Kneppelfreed: slag op het Zaailand
5
Jakob Vellenga De vrijdagmarkt op 16 november 1951 in Leeuwarden beleefde een bizar slot. Aan
de westkant van het Zaailand werden kraampjes ondersteboven gelopen door
vluchtende mensen, die werden opgejaagd door politiemannen. Gummiknuppels
zwaaiden en daalden soms neer op ruggen en schouders. Brandweerslangen waren
uitgerold. Politiemotoren zigzagden door groepen mensen. Maar het duidelijkst
waren de knuppels, de kneppels. Vrijdag 16 november Kneppelfreed!
Van melkkar naar rechtszaal
Op het arbeidsbureau aan de Willemskade
had een laatste klant mij reeds nieuwsgie
rig gemaakt met zijn versie van de feiten,
en toen ik even later ging kijken, zag ik
het met eigen ogen. Ik begaf mij onder
de onthutste mensen. Sommigen van hen
hadden reeds vanaf het middaguur voor
het Paleis van Justitie gestaan, waar ze de
grote rechtszaak van 16 november 1951
binnen hadden willen bijwonen. Want het
ging deze felle voorstanders van het recht
van de Friese taal niet alleen meer om die
melkboer die süpe en molke op zijn kar had
staan in plaats van karnemelk en melk.
Ook niet om de veearts, die de kantonrech
ter die de melkboer op de bon had geslin
gerd (we wonen in Nederland!) ongezouten
de wacht had aangezegd en die ook werd
geverbaliseerd. Welnee, het ging om Fedde
Schurer, die in een hoofdartikel in de Frie
se Koerier de rechterlijke macht vergeleek
met de Swarte Heap, die eeuwen geleden
het Friese platteland had geterroriseerd.
Als Schurer terecht zou staan, zouden deze
mensen achter hem staan, voor het recht
om Fries te gebruiken op alle terreinen.
Ook als door enkele rechters gegriefde Frie
zen wilden ze deze rechtszitting bijwonen.
Honderden mensen!
Kruitvat en lonten
Er was dus een kruitvat, en de lonten
waren er ook. Want die honderden moes
ten luid morrend buiten blijven, want er
was met opzet een kleine zaal gekozen
(lont 1). Na een paar uur werd binnen een
ondubbelzinnig 'schuldig' uitgesproken
(lont 2). Dat bericht werd buiten met hoon
gelach en gejoel ontvangen, en toen even
later de 'schuldigen' naar buiten kwamen,
werden ze met gejuich begroet. De men
sen bleven staan, luisterend en pratend,
en hun idolen omringend. Toen zijn er
zenuwachtige telefoontjes van het Paleis
naar het stadhuis gegaan met het verzoek
de orde te herstellen, 'want er stond een
uitzinnige menigte buiten' (lont 3). Het
antwoord van burgemeester Van der Meu-
len en politiecommissaris Houwing was
duidelijk: agenten rukten op en zwaaiden
de knuppels; de brandweer verscheen;
motorfietsen ronkten (lont 4). Het kruitvat
knalde! Mensen gingen, ondanks een her
haalde aanmaning, slechts aarzelend en
met tegenzin weg. Reacties werden feller
en marktkramen sneuvelden. Het Zaai
land op 16 november 1951. Mensen scho
ten mij aan en deden hun verhaal. Een van
hen was Barend van der Veen, die samen
met zijn vrouw Martsje en enkele kinde
ren voor het eerst het Fries beroepstoneel
vorm gaf. Terwijl wij stonden te praten
naderde een motoragent om ons te verdrij
ven. Mogelijk herkende de politieman mij
(sinds kort voor
zitter van de grootste fractie in de
gemeenteraad), en met een boze blik
zwenkte hij rechtsomkeer. Zo ging het niet
overal. Pas na uren werd het rustig op het
Zaailand. Dagenlang hebben de kranten
over die vrijdag 16 november, later als
Kneppelfreed aangeduid, geschreven. Twee
dingen sprongen er uit. Natuurlijk, een fel
Bij de ordehandhaving op 16 november werden motoren met zijspan ingezet, hetgeen achteraf door
het gezag als zeer ondoelmatig werd beoordeeld
