Nijverheid aan het Zaailand 12 Paul Bron Toen de eerste voorvader van onze familie, Wilhelm Funcke naar Leeuwarden kwam, samen met zijn broer Joannis, vestigde hij zich aan het Zaailand, waar hij woonde tot 1811 en waar hij zich toelegde op de weverij. (Zie Leovardia nummer 9). Dit feit maakte me nieuwsgierig. Hoe was dit gebiedje ontstaan, hoe zag het er uit, wat gebeurde er, wie woonden er zoal in het begin van de bebouwing, maar ook rond 1800, toen onze familie daar neerstreek? Wanneer we kijken naar de kaart van Leeuwarden, die Johannes Sems in 1603 uitgaf, dan ligt de in 1594 voltooide stads gracht in het zuiden van de stad op de plaats van het huidige Ruiterskwartier, maar dan iets meer richting Zaailand, zeg maar door de Harmonie en het Paleis van Justitie, door de parkeerkelder en het winkelcentrum. Buiten die gracht bevon den zich weilanden en bouwland. Hier hadden de burgers hun akkertjes en er liepen geiten en schapen. Er waren bepa lingen opgesteld over de wijze waarop en het tijdstip wanneer men de mest van de beesten moest afvoeren en over de manier waarop men met het vee 's morgens een beetje vlot en netjes de stad moest ver laten. Aanvankelijk bestond het plan om de Oudegracht, zoals de zuidelijke stads gracht hier heette, aan beide zijden te bebouwen. Wanneer dat was gebeurd was het Wilhelminaplein (waarom noemen we dat ook officieel niet weer gewoon het Zaailand?) nooit ontstaan in die desolate vorm die het naar mijn smaak nu heeft en dat is jammer. Tot het midden van de zeventiende eeuw lag de onbestrate en onbeplante vlakte van het Zaailand er zeer verwil derd bij, terwijl de Oudegracht eigenlijk voor schepen niet goed bevaarbaar was. Hierin kwam verbetering toen een aan tal bewoners aan de noordzijde van de gracht besloot deze met houten wallen te beschoeien. Het stadsbestuur zorgde voor het bevaarbaar maken ervan. Met behulp van soldaten werd in 1687 de bijna dicht geslibde gracht uitgediept en kwamen er twee nieuwe bruggen over de gracht ter hoogte van de Oude Doelesteeg en de Hoedemakerssteeg. Een jaar later werd aan weerszijden een dubbele rij linden geplant, waardoor er voor de burgers uit de stad een fraai wandelgebied ontstond tussen het Klein Schavernek en de Wir- dumerpoort. In 1697 werd de veemarkt verplaatst van de Nieuwestad ZZ naar een plek bij deze poort ter hoogte van de Mercu- riusfontein. De Oudegracht werd gedempt in 1845 omdat de ruimte nodig was voor de bouw van het Paleis van Justitie. De oorsprong van de naam Zaailand heeft in het verleden vaak geleid tot spe culaties. Zo heeft men wel gedacht aan de Saaijen stoffen die hier geweven werden of aan het stenen beeld van een zaadzaai er uit 1648 in een van de gevels. Beide interpretaties kloppen volgens onze vroe gere stadshistoricus Wopke Eekhoff niet, omdat de naam al in gebruik was voor er het eerste huis in 1644 werd gebouwd. Ter onderscheiding van weilanden werden de bouwlanden in die tijd vaak zaailanden of 'bezaeyde landen' genoemd. In archief stukken lezen we 'aan de vesten int Saai- land' en ook 'een stuk nieuws omgeploeght zayland buiten de Vrouwenpoort'. In 1522 wordt de voorloper van het Zaailand nog aangeduid met Soyertzfenne, het enige bouwland Seedlandt) in de onmiddel lijke omgeving van Leeuwarden met een zekere omvang. Uitsnede van de stadsplattegrond van Johannes Sems uit 1603. Aan de zuidwestzijde wordt de stad nog begrensd door de Oude Herengracht langs het Ruiterskwartier

Historisch Centrum Leeuwarden

Leovardia, 2000-2018 | 2003 | | pagina 15