19
verd en met deze 'groote stucken' werd de
aanval op de Vrouwepoort geopend, waar
bij ook de vlakbij gelegen Sint Vituskerk
zwaar werd beschadigd. Men slaagde erin
de vijand buiten de stad te houden door
vanuit de stadspoorten steeds weer felle
uitvallen te doen. Toen Arkelens hoorde
dat Karei V Leeuwarden te hulp kwam
met een leger van 4300 man dat inmiddels
met 160 schepen de Zuiderzee overstak liet
hij hals over kop zijn leger opbreken. Het
Gelderse beleg had acht weken geduurd.
De nieuwe Vrouwepoort
Het herstellen van de schade gaf de
mogelijkheid om de stadsverdediging te
moderniseren. De westelijke toegang werd
uitgebreid met een rondeel (eilandje met
kanonnen), een buitenpoort en een lange
buitenbrug, ongeveer op de plaats van
de tegenwoordige Vrouwepoortsbrug.
De bouwkundige staat van het oude
gebouw, dat nu binnenpoort was gewor
den, was echter niet best meer.
In 1579 kwam meester Joost Mattheusz
uit Aalst, een bekende Zuidnederlandse
vestingbouwkundige, naar Leeuwarden
om de leiding te nemen bij de werkzaam
heden. In het kader daarvan werd op
2 juni het startsein gegeven voor een
algehele reconstructie van de Vrouwe
poort. We weten niet of Joost Mattheusz
invloed heeft gehad op het uiteindelijke
ontwerp. Toen de restanten van het
gebouw in het zicht kwamen werden er
aan de oostzijde op meerdere plaatsen
rooswinkels aangetroffen, wat erop wijst
dat de eerste poort voor een deel in
het nieuwe gebouw werd ingepast. Bij
de nieuwbouw, die nog in hetzelfde jaar
voltooid werd, werd een kleiner formaat
steen toegepast.
De poortierswoning
Na de komst van de Hervorming wilde
het stadsbestuur de typisch roomse naam
van het poortgebouw omzetten in iets
neutralers, zoals Oldehoofsterpoort of
Bildtpoort. Maar voor de Leeuwarders
bleef het de Onze Lieve Vrouwepoort.
Nieuwe ontwikkelingen in de vestingbouw
leidden er intussen toe dat men minder
waarde hechtte aan de militaire functie
van de stadspoorten. Daarom werd in
1612 de vlakke bovenzijde van het gebouw
ontdaan van geschut. Op de verkregen
ruimte werd een woning gebouwd voor
de poortwachter of 'poortier', voorzien van
trapgevels en een pannen dak. Aan weers
zijden van het huis naast de torens kon de
poortier beschikken over vier kleine drie
hoekige 'plaatsjes'. Bij de plaatsjes aan de
stadszijde was op de vroegere weermuur
een houten hekje geplaatst. Op het zuid
oostelijke plaatsje bevond zich het secreet
(toilet) van de poortier. Naast de nieuwge
bouwde poortierswoning vielen de torens
nauwelijks meer op. Daarom werden ze
met een geleding verhoogd en voorzien
van een hoge spits met acht kleine dakka
pellen en een kleine uivormige bekroning.
In de loop van de 18e en 19e eeuw werd de
woning op de poort meerdere malen ver
bouwd en aangepast. Zo werden de trap
pen van de gevels vervangen door een
rollaag en de geveltoppen kregen een drie
hoekig, later een segmentvormig fronton.
Hoe zag het gebouw er uit?
Afbeeldingen en een gedetailleerde beschrij
ving uit 1813 geven ons een goed beeld van
de vernieuwde Vrouwepoort. Het gaat om
een gebouw met een unieke achtzijdige plat
tegrond. Twee zijden bevatten elk een met
zandstenen blokken omlijste poortdoor
gang. De overige kanten werden gevormd
door twee lage achtkantige torens met korte
spits en vier 90 cm dikke muurgedeelten die
een weergang droegen. De borstweringen
van de beide westelijke weergangen waren
voorzien van drie ronde, in zandsteen ge
vatte schietgaten, de borstweringen aan de
oostkant bezaten één zo'n schietgat. Het
hele gebouw was rijk versierd met zandste
nen lijsten, banden en hoekblokken. Aan
noord- en zuidzijde gaf een poortje toegang
tot het talud van de wal. Later werden bij
verhogingen van de wal deze poortjes
dichtgemetseld.
Het teruggevonden gedeelte van de Vrouwepoort, ingetekend op een foto van de gevonden
restanten. Dit zou tevoorschijn zijn gekomen bij een volledige opgraving. De in de
tekening niet opengewerkte delen onder en naast de torens bezaten nog een stenen
bevloering, misschien de bovenzijde van keldergewelven. De open ruimtes in het midden
hebben waarschijnlijk eveneens de functie van kelder gehad. De lengte van de poort
doorgang was 13,5 m, de frontbreedte bedroeg 7,90 m reconstructie A.J. Veeman
Leova.'c^tA.lt
