Ut Fliet, de ouwe foorstad
1
Meindert Schroor Mien earste herinneringen an Liwwadden hewwe alles met ut Fliet te maken. Op un
sombere novembermorgen in 1959 waren wy mette ferhüswagen fanüt Harlingen
de Vuurdoornstraat inreden, waar myn ouwelui un flêtsje fanne fabryk betrokken.
Dy fabryk was de Kondens waar Pa al un tydsje werkte, mar hij had se stadich an
syn nocht kregen fan ut heen en wear gereis en dus wudde de bovenetaazje fan un
oud grachtenpand an ut Franekerend in Harlingen inruild foor un plakje teugen-
over de hellingflats. Ik fon ut earst mar niks, ik miste ut ütsicht op ut water, mar al
frij gauw kwam ik dur achter dat achter de hellingflats oek water lag, ut Fliet.
De stadsplattegrond, die in 1573 in opdracht van Caspar de Robles werd vervaardigd geeft vrij
gedetailleerd de bebouwing aan het Vliet weer. Links de Oosterstadsgracht
Ut meest fassinearende an dat water was
fansels de sentrale. Inne ogen fan un kien
was ut un almachtech groat gebouw, met
hoge skusstienen, un koaletip, kranen en
un jacobsladder, un mastodont waar rook,
stoom en stroom ütkwam. En altyd dat
doffe gedreun fanne turbines, ut gezoem
fan generatoren en fansels fan de elektri-
siteitsdraden anne Franklinstraat, fral at
ut regende. Ut rook dur naar stienkoal,
gekondensearde melk en meel. Un eintsje
fedderop lag Skilkampen met de boate-
skuren, ut hooghout, de mesinefabryk fan
Ducosto en de werf met ut gelüd fan klink
nagels en de geur fan tear. En, helemaal
daar achter ut land, Wilaarderburen en
de flakte langs de Kurkemear waar je de
weareld üt skaatse konnen.
Saterechsmiddes gingen wy altyd de
stad in, langs ut Fliet. Oek daar allemaal
nog industrie. Ut werfke fan Langenberg,
dan annimmer Kolk Co. en anne noord
kant ut sliterijke van Appeldoorn. Fedder
op anne südkant de magistrale, ferfallen
villa Welgelegen en de mesinefabryk Fries-
land. Ik wü altyd naar dy ontoegankeleke
plakken sedat myn moeke mar steeds
waarskuwde, 'jonkje gaan bij de walkant
fut, aanst falst dur in'. Dichter naar de
stad de ouwe graanpakhüzen Frysland,
Groaningen en Koaningsbergen, met daar
teugenover de maalderij fan Koopmans,
oek fol fan gelüd en reuk. Wat ik my toen
niet realisearde: ik was fan ut ene naar ut
andere industrygebied ferhüsd. In Harlin
gen sagen wy ommers üt oppe fetsmelterij
fan Smeding en oek daar langs ut Frane
kerend en de Harlinger Trekfaart hadden
al eeuwen industrieën staan. Tichel- en
panwerken, darmeskrabberijen, kalkovens
èn - se at se in Harlingen sêge - un knorre
industriemullens, waar in myn tyd al wei
neg mear fan overbleven was as de beton-
fabryk fan Haitsma. Ut Fliet het my foor
altyd een ding düdelek maakt. Frysland is
nyt alleen un land fan koeien en kees, mar
oek fan skippers, werven en industrieën.
De moalenromp an ut Südfliet is ut sute-
reche restant fan dat ryke ferleden.
Nou ik ut steartsje fan dy tyd metmaakt
had - binnen twee desennia was se'n bitsje
alles fut - wü ik oek ut begin durfan wete.
Hoe was dit alles fer foor myn tyd tot
stand komen? Un oversicht fanne oudste
geskidenis (tot 1750) fan un nijvere büten-
buert, foor ut gemak fanne lezer deur mij
in ut Hollans fertaald.
Het Vliet op de kaart
Kort na het midden van de zestiende eeuw
werden de eerste plattegronden en vogel
vluchten van Leeuwarden getekend. Ze
zijn om meer dan één reden uniek, op de
eerste plaats omdat het om manuscript-
kaarten, handgetekende kaarten dus,
gaat. Daarvan werd als regel slechts één
exemplaar vervaardigd, dat hoe dan ook
niet voor de druk bestemd was. Het zijn
bovendien de oudste afbeeldingen van de
stad en alleen al daarom van groot belang.
Daarbij komt dat ze ons niet alleen een
beeld van een plattelandsstadje van circa
7500 inwoners geven, maar ook de directe
omgeving van Leeuwarden uitbeelden.
Dat was van belang omdat de kaarten
met een militair doel werden gemaakt,
dus met het oog op belegering en verde
diging. Dit is een groot verschil met de
dikwijls fraaiere - en bovendien gedrukte
