2 150 meter weer naar het noorden te buigen. Deoorzaak van die slinger kan een dijkdoor braak zijn geweest en wel vlak ten oosten van de WynhornstersylOp de p I aat s van die doorbraak was zo'n diepte ontstaan, dat een nieuwedijk(enwellichtsluis)alleenmaareen eindjewestelijkergebouwdkonden worden. Er is evenwel ook een andere mogelijke ver klaring voor de twee bochten in de Schrans. TijdensderegeringvanWillemLodewijkvan Nassau,üsHeit,alsstadhouderoverFryslan van 1584tot 1620, werdLeeuwarden voorzien van grote vestingwerken. Bij debouwvande Wirdumerpoortsdwingerkanhettracévande oudeMiddelzeedijknaarhetwesten verlegd zijn, opdat de toegangsweg naar de stad om strategische redenen langs de zuidoostelijke zijde van de dwinger geleid kon worden. De geboorte van de Schrans In het j aar 1600 vormde de Wynhornstersyl degrenstussenLeeuwardenenLeeuwardera- deel.DePotmargemarkeerdedezegrensnaar hetoostenendeWynhornstersylslootnaarhet westen, althans ingrote trekken. Tennoord- westen van het sluisje, dus op Leeuwarder grondgebied, stond molen de Eenhoorn, eigendomvanSintAnthoon,diein 1837 afge broken is. Ten zuidoosten van de syl bevond zich ook een molen, de Rooseboom of de Kar- seboomgeheten,ophetterritoorvanLeeuwar- deradeel. Deze molen is in 1862 afgebroken. In 1615 werd op de plaats van het sluisje een stenen pyp, een rondhoogbrug, over de sloot gebouwd ten dienste van het verkeer over de oude Middelzeedijk. De Middelzee was allang ingepolderd en de dijkwerdHearewei, Hege- dyk, Brédyk of Ryddyk genoemd. Vlak ten zuidoosten van de molen de Roo seboom, aan deoostzijde van deHearewei, lag eenoefenterrein vanhetgarnizoen van Leeu warden, compleet met een schans, destijds scrans genoemd. Dit terrein was het eigen dom van de kerk van Huizum en heette de Patroonskamp.Eenpatroonwasdebescherm- heilige van de Roomskatholieke p ar ochie en was volgens het Roomskatholieke recht de eigenaarvanhetkerkbezit. Vooraanstaande ledenvandiekerkmochtendatinzijnofhaar naambeheren.Hetwoordkampbetekenteen afgepaald stukgrond. Aan de westkant van de Heareweilageenboerderij,diegebouwdwas opdeplaatswaardeinl578verwoeste Deke- mastate gestaanhad. Verderwaren aanbeide kanten vandeHeareweialleenmaarweilanden te vinden. UitsnedegrietenijkaartLeeuwarderadeel,eindl7de eeuw In 1649 besloten de beheerders van de Huizumer kerkomeen stenen pad aan te leg gen vanaf de Huizumer terp langs de mod- derigeyndyknaardeHeareweienditpadaan de oostkant door te trekken tot aan de Wyn- hornsterpyp.Hetmilitaire oefenterrein opde Patroonskampwaskennelijkopgehevenende scransgeslecht,wantdekerkvoogden vroegen in datzelfde j aar aan het Hof van Fry slan ver lof om dit stuk land te verkopen ten bate van huizenbouw. Metdeopbrengstkondenzij de bouwvallige kerktorenrestaurerenentevens deaanlegvanhetstenenkerkpadbekostigen. Op 24 juli 1650 gaven de Staten van Fryslan hun toeste mining, voorlopigvoorhetbouwen vanvijfentwintighuizenopdePatroonskamp, te beginnen vanaf de Wynhornsterpyp naast de Rooseboom. Deze datum zou men als de geboortedagvan de Schranskunnenbeschou- wen. Het gedeelte van de Hearewei tussen de Wynhornstersyl en het Hui zumer kerkp ad werd voortaan de Schrans genoemd, naar de verdwenen 'scrans' op de Patroonskamp. In korte tijdwarenallevijfentwintigbouwkavels verkocht. Later kreeg men toestemming om nog een aantal woningen aan de oostkant van de Schrans te bouwen en in 1685 was die hele zijde volgebouwd. Dit ondanks het feit, dat men eerst een sloot moest dempen en de grond moest ophogen tot het niveau van de Schrans. Elk huis behoorde voorzien te zij n van een stoep, die precies vier voet diep mocht zijn en die aan moest sluiten aan het nieuwe ste nen kerkpad. Iedereen was verplichtom zijn stoep te omheinen met een hek. Elke huisei genaar mocht zijn eigen soort stoep en hek kiezen, zodat er langs het kerkpad een bont allerleiaankleurenenvormentebewonderen was. De huiseigenaren waren aan dekerke- lijkegemeenteiederjaar eengoudgulden als grondpacht verschuldigd. Deze verplichting is tot 1949blijven bestaan, zij het dan dat die goudgulden al lang tot een gewone gulden gedevalueerd was en dat sommige huiseige- narenaleerderdiejaarlijksepachtafgekocht hadden. Vooral slagers, zilversmeden en andere ambachtslieden vestigden zich vanuit Leeu warden aan de Schrans. Daarmee ontlie pen zij de strenge gildebepalingen van de stad en tevens de belastingen die in Leeu warden veel hoger waren dan in Leeuwar- deradeel. In 1678 werd een bank van le ning opgericht aan de Schrans. Dezebehaalde al spoedig een hogere j aaromzet dan de lom merd in Leeuwarden. In 1755 werd naast de boerderijhet Oud Hof, aan de westkant van de Schrans de Nederduitsche Schouwburg gebouwd, die vaak toneelstukken vertoonde diedevroedevadereninLeeuwardenverboden hadden.Menkan zich voorstellen dat door dit alles de verhouding tussenbeide gemeentes niet optimaal was. Ingrijpende veranderingen De westzij de van de Schrans bleeflangonbe- bouwd. Pasomstreeks 1790kwamenerenkele huizen in de buur t van het Oud Hofte staan De schouwburg was al weer afgebroken. In de loop van de negentiende eeuw werd de Schrans ook aan dezekant volgebouwd. Alle huizen hadden een tuin aan de voorkant van weldrieaviermeterdiep.Eenrestantdaarvan is nog te zien aan de huidige p anden nr56 en 90. V anuit de Schrans werden zij straten aan gelegd, zoals de Smidsbuurt, de Hellings traat en de SchoolstraatDe Schrans werd de aanduiding van een soort woonwijk, waarin in 1877 een openbare lagere school werd opgericht; aan de Schrans zelfkwam in 1879 eenzuivelfabriek.Rondl900wasdeSchrans een fraaie laan met hoog opgaand geboomte. Achterdebomenrijaandeoostzijdelagennog altijdhetkerkpad,250jaaroud,endestoepen.

Historisch Centrum Leeuwarden

Leovardia, 2000-2018 | 2001 | | pagina 5