Een korte geschiedenis van de Schrans
1
Roelof Kerst de Jong hihetjaar925raakteFryslanonderhetgezagvanhetDuitserijk.Erkwamenmonmkennaaronzeprovin-
cieomkloosterstestichten, land teontginnenendijken aanteleggen. In die tijdwasFryslan ééngroot
waddengebied met hogere en lagere gedeelten en doorsneden door een netwerk van talloze geulen
en slenken. Al ruimduizendjarenkondenlevensgemeenschappen alleenmaar bestaanopkunstmatig
opgeworpen heuvels, of op terpen, gelegen op natuurlijke hoogten.
Onze provincie was toen in tweeën gedeeld
door de Middelzee, die vanaf de westelijke
waddenkust in een halve boog als eensmalle
geullangsLeeuwardenenSneektotaanBols-
ward reikte. In het oosten van de Middelzee
monddenenkeleriviertjesuit,dieontsprongen
op de hoger gelegen gronden inhet oosten. Eb
en vloed schuurden die riviertjes tweemaal
perdaguittotbredeenvaakdiepeslenken.Wij
noemen de Boarnebij Akkrum, het Alddj ip ten
zuiden van Goutum en de Potmar ge ten zui
den van Leeuwarden.
De monniken begonnen in de loop van de
tiende eeuw eerst die slenken te beteugelen
door het opwerpen van zogenaamdeyndiken
ofbinnendijken.VanuitdeterpNijehove(Leeu-
wardeniwerdeenyndykaangelegdvanafwat
nu heet de Grote Hoogstraat via de Ossekop
langs Achter de Hoven om de noordkant van
dePotmarge-slenktebedwingen.Aandezuid-
kantwerdeveneenszo'nyndykopgeworpen,
dienunogkenbaarisalsdeHuizumerlaan.Uit
deafstandtussendiebeidebinnendijkenkun-
nen wij afleiden hoe breed die slenk des tij ds
wel was.
Aarden wallen
Vervolgens begonnen de monniken te bou
wen aan de zeeweringen aan beide kanten
van de Middelzee, eerst aan de westkant en
daarna aan deoostkantVoorzover wij weten
kwamdeoostelijkezeedijktegenhetjaarlOOO
gereed. Deloopdaarvankunnen wij nogterug-
vindenindewegtussenSneekenLeeuwarden,
deVerlengdeSchrans,deSchransendeWir-
Gezicht vanaf de oude watertoren op de
Schrans e.o., ca. 1935
(foto: collectie R. Tamminga
dumerdijk,uitlopendindeSintJacobsstraat,
gelegen op de terp Nijehove. Men moet zich
geengrotevoorstellingmakenvandieeerste
zeedijkemzijbestondenuitaardenwallenvan
ongeveer 1 meter hoog en 2 tot 3 meter breed.
In de loop der tij den zij n ze echter wel steeds
verhoogd, verbreed en verstevigd.
De oostelijke zeedijk was tussen de Hui-
zumerlaan en de Sint Jacobsstraat tevens
de aflsuitdijk van de slenk van de Potmarge.
Omdat deze geul eigenlijkeen riviertje was,
moest men in die dijk een sluisj e bouwen ten
behoeve van de afwater ing op de Middelzee
Dezesluis,inhetFriessylgenaamd,werdaan-
gebracht ongeveer vijftig meter ten zuiden
vandehuidigeoverwegSchrans-Zuiderplein
enwerddeWynhornstersylgenoemd,naarde
oude naam Wyniaherne. Er is op deze plaats
ietsmerkwaar digs aan dehand:dezeedijkis
over het algemeen recht toe recht aan aan
gelegd, tenminste vanaf de Snekerhoek tot
aan de Sint Jacobsstraat. Echter, ter hoogte
vandeRaadhuisstraatmaaktde Schrans een
bocht naar het noordwesten om na ongeveer
