k7'
V>JZ
in de raad elkaar daarop moeten vinden - dat wij burgerlijke ongehoorzaamheid een positieve waarde
vinden. Het is - dat heb ik al gezegd - in overeenstemming met de socialistische traditie met haar
kritiek op een rechtsorde die de rechtsorde is van de bestaande situatie. Burgerlijke ongehoorzaamheid
is ook in de lijn van de christelijke traditie waar al in het Nieuwe Testament staat - de kerk heeft
zich daar althans de eerste eeuwen aan gehouden - dat God meer gehoorzaamd behoort te worden dan
de keizer en dat de keizer alleen maar dat moet krijgen wat des keizers is en dat is lang niet alles.
Burgerlijke ongehoorzaamheid is ook in overeenstemming met de liberale traditie en de humanistische
traditie wanneer er sprake is van de vrijheid van het individuele geweten. Wat dat betreft hoop ik dat
vanmiddag in deze zaal ook andere fracties over dit punt hun visie naar voren zullen willen brengen.
Dat is mijn eerste opmerking.
Als tweede opmerking wil ik nog dit naar voren brengen. Ik heb zopas al gezegd dat wij "law
and order" niet met hoofdletters schrijven; maar wij schrijven het wel, wij zijn geen analfabeten, als
u begrijpt wat ik bedoel, ook op dit punt niet. Want de bestaande rechtsorde is dan toch een rechts
orde die de samenleving beschermt tegen het een jungle zijn, een jungle waarin uiteindelijk alleen
maar het recht van de sterkste zal gelden. M.a.w. - want dat betekent het dan voor ons in de praktijk
je moet voorzichtig zijn wanneer groepen of individuen die bestaande rechtsorde aantasten. Je ziet
dan ook altijd gebeuren dat het waar dat gebeurt in de samenleving ook altijd onzekerheid wekt bij
veel mensen of, wat nog gevaarlijker is, angst en uiteindelijk wellicht het verlangen naar de kolonels.
Je moet naar mijn mening dus heel goed weten wat je doet wanneer je de rechtsorde meent te moeten
overtreden. Je zult daar een aantal criteria voor moeten hebben en je er op moeten bezinnen of dat
wat je wilt bereiken in overeenstemming is met die criteria die je aanlegt. Een paar criteria wil ik
noemen. De zaak waarvoor je opkomt zal heel erg duidelijk moeten zijn en die zal je ook duidelijk
moeten maken aan de bevolking. In de tweede plaats zal datgene wat je doet, de overtreding van de
rechtsorde, moeten aansluiten bij het rechtsgevoel van een groot deel van de bevolking. Als u een
voorbeeld daarvan wilt dan denk ik dat dat een aantal jaren terug gelukt is bij de kraakacties in
Amsterdam die voortkwamen uit de schrijnende woningnood daar. Daar hebt u ook gemerkt dat die
ac'ies aansloten bij de gevoelens van de meerderheid van de bevolking en dat daar toen ook juridische
maatregelen zijn genomen waardoor het mogelijk werd. Het heeft succes gehad. Een derde criterium
- ik put mij niet uit in alle mogelijke criteria, ik noem er maar drie - is dat, wanneer je de bestaande
rechtsorde overtreedt, dat alleen dan toelaatbaar is wanneer alle pogingen om het legaal te doen
hebben gefaald, wanneer je nergens gehoor kon krijgen. Want, wie de rechtsorde doorbreekt speelt
met vuur. Maar dit is mijn tweede opmerking na de eerste.
T.a.v. de concrete situatie op de Willemskade hebben wij het gevoel of in ieder geval de in
druk dat bij deze kraakactie niet aan de criteria waarvan ik er een aantal noemde geheel is voldaan.
Het is daarom dat - nu los van de technische uitvoering van wat daar door de politie is gedaan; niet
dat wij daar tegen zijn, maar daar hebben wij geen mening over omdat wij ons daar niet voldoende in
hebben verdiept - wij, vanwege het ontbreken van het voldoen aan die criteria, met het verdere
beleid t.a.v. deze kwestie akkoord gaan, maar dat wij als P.v.d.A. wel, als er meer van deze of
andere vormen van burgerlijke ongehoorzaamheid in onze gemeente zullen plaats vinden - waarom
zou dat niet gebeuren, wij lopen niet achter, dacht ik, in Leeuwarden - de zaken kritisch zullen
volgen zowel wat de acties als wat de reacties van de overheid daarop betreft. Het was, dacht ik,
goed om deze kwestie wat principieel te benaderen.
