ik
tocht, hoe soe it aenst mei de gewestfoarming gean?
Hwant it binne faek beammen mei twadderlei fruch
ten. De beam yn Den Haech draecht faek oare fruch
ten as de beam hjir yn Fryslan, mar ik bin bliid dat
wy ienriedich ek de gewestfoarming ófwize. Ik haw
de spegel doe mar 90 graden omdraeid en dêr krige
ik de mannen fan it P.A.K. yn it each. Ik moat sizze,
hwat losser yn it pak as eartiids en as ik it goed bigre
pen haw, yn 'e takomst jitte losser. Dat kin in los-
bannige of leaver in lospakkige situaesje wurde straks.
Wonderlik genóch, of net sa botte wonderlik, hwant
der binne gjin twa koppen gelyk, wiene de koppen
üngelyk, de lüden dy't ik notearre wiene al gelyk.
Fliet tichtsmite, notearre ik, Bilgaardbouwers, notear
re ik, gewestfoarming, de driigjende finger oan 'e
Greuns, seach ik yn myn gedachten de forbaernings-
oven bidoel ik passyf oankeapbilied. Ik tocht by my
sels, hwat sil dat aktive oankeapbilied dan ynhalde.
Mar ik merkbiet ek dat it ienstimmige P.A.K.-koar
stadich hwat mear koloratuer krige. It waerd ek hwat
mearstimmiger en de kar fan de lieten waerd ek
hwat oars. Eartiids wiene it lieten as: „Het lied van
de hamer" en „Het lied van de beul", „Hoe hoger hoe
liever" (dat hawwe hja in protte yn 'e binnenstêd
songen), „Breken en bouwen", „Bedankt lieve Tiek-
stra", „Ode aan De Nieuwe Tijd" en soartgelikense.
Nou hearde ik al lieten as: „Myn moeke waer in Fliet-
ster", „Achter de gouden bol daar is 't zo fijn" en in
bikende protestsong „Hannen af fan de Kaei". Der
waerd al sein: it P.A.K. is op de forsierderstoer. Ik
leau dat hja mear de trant en it repertoir oannommen
hawwe fan de „Straatzangers" eartiids. My tinkt in
hiele foarütgong. Ik haw nou twa groepearringen üt
dizze Ried yn de spegel sjen litten en hja hawwe bei
den harren stimpel set op de üntwikkeling fan Ljou-
wert. Hja hawwe beiden tocht dat hja de foarütgong
tsjinnen, mar de nou libjende generaesje sil sizze dat
se it forkeard dien hawwe. Hwerom is de skiednis roun
sa as dy roun is? Hiene groepearringen as F.N.P. en
Axies fyftjin jier lyn in kans hawn om oars to bouwen
of om oars foar it forkear oer to stean of om oars foar
it sintralisme fan Den Haech oer to stean? Ik bitwi-
felje dat. De histoarikus leit wol alle mooglikheden,
dy't yn elke situaesje opsletten lizze, bleat, mar strib-
bet der nei düdlik to meitsjen hwerom krekt dy iene
11
moog'likheit wurklikheit waerd. Yn dy tiid tocht men sa
en yn dy tiid kamen lju nei foaren dy't dy gedachten
foarm. en stal jaen woene. Hwa't doe praet hie oer de
restauraesje fan 'e Kelders of it iepen halden fan it
Fliet of it bouwen fan iengesinswenten of it sparjen
ian de Bonifatiustoer as dy doe op 'e nominaesje
stien hie om öfbrutsen to wurden -, hie foar de wi-
mge doar kommen. Likegoed as Hitier nou in bilach-
like figuer west hie, of Napoleon. Dat optimisme en
dat leauwen en bouwen oan de foarütgong is hwat in
dizenige saek. Ik neam it de wet fan de tsjinfallende
foarütgong of de wet ta it bihald fan de ellinde. Hwat
men wint oan technysk-materiéle foarsjenningen, for-
liest men wer oan minsklike en tradisionele wearden.
