22
diende declaratie van Heerbeis wordt met
een 'afslag' uitbetaald. Heerbeis schrijft
nu een request, waarin hij de raadsheer
Vegelin en ook de procureur generaal
Wielandt van samenzwering beticht. Dit
kan het Hof niet toestaan. Op 19 en 20
januari 1792 wordt Heerbeis hierover
onderhouden. Op 9 februari wordt geëist
dat hij excuus aanbiedt aan Wielandt en
Vegelin. Pieter weigert echter. Een laat
ste kans wordt hem gegeven, op straffe
van onmiddellijke 'cassatie'. Maar Heer-
bels antwoordt: 'ik blijv bij mijn woord, ik
doe het niet.' Hiermee was het lot van de
substituut beslist.
Toch ging het ontslag niet zo eenvoudig.
Er wordt in de Staten van Friesland flink
over geruzied. Uiteindelijk komt na meer
dan een jaar op 8 juli 1793 de beslissing
van de 'Heere Prince Ervstadhouder'. Op
15 juli 1793 wordt Pieter ontslagen met
tot die datum behoud van tractement.
Bataafse Republiek
Een nieuwe tijd breekt aan in 1795. Na
een inval van het Franse leger zijn nu de
patriotten aan de macht gekomen.
Op 5 maart wordt in de Burgersociëteit
een brief van Pieter Heerbeis voorgele
zen. Hierin uit hij zijn bezwaren tegen
het komende sociëteitslidmaatschap van
zijn oude tegenstander de heer Assuerus
Vegelin. Men vindt echter dat er geen
enkele reden is om burger Vegelin het lid
maatschap van de sociëteit te ontzeggen.
Hoe durft zo iemand als Heerbeis dergelij
ke aantijgingen te beweren! Hij zelf is een
verachtelijk persoon, het is toch bekend
'welke wreedheeden door hem Heerbeis,
de beste en Vaderlandslievende onder
de Burgers zijn aangedaan, vooral in en
zedert den jaare 1787.'
Een radicale patriot uit de burgersocië
teit, Abraham Staal, vindt dat de voorma
lige substituut Heerbeis gevangen moet
worden genomen. Op zondag 8 maart heb
ben 'enkele oplettende Burgers' gemerkt
dat Heerbeis zich al buiten de poorten
van Leeuwarden bevindt, namelijk in het
Nieuw Blauwhuis. Staal en zijn mannen
vinden het nu echt nodig om Heerbeis
in bewaring te stellen. Op dezelfde dag
voert de commandant van de Schutterij,
de burger Rom, dit uit, met voorkennis
van de Franse generaal Thierry, die in
Leeuwarden garnizoen houdt. Heerbeis
l
UEQUESTEN
VAN DEN BURGER
P. HEERBELS,
tEVAPCEN nr BIT CtlhE'M'OLliE E Uil
BUOIJlin* tuuw^BiNt
IÏEH HOVE VAN VF.IEEL.lND
.UClLiVSItB D»n 1^0" {Kium Ifji
tjf rp»« jAir-L'-AiT 1^57-
fit EAtll
vm 1KT ÏECLISEïm BEF CU* BAACSBf
A- STAAL A.R.FINK*
int Dl fuut tx
V*H EEflSELS Tr' 1 TSV
Tt IllTU.
DOM IjEU Z ELVEN UITGEGEVEN.
Request van Heerbeis Collectie Tresoar
wordt opgesloten in zijn huis met een sol
daat voor de deur.
Het Hof van Justitie ziet echter geen
noodzaak om Heerbeis op te pakken. Het
huisarrest wordt opgeheven, maar de
representanten vinden dat hij wel een
straf moet hebben: Pieter wordt ontsla
gen van de post van Keurmeester van de
Brandewijn!
Samenzweringen
Pieter is er de persoon niet naar om in
deze roerige tijd als toeschouwer te funge
ren. In juni en december 1795 is hij deel
nemer aan geheime plannen. Hij maakt
er zelfs reizen voor naar Den Haag en
Bremen. De laatste om te zien hoe groot
het leger is van prins Frederik, de zoon
van de gevluchte Willem V. Dat leger zou
vanuit Duitsland de Republiek moeten
binnen trekken en met de prins aan het
hoofd zouden Patriotten en Oranjevrien
den zich moeten verenigen. Oude en nieu
we bewindhebbers zouden aan de kant
moeten worden gezet. Van deze plannen
kwam niets terecht, maar ze zouden wel
ernstige gevolgen voor Pieter krijgen.
's Nachts, 8 juni 1796, wordt Heerbeis
van zijn bed gelicht en geboeid naar het
Blokhuis overgebracht. Een bewaker
komt voor zijn huis te staan en de vol
gende dag wordt zijn huis doorzocht op
papieren. Zijn vrouw, Susanna Dillingh,
en de twee kinderen mogen voorlopig het
huis niet verlaten.
Na dertien dagen 'zware incarceratie'
- hij mag zich zelfs niet scheren - wordt
Heerbeis pas verhoord door de procureur
generaal, Nicolaas Scheltema, en hoort hij
welke de aanklacht is. Hij zou zich heb
ben schuldig gemaakt aan samenzwering
tegen de Bataafse Republiek! Getuigen
verklaren dat hij bij twee geheime bijeen
komsten is geweest.
Pieter heeft de pech dat hij een oude
bekende als rechter en tegenstander
tegenover zich heeft staan, namelijk
Abraham Staal. Deze was erin geslaagd,
dank zij het radicale bewind dat heerste
sinds februari 1796, samen met enkele
andere niet-juridisch geschoolden de oude
raadsheren aan het Hof van Justitie te
vervangen. Pieter Heerbeis moet lang
wachten voor hij zijn berechting krijgt.
Pas op 19 mei 1797 krijgt hij te horen dat
hij, op beschuldiging het Oranjehuis weer
invloed in de Republiek te hebben gege
ven, veroordeeld wordt tot vijfjaar tucht
huisstraf.
Voor het zover is bijt Heerbeis flink van
zich af. In het Blokhuis schrijft hij reques-
ten waarin hij zijn rechters onbevoegd
acht om over hem te oordelen vanwege
hun juridische onkunde. Wanneer deze
worden geseponeerd laat hij ze drukken
en worden ze vanaf januari 1797 als pam
fletten in de stad en elders verspreid.
Na zijn veroordeling is Pieter nog niet
monddood. Twee anonieme ingezonden
stukken tegen de procureur generaal
gericht, verschijnen in een krant. Het Hof
neemt na een onderzoek aan dat Pieter
de auteur is. Het gevolg is dat hij nog
maals veroordeeld wordt. Op 19 mei 1798
krijgt hij te horen dat hem na de tucht
huisstraf een verbanning van vijf jaar uit
de Bataafse Republiek staat te wachten
en dat hij bovendien geen pen en papier
meer tot zijn beschikking mag hebben in
de gevangenis.
Pieter weet daar wel wat op, want zijn
klachten laat hij nu schrijven door zijn
vrouw. Hij kan slecht opschieten met de
administrator Wybe de Vries, die een
leidende rol in het Tuchthuis had. Deze