De hear Singelsma: It leit foar de han dat immen dy't üt in minderheitsgroepearring komt sa'f
ik hjir ek as ienling sit yn dizze ried ut in formidden dat mient dat it regear in bipaelde groepearring
oan alle kanten tokoart docht - it bigryp yllegaliteit fansels ek faker as ienkear yn syn diskusjes
bilutsen hat. De skiednis is fol fan yllegale hannelingen, yllegale bannelingen dy't rjochfe binne
tsjin de bisteande rjochtsoarder. Ik haw my in pear wike lyn noch skuldich makke oan sa'n yllegale
hanneling doe't steatssekretaris Meijer sei dat it op 5 april ofroun wêze moast mei it aeisykjen. Ik haw
doe gewoan sein: Dat siIIe wy hjir seis wol mei bipale. Hwannear't in steatssekretaris iensidich sunder
de bifolking der yn to kennen in bipaelde hanneling trochset, in bipaelde wet ütfurdiget dan leit it
yn de reden dat der forset tsjin komt. Wy hawwe de prosessen fan de Foka hawn, fan jonge minsken
dy't by nacht en untei yn bipaelde gemeenten de strjitnammebuorden oerkalke hawwe om op dy
manier oandacht to freegjen foar it probleem fan it Frysk. It is de fraech oft it de goede methoade is,
ik haw op it studintekongres sein: Ik hie folle leaver hawn dat jimme yn Hams of Ljouwert mei in pot
reade meny mar ien boerd under de ferve setten hiene. (De hear Ten Brug (weth.): Mar wol reade
meny.) Ja, reade meny, hwant wy forwachtsje fan in regear dat sprieding fan macht en bisit yn syn
findels skreaun hat dat it ek opkomt foar sokke dingen en rjocht docht oan minderheden. Wy hawwe
yndertiid de aksje hawn fan Geert Jonkman silliger dy't gjin harkersbydrage leverje woe omt de
Fryske utstjuringen eins oan de krapperein kamen of hielendal net pleats hiene. Wy hawwe allerhanne
aksjes hawn yn it forline, ik neam yllegale utstjuringen fan allerhanne groepearringen; ik bidoel net
de minsken dy't mar hwat de loft yn stjure, mar serieuze minsken hjir ek yn Fryslan dy't der efter
stiene. Wy hawwe de aksjes fan de boeren hawn dy't mei trekkers op 'e dyk kamen. Wy moatte it
bigryp yllegaliteit wol hwat prinsipieel binaderje. Wy bijowe us yn in hiel gefaerlike situaesje as wy
(is neat oanluke fan de bisteande wetten en it kin maklik liede ta untjowingen sa't wy dy sjogge by de
Palestinen en sa't wy dy sjogge by de leren en ek by oare groepen as bygelyks de Basken. As alle
mooglike legale manieren dan neat üthelle hawwe dan kin ik my foorstel Ie dat in groep minsken nei oare
methoaden grypt dy't de bisteande rjochtsoarder oantaeste. Hwa't it boek fan Imke Klaver lest dat
krekt ütkommen is sil der ek allerhanne dingen yn tsjin komme dy't yngeane tsjin de i jochtsoarder fan
dy tiid. Mar sa't de hear De Pree al sein hat, jo moatte wol bipaelde kriteria yn acht nimme wolle jo
eins dit leste wapen gripe, ntl. it wapen fan it yllegael hanneljen. Foar my is it sa, ik soe der och sa
hoeden foar wêze as it minskebloed kostje moat; as it, lit ik sizze, ütrint yn dingen hwer't it libben
mei muoid is dan is der wol in sekere weromhaldendheitop syn plak. Ik forsmyt dus eltse yllegale
aksje perfoarst net. Allinnich, hjir komt ek de rjochtsoarder yn it geding. Hjir wurdt troch de hear
Van der Wal praet oer biwenners. Immen dy't myn hus binnenstapt en him der nestelet soe dan yn de
eagen fan de hear Van der Wal in biwenner wêze. vDe heer Van der Wal: Niet in mijn ogen, maar
volgens de wet. Daar zijn n.l. ook criteria voor.) Ik forstean under in biwenner noch altiten immen
dy't mei tastimming fan de eigner him mei in ofspraek of in kontrakt haldf oan de rjochtsregels. Ik
leau, wy moatte dochs dizze yllegale aksje dy't hjir pleats hawn hat mei oare eagen bisjen. It is foar
