2
150 meter weer naar het noorden te buigen.
Deoorzaak van die slinger kan een dijkdoor
braak zijn geweest en wel vlak ten oosten
van de WynhornstersylOp de p I aat s van die
doorbraak was zo'n diepte ontstaan, dat een
nieuwedijk(enwellichtsluis)alleenmaareen
eindjewestelijkergebouwdkonden worden.
Er is evenwel ook een andere mogelijke ver
klaring voor de twee bochten in de Schrans.
TijdensderegeringvanWillemLodewijkvan
Nassau,üsHeit,alsstadhouderoverFryslan
van 1584tot 1620, werdLeeuwarden voorzien
van grote vestingwerken. Bij debouwvande
Wirdumerpoortsdwingerkanhettracévande
oudeMiddelzeedijknaarhetwesten verlegd
zijn, opdat de toegangsweg naar de stad om
strategische redenen langs de zuidoostelijke
zijde van de dwinger geleid kon worden.
De geboorte van de Schrans
In het j aar 1600 vormde de Wynhornstersyl
degrenstussenLeeuwardenenLeeuwardera-
deel.DePotmargemarkeerdedezegrensnaar
hetoostenendeWynhornstersylslootnaarhet
westen, althans ingrote trekken. Tennoord-
westen van het sluisje, dus op Leeuwarder
grondgebied, stond molen de Eenhoorn,
eigendomvanSintAnthoon,diein 1837 afge
broken is. Ten zuidoosten van de syl bevond
zich ook een molen, de Rooseboom of de Kar-
seboomgeheten,ophetterritoorvanLeeuwar-
deradeel. Deze molen is in 1862 afgebroken.
In 1615 werd op de plaats van het sluisje een
stenen pyp, een rondhoogbrug, over de sloot
gebouwd ten dienste van het verkeer over de
oude Middelzeedijk. De Middelzee was allang
ingepolderd en de dijkwerdHearewei, Hege-
dyk, Brédyk of Ryddyk genoemd.
Vlak ten zuidoosten van de molen de Roo
seboom, aan deoostzijde van deHearewei, lag
eenoefenterrein vanhetgarnizoen van Leeu
warden, compleet met een schans, destijds
scrans genoemd. Dit terrein was het eigen
dom van de kerk van Huizum en heette de
Patroonskamp.Eenpatroonwasdebescherm-
heilige van de Roomskatholieke p ar ochie en
was volgens het Roomskatholieke recht de
eigenaarvanhetkerkbezit. Vooraanstaande
ledenvandiekerkmochtendatinzijnofhaar
naambeheren.Hetwoordkampbetekenteen
afgepaald stukgrond. Aan de westkant van de
Heareweilageenboerderij,diegebouwdwas
opdeplaatswaardeinl578verwoeste Deke-
mastate gestaanhad. Verderwaren aanbeide
kanten vandeHeareweialleenmaarweilanden
te vinden.
UitsnedegrietenijkaartLeeuwarderadeel,eindl7de
eeuw
In 1649 besloten de beheerders van de
Huizumer kerkomeen stenen pad aan te leg
gen vanaf de Huizumer terp langs de mod-
derigeyndyknaardeHeareweienditpadaan
de oostkant door te trekken tot aan de Wyn-
hornsterpyp.Hetmilitaire oefenterrein opde
Patroonskampwaskennelijkopgehevenende
scransgeslecht,wantdekerkvoogden vroegen
in datzelfde j aar aan het Hof van Fry slan ver
lof om dit stuk land te verkopen ten bate van
huizenbouw. Metdeopbrengstkondenzij de
bouwvallige kerktorenrestaurerenentevens
deaanlegvanhetstenenkerkpadbekostigen.
Op 24 juli 1650 gaven de Staten van Fryslan
hun toeste mining, voorlopigvoorhetbouwen
vanvijfentwintighuizenopdePatroonskamp,
te beginnen vanaf de Wynhornsterpyp naast
de Rooseboom. Deze datum zou men als de
geboortedagvan de Schranskunnenbeschou-
wen. Het gedeelte van de Hearewei tussen
de Wynhornstersyl en het Hui zumer kerkp ad
werd voortaan de Schrans genoemd, naar de
verdwenen 'scrans' op de Patroonskamp. In
korte tijdwarenallevijfentwintigbouwkavels
verkocht. Later kreeg men toestemming om
nog een aantal woningen aan de oostkant
van de Schrans te bouwen en in 1685 was die
hele zijde volgebouwd. Dit ondanks het feit,
dat men eerst een sloot moest dempen en de
grond moest ophogen tot het niveau van de
Schrans.
Elk huis behoorde voorzien te zij n van een
stoep, die precies vier voet diep mocht zijn
en die aan moest sluiten aan het nieuwe ste
nen kerkpad. Iedereen was verplichtom zijn
stoep te omheinen met een hek. Elke huisei
genaar mocht zijn eigen soort stoep en hek
kiezen, zodat er langs het kerkpad een bont
allerleiaankleurenenvormentebewonderen
was. De huiseigenaren waren aan dekerke-
lijkegemeenteiederjaar eengoudgulden als
grondpacht verschuldigd. Deze verplichting
is tot 1949blijven bestaan, zij het dan dat die
goudgulden al lang tot een gewone gulden
gedevalueerd was en dat sommige huiseige-
narenaleerderdiejaarlijksepachtafgekocht
hadden.
Vooral slagers, zilversmeden en andere
ambachtslieden vestigden zich vanuit Leeu
warden aan de Schrans. Daarmee ontlie
pen zij de strenge gildebepalingen van de
stad en tevens de belastingen die in Leeu
warden veel hoger waren dan in Leeuwar-
deradeel. In 1678 werd een bank van le
ning opgericht aan de Schrans. Dezebehaalde
al spoedig een hogere j aaromzet dan de lom
merd in Leeuwarden. In 1755 werd naast de
boerderijhet Oud Hof, aan de westkant van
de Schrans de Nederduitsche Schouwburg
gebouwd, die vaak toneelstukken vertoonde
diedevroedevadereninLeeuwardenverboden
hadden.Menkan zich voorstellen dat door dit
alles de verhouding tussenbeide gemeentes
niet optimaal was.
Ingrijpende veranderingen
De westzij de van de Schrans bleeflangonbe-
bouwd. Pasomstreeks 1790kwamenerenkele
huizen in de buur t van het Oud Hofte staan
De schouwburg was al weer afgebroken. In
de loop van de negentiende eeuw werd de
Schrans ook aan dezekant volgebouwd. Alle
huizen hadden een tuin aan de voorkant van
weldrieaviermeterdiep.Eenrestantdaarvan
is nog te zien aan de huidige p anden nr56 en
90.
V anuit de Schrans werden zij straten aan
gelegd, zoals de Smidsbuurt, de Hellings
traat en de SchoolstraatDe Schrans werd de
aanduiding van een soort woonwijk, waarin
in 1877 een openbare lagere school werd
opgericht; aan de Schrans zelfkwam in 1879
eenzuivelfabriek.Rondl900wasdeSchrans
een fraaie laan met hoog opgaand geboomte.
Achterdebomenrijaandeoostzijdelagennog
altijdhetkerkpad,250jaaroud,endestoepen.
