De strijd tegen de geheimmiddelhandel
8
Corien Rattink Wordt u gekweld door hoofdpijn, door reumatische pijnen, heeft u last van oorsui
zingen, van hartkloppingen, lijdt u misschien aan bronchitis of syfilis? Geen nood,
slik onze pillen en u bent in de kortste keren genezen, ongeacht de kwaal. Dit soort
advertenties verscheen in de 19e eeuw met de regelmaat van de klok in de kranten.
In de ogen van de Leeuwarder broers
Vitus en Gerard Bruinsma maakten de
firma's die de advertenties plaatsten, zich
schuldig aan kwakzalverij en zij besloten
de strijd aan te binden met deze geweten
loze kooplui. De kwakzalvers die op mark
ten en kermissen optraden, lieten ze onge
moeid. Weliswaar misleidden die ook de
mensen, maar ze verdienden met hun
middeltjes zo'n armzalig inkomen dat de
financiële schade bij hun slachtoffers
nooit groot kon zijn.
Vitus Jacobus Bruinsma (1850-1916)
Collectie Johan Frieswijk
Roofridders
De Bruinsma's richtten hun pijlen op fir
ma's -roofridders zoals zij ze noemden- die
willens en wetens het publiek bedrogen.
Met regelmatige advertenties, boeken en
genezenverklaringen brachten de roofrid
ders hun dubieuze waar aan de man en
verdienden miljoenen. Zij lichtten de men
sen financieel op, en namen ook nog eens
het risico dat patiënten hun ziekte ver
waarloosden en dat kwalen onnodig ver
ergerden. En dat in een tijd dat de genees
kunde enorm in ontwikkeling was. Artsen
konden bijvoorbeeld door de invoering van
een verbeterde stethoscoop een nauwkeu
riger diagnose stellen.
De broers vormden een ideaal duo om
het bedrog aan de kaak te stellen. Vitus,
leraar aan het gymnasium in Leeuwar
den, was scheikundige; hij onderzocht de
samenstelling van de wondermiddelen;
daarna kon Gerard, arts, vaststellen of
het middel hielp tegen de kwaal waarvoor
het bedoeld was. Dat was zo goed als nooit
het geval, reden voor de broers om te spre
ken van een tak van industrie die artike
len exploiteert onder de naam van genees
middelen. Vitus Bruinsma paste nog een
andere methode toe om het bedrog aan te
tonen. Firma's hadden de gewoonte om
vragenlijsten rond te sturen waarop men
sen klachten over hun gezondheid kwijt
konden. Een bedrijf was dan niet te
beroerd om een 'geneesmiddel' te sturen.
Vitus vulde geregeld zulke lijsten in en
verzon de meest onwaarschijnlijke kwa
len, zoals lichaamsdelen die door zweren
zo waren aangetast dat ze dreigden af te
sterven. Geen probleem! De desbetreffen
de firma stelde de patiënt gerust: binnen
enkele weken was alles weer in orde; als
de patiënt maar de door het bedrijf aan
bevolen pil of zalf gebruikte.
Vroeg of laat moesten de strijdbare
broers wel in conflict komen met een van
de kwakzalversfirma's. In 1876 barstte de
bom: de Bruinsma's kregen het aan de
stok met de Duitse firma Richter en met
de Leeuwarder Courant. De firma Richter
(Richter was een kousenfabrikant, die de
handel in 'geneesmiddelen' lucratiever
vond dan die in kousen) had een boek
gepubliceerd dat in Nederland verscheen
onder de titel Dr. Airy's Natuurgeneeswij
ze. Volgens Vitus Bruinsma niets anders
dan een alfabetische lijst van 180 kwalen
Een practiserende kwakzalver voor herberg
'De Hopsack' op de Nieuwestad nabij de
Waag.
Prent van Ids Wiersma in: Rimen en
Teltsjes fen de broerren Halbertsma.