my net de muoite wurdich om dit goed to praten; ik fyn dit ek net yn oerienstimming mei de rjochts
regels dy't wy wend binne yn it underling maetskiplik forkear ta to passen. Ik leau, de plysje hie hjir
miskien wol hwat flugger yngripe moatten. As it myn hus west hie dan hie ik se der gewoan üt slein,
mar ja, dat mei ek wer net, miskien hie ik it ek oan de plysje oerlitten. Ik fyn wol dat, wol üs
demokratysk bistel sin hawwe, wy dan ek op syn tiid wol ris hurd yngripe moatte. Ik bilibje it eltse
dei mei argewaesje yn de Oasjestrjitte - dit giet oer de plysje -, ik haw forline wike in jonge dêr
fan de fyts skuord hwanf dy ried my hast fan de sokken en ik krige in greate mule ta, it hie knikker
op 'e kant west as ik hie foar de rjochter stien, hwant ik soe dy jonge in slach tsjin de kop slaen sa
nidich waerd ik omt men dêr mar troch dy strjitte rydt op brommers en fytsen wylst dat forbean is. As
men dit allegearre tastiet dan komt üs rjochtsoarder yn de takomst hielendal skeef to sitten. Ik bin
bliid dat de hear De Pree dit punt fan de yllegale hannelingen oansnien hat en dat der in soarte
diskusje oer yn de ried untstean kin. Ik fyn ek dat it kreakjen fan panden yn bipaelde omstannich-
heden tastien wêze kin. Ik leau seis dat it foechsum is om to stellen as jo gjin ieten hawwe. En ek as
jo gjin hus hawwe kin it yn bipaelde omstannichheden tastien wêze om der dan mar hwat oan to dwaen.
Mar jo moatte jo dêrby wol halde oan bipaelde kriteria.
De heer Schaafsma Ik wil hier maar een kleinigheid over zeggen. Nu de heer De Pree het
begrip illegale handelingen heeft aangedragen lijkt het mij toch wel wenselijk twee dingen duidelijk
van elkaar te scheiden. Het is vandaag 15 april en ik heb het gelukkig meegemaakt. Ik dacht dat in
de oorlog de illegale handelingen een duidelijke zaak van vaderlandsliefde waren en een voorbeeld
dat je niet onder alle omstandigheden wet en orde hoeft te accepteren van wie dan ook. Ik kan mij
ook voorstellen dat, als men geen woning heeft en er staan woningen leeg en men is in zo'n grote
getale woningzoekende, men uit nood dan maar een leegstaande woning betrekt. Er waren in Amster
dam destijds woningen bij die al een halfjaar tot een jaar leeg stonden. Als je dan niets hebt dan
neem je het; dat ben ik volledig met de heer Singelsma eens. Dan deugt er iets niet. Maar gelukkig
dat ik zo oud ben dat ik het als kind allemaal heb meegemaakt wat het betekent om illegale hande
lingen te moeten plegen. Als ik echter dit kinderachtige, snotneuzerige gedoe dat op de Willems
kade heeft plaats gehad onder het begrip illegale handelingen moet zetten, dan schaam ik mij zonder
meer. Want was hier illegaal handelen met een doel? In genen dele. Als het dan gebeurd is om daar
de sloopactie te keren dan kan ik mij niet voorstellen dat men een dag daarna in het voormalige
gebouw van de Raad van de Arbeid zat. Het was dus inderdaad een snotneuzerig gedoe. En dan zeg ik:
Dat men kraakacties die in Amsterdam uit werkelijk menselijke nood gebeurd zijn kan vergelijken
met deze zaak en dat men diezelfde wet kan aanroepen om zichzelf te protegeren dan noem ik dat
een democratie waar nog heel wat aan moet veranderen. Ik ben het met de heer Singelsma eens, als
het mij zou gebeuren dan zou ik ze er uit timmeren. (De Voorzitter: Dat zou ik maar niet doen want
dan krijgt u de politie op uw dak.) (Gelach)
De heer Heidinga: |n het algemeen is het standpunt dat mijn fractie - mijn achterban zou mis
schien juister zijn - over deze zaken inneemt wel bekend. Ik wil dat standpunt natuurlijk met alle
