Overval op het arbeidsbureau, nu zestig jaar geleden 15 Jakob Vellenga We schrijven 25 juni 1943. Op het Zaailand staat een circus; de paardennummers trekken veel publiek, 's Middags rond één uur stopt een auto aan de achterkant van het gebouw waar nu de Hema zit. Tot eind 1940 was daar het joodse modema gazijn Gerzon gevestigd. Uit de auto stappen twee marechaussees die binnen worden opgevangen door een ambtenaar die zich als Postma voorstelt. Even later dragen deze drie mannen volle kaartenbakken naar de auto. Een andere ambtenaar en twee leden van de bewakingspolitie springen bij, zodat het karwei snel geklaard is. De marechaussees en ook Postma stappen in de stampvol geladen auto. Terwijl de paarden hinneken, de schetterende muziek klinkt, en het applaus davert, glijdt de auto weg. Er was een verzetsdaad in het centrum van Leeuwarden verricht, die na zestig jaar zowel applaus als een eervolle vermelding verdient. En ik was er niet bij, maar toch dicht genoeg om dit stuk geschiedenis trefzeker te memoreren. Op vrijdag 25 juni 1943 was er naast de circustent markt, die in geen enkel opzicht meer jodenmarkt genoemd kon worden. Onder de bezoekers aan de markt waren weinig of geen mannen tussen de achttien en veertig jaar. Dit was geen plek om je te vertonen, want het centrum van de men senjagers was vlakbij. Op de hoek van de Zuiderstraat stond het weeshuis zonder wezen. Hier zetelde de gevreesde Sicher- heitsdienst (SD) met zijn hoofdmannen Biele en Grundman en als voornaamste handlangers Lammers en Sleyffer. De druk van de bezetter was na het 'vrien delijke' eerste jaar toegenomen. Zeker nu sinds begin 1943 de krijgskansen keer den. En daardoor en door enkele harde maatregelen van de Duitsers namen tegenzin en tegenstand toe. Hoewel de bezetter dat eiste, meldden zich lang niet alle ex-militairen uit de meidagen van 1940. Evenmin als de studenten en de vele opgeroepen arbeiders die in Duits land moesten werken. Arbeiders uit de bezette gebieden, meer dan half Europa, moesten Duitse mannen (soms vrouwen) vervangen, die aan de fronten stonden, bezettingstroepen vormden en in de oor logsindustrie werkten. Het apparaat voor die arbeitseinsatz waren de gewestelijke arbeidsbureaus (GAB). In Leeuwarden stond het GAB aan de Willemskade 10a, nu staat er een bankgebouw. Via het GAB en bijkantoren waren in 1942 ongeveer 4700 mannen naar Duitsland gestuurd door Nederlandse ambtenaren van wie ik er in 1943/44 één was. Het valt noch te ontkennen noch goed te praten. Bedrijven werden uitgekamd en wie niet ging had geen werk, geen inkomen en geen distri butiebonnen meer. En wie kon en durf de in 1943 onder te duiken? Wij waren radertjes in dat slechte apparaat. Geale Postma was één van ons en toch was hij op 25 juni 1943 illegaal bezig, en niet voor de eerste keer! Het Gewestelijk Arbeidsbureau aan de Willemskade rond 1930, links de Prins Hendrikstraat

Historisch Centrum Leeuwarden

Leovardia, 2000-2018 | 2003 | | pagina 18