De „Gesellschaft" komt yn it plak fan de „Gemein-
schaft" sei Tönnies. De mienskip hat it plak romje
moatten foar it selskip, foar de samling losse yn-
dividuen. It wie in ütspraek fan Tönnies yn 1887, as
ik it goed haw. De direkte en waermminsklike bining
wurdt forfongen troch it yndirekte en koel-saeklike
kontakt. Hjir yn dizze Ried merke wy hwat fan dizze
tsjinstellingen as mannen fan Axies en as mannen
nou ja, mannen, in mantsje fan F.N.P. hjir de sa-
ken dy't harren nei óan it hert lizze binaderje fan har
kant. By Axies is dit foaral, liket my sa ta, in gene-
raesjeforskil tusken harren en de Ried. By de F.N.P.
is it in algemien mentaliteitsforskil dat by alderen
en jongeren beide foarkomt. Karl Mannheim praet hjir
fan in „Polar-Erlebnis" en hy bidoelt dêrmei in mien-
skiplik djip bilibjen fan in bipaeld barren; dat kin dus
in Kalkar-affaire wêze, dat kin wêze atoomdriging,
oarlochsdriging of it toloar gean fan tradisionele wear
den en gean samar troch. In protte minsken, aldere
minsken foaral, seit dat neat mear. Dy binne al foar-
programmearre. Mar by de jongerein üntstiet in nij
libbensbisef. Mar ek dan fait dizze jongerein werom
op tinkers dy't foarhinne in hwat isolearre posysje
ynnamen tusken harren tiidgenoaten. Dizze idéeen dy't
hjir troch lytse partijen fjouwer jier oan de oarder
steld binne en fan harren kant binadere binne, sille
yn de takomst in greate en in greatere rol spylje. Ik
bin bliid hwat ik sapas al sein haw dat de
P.v.d.A. mei har idéen it roer al hwat omsmiten hat,
mar hja sille yn de takomst noch folie mear bystjüre
moatte, wolle hja de jongerein bliuwend boeije.
Der komt my noch in fraech yn it sin dy't ien fan
de krantemannen fjouwer jier lyn stelde oan de Boar-
gemaster hoe't hy tocht oer de lytse partijen yn de
Ried en syn antwurd wie: „Het zal wel wat moeilijker
worden". Nou, dat is it ek wol wurden. Ik leau wy
meije ek wol ris eigenwiis wêze; dat binne wy net al
to folie de lytse partijen hawwe de Ljouwerter bin
nenstêd rédden. (De hear Heidinga: Hwat in lef!) Dat
sil ik even taljochtsje. De fraksje fan de P.v.d.A. hat
in moty yntsjinne dy't sadanich opsteld wie dat de
lytse partijen harren fiat dêroan jaen koene. Allinnich
troch de help fan de lytse partijen kinne de twa greate
blokken ta in mearderheit komme en ik bin noch bliid
dat de skiednis roun is sa't dy roun is en sa't dy rinne
moast. Ik leau dat allinnich dêrom de lytse partijen
ek wol in tinkstien fortsjinne hawwe yn 'e muorre
fan it Stêdhüs.
Mar de idéenwrald fan de F.N.P. en ik wit ek
wol foar in part fan Axies is net alderwetsk, né, dy
is progressyf, dy slüt oan by de idéenwrald fan de
opstellers fan de „Blueprint for survival", de 33 Britse
gelearden, dy't eins de konsekwinsjes fan it rapport
fan de Klub fan Rome oerbrocht hawwe yn in brükber
rapport; dêr stiet yn hoe't it minskdom eins oerlibje
kin. Der binne fjouwer kaeijen foar, dy't dizze „blue
print" oanjowt. De earste kaei, dêr't wy üs oan
hélde moatte, is it stabilisearjen fan de bifolking. De
twadde kaei is: wêz sunich op de grounstoffen en win
dy wer werom. De tredde kaei is: forsteur de eko-
systemen net. De fjirde kaei is: desintralisearje dêr't
mar to desintralisearjen fait. It forsterket de demo-
kraty en it krijt nou in nije dimensy, in nije öfmjit-
ting, it sparret energy en ek yn de lytse hüshalding,
om mei Thorbecke to praten, kinne wy eat fan dizze
idéen tapasse. Se rinne by einbislüt üt op it wolwêzen
fan de minsken.
Mar wy kinne mear dwaen. Wy kinne, om konkreet
to bliuwen, yn dizze stêd de aide hüzen opkeapje en
dy foar in goune oerdwaen oan jongelju dy't binnen
de fjouwer jier dat hüs sadanich opknappe dat it fol-
docht oan üe easken dy t der oan stem wurde meije.
Dit is gjin idé dat ik seis ütfoun haw, it is algemien
yn gebruk yn Amerika. Wy kinne hwat minder foar-
skriuwend wêze op allerhande gebiet, byg. op it ge-
biet fan it bouwen. Wy kinne it mear syrcje yn bak-
stien en hout yn plak fan yn it deade beton en it asfalt.
