16
Het in 1945 door de bezetter in brand gestoken Old Burger Weeshuis aan het Zaailand rond 1900
Sabotage achter de schrijftafel
Op 17 juni 1943 werd ik als ambtenaar
van het arbeidsbureau geschorst door de
NSB-directeur. Diezelfde dag belandde ik
via het politiebureau en Lammers in de
gevangenis. Ik ontkende de -overigens
juiste- beschuldigingen van sabotage.
Postma en ik behoorden tot de jonge
ambtenaren die in de storm der tijden
bij het GAB terecht waren gekomen. Het
ambtenarencorps bestond uit verschil
lende groepen. Je had ambtenaren die
in 1941 waren overgegaan van wat toen
heette de gemeentelijke arbeidsbeurs
naar het GAB. Zij namen een traditie van
'opdracht is opdracht' mee. Verder waren
er pro-Duitse figuren, profiteurs van de
nieuwe orde en nieuwkomers. Ik verruil
de in 1942 de Leeuwarder Papierwaren-
fabriek voor het arbeidbureau, radertje in
de arbeitseinsatz-machine. In Het Kleine
front op Willemskade 10a heb ik beschre
ven hoe zich een groep van ongeveer tien
personen ontwikkelde, die een kern vorm
de van 'strooiers van zand in de machine'.
Een collectief van deels op individuen
gerichte, deels structurele sabotage ach
ter de schrijftafel. Van buiten kwam er
meer hulp voor ons werk. Binnen werd
het toezicht strenger met de aanwezig
heid van meer Duitsers en NSB'ers en de
in- en uitlopende zwarte boeven van het
Kontrollkommando. Als in 1943 'slechts'
1713 arbeiders vertrekken, mag naast
vele andere factoren zeker onze activitei
ten genoemd worden. Dat de cijfers voor
de Arbeitseinsatz snel slonken, bracht
de Duitsers én tot woede én tot actie. De
burgemeesters van Leeuwarden en de
omringende gemeenten moesten lijsten
opsturen met namen en gegevens van de
in 1922, 1923 en 1924 geboren mannen.
Zodra de kaartenbakken met namen com
pleet waren, betekende het sofort oproe
pen, sofort keuren en sofort op transport
naar Duitsland. Hoe dit nieuwe onheil te
keren? Onze ongekozen coördinator Eelke
Ronner boorde zijn contacten "buiten' aan.
Er zou een plan moeten komen om die
voorraad kaartenbakken uit het speciale
voor dit grote doel gehuurde Gerzon-fïliaal
aan het Ruiterskwartier te doen verdwij
nen. Dat was werk voor een zogenaamde
knokploeg. Verzetsleider Krijn van den
Helm en de gebroeders Van der Linde
bereidden het karwei voor.
Een gedenkwaardige week in juni 1943
Op 17 juni 1943 verdween ik in de cel en
las dus 's avonds niet in de krant dat Aaf-
ke Jellema en Jakob Vellenga in onder
trouw stonden en op 7 juli zouden trou
wen. Mogelijk heb ik dat laatste vermeld
tijdens mijn een paar uur durend streng
verhoor in het weeshuis waarbij Biele en
Grundman mij soms brullend toespraken,
maar zij werden nooit handtastelijk. In
mijn celweek, verlicht door goed contact
met de gevangenisarts Bearda Bakker,
nam het kraakplan vaste vormen aan en
werd Postma bereid gevonden van bin
nenuit te helpen. Dan komt donderdag
24 juni. Van den Helm steelt de gele Mer
cedes van de bedrijfsleider van de joodse
zaak De Jonge, later Jongia, laat hem
groen spuiten en van andere nummer
borden voorzien. Het is ook de dag dat ik
onverwacht, bij gebrek aan bewijs wordt
vrijgelaten. Maar ik bleef geschorst en zat
dus ook vrijdag 25 juni rond twaalf uur
thuis, genietend van de vrijheid. Rond dat
tijdstip had Postma zijn collega Spijkstra
en twee politiemannen meegedeeld dat er
een telefoontje van het weeshuis was geko
men dat de genoemde kaartenbakken niet
alleen 's avonds en 's nachts, zoals al een
paar weken het geval was naar het wees
huis gebracht moesten worden maar ook
tussen de middag. Te beginnen vandaag.
Even later betraden twee marechaus
sees het op vier man na verlaten Gerzon-
gebouw en kon de expeditie beginnen.
Met de circus- en marktgeluiden op de
achtergrond reed de groene auto met de
broers Van der Linde, Postma en de grote
buit weg. Uiteraard niet naar het wees-
Li COViflLC^ CA» H