Wy kinne de boargerij mear bihelje yn it ünderhald
fan parken en plantsoenen. Wy kinne it wurk wer
tichter by de minsken bringe; foaral nou't de tredde
produksje-sektor -de sektor fan de tsjinsten mear
en mear ynfloed krijt. Wy soene de hüzen foar aide
minsken bouwe kinne yn de wiken dy't fier fan it
forkear óflizze. Wy soene yn de wenwiken, dêr't oant
nou ta de auto altyd in bilangryk plak ynnommen hat,
de auto keare kinne. Wy soene drompels oanlizze kinne
by de yngong fan dizze wiken. Ik mei jimme oanriede
to lézen yn de Haagse Post in artikel oer hoe't men
dat yn Delft oplost hat. Oant nou ta hat de auto altyd
frij en ünbiheind yn dy nije wiken wêze kinnen. Dat
kin wol oars. Wy soene mear oandacht jaen kinne
oan de kuijer- en fytspaden. Koartsein, wy soene yn
in legere forsnelling oerskeakelje moatte, in hwat sim
peler manier fan libjen. Leger bitsjut in nul-groei, sa
as wy dat miskien it takomme jier meimeitsje sille,
mar heger, as it giet om minskliker forlialdingen. Ek
yn gemeentlik forban kin dêr wol hwat oan dien wur
de. Miskien leit dêr in opdracht foar de lytse partijen,
dy't net boun binne oan algemien hearskjende en faek
forstikkende partij-opfettingen. Hja wurkje mear oan
de basis fan 'e maetskippij, miskien hwat idéalistysk
en miskien hwat utopistysk, mar- ek noch altyd haw
we it de ienlingen west en de lytse groepearringen dy't
mei har gedachtewrald de wrald in oare wei opstjürd
hawwe.
De Voorzitter schorst, om 15.50 uur, de vergadering
voor de theepauze.
De Voorzitter heropent, om 16.15 uur, de vergade
ring.
De heer Wiersma heeft inmiddels de vergadering
verlaten.
De heer Meijerhoï: De begroting 1974 is de laatste
in de serie begrotingen welke de Raad in deze zit
tingsperiode behandelt. Een goed moment om even
een terugblik te werpen op de financiële ontwikke
lingen. De eerste begroting welke de Raad in zijn hui
dige samenstelling heeft behandeld, was die van het
jaar 1971. Het jaar 1971 was al een paar maanden
oud toen de begroting werd aanvaard met een tekort
van 1,5 miljoen. Door een beroep te doen op de saldi-
reserve en aan te nemen dat de Gemeente op nieuwe
inkomsten mocht rekenen, werd de begroting formeel
sluitend gemaakt. In de laatstgehouden raadsvergade
ring hebben we het resultaat van 1971 kunnen ver
nemen, n.l. een nadelig saldo van 2 miljoen. De be
grotingsbehandeling van 1972 met een nadelig saldo
van twee en een kwart miljoen stond in het licht
hoewel beter gesproken kan worden van duisternis
van art. 12 van de Financiële Verhoudingswet 1960.
Om een beroep te kunnen doen op een z.g. aanvullende
bijdrage moesten koortsachtige activiteiten ontwik
keld worden om de begroting m.b.t. 1973 vóór 1 januari
van dat jaar bij G.S. aan te bieden en tevens om de
rekeningen t.e.m. 1970 vast te stellen. De begroting
van 1973 wees in eerste instantie een tekort aan van
4,8 miljoen. Voor het jaar 1974 zien we nu een tekort
van 10,6 miljoen. De tekorten zijn met enorme spron
gen toegenomen, ondanks het gevoerde ongewijzigde
beleid, wat daar dan ook onder verstaan mag worden.
Hierbij moeten we echter niet uit het oog verliezen
dat de opzet voor de begroting 1974 anders is geweest
dan die van de voorgaande jaren. In de voorgaande
jaren werd de becijfering gemaakt aan de hand van
de gegevens, bekend op het moment van samenstelling
der begroting, meestal gegevens van april voorafgaan
de aan het begrotingsjaar. Voor 1974 is echter uitge
gaan van het te verwachten loon- en prijsniveau in
1974. Vergelijken we de cijfers over de 4 jaren, zoals
op dit moment bekend, dan zien we in 1971 een te
kort van 2 miljoen, voor 1972 een verwacht tekort van
