Lcovaë^tA.!€
20
trale al in 1916 overging naar de provin
cie. Het Provinciaal Elektriciteits Bedrijf
(PEB) Friesland was geboren. Een verge
lijkbaar proces van schaalvergroting als
dat van de diverse zuivelfabrieken, al zijn
deze in particuliere handen.
Door de toename van het stroomver
bruik en omdat de Leeuwarder centrale
nu de hele provincie van elektriciteit
moest voorzien, werd er fors uitgebreid.
Niet alleen produceerde de provincie de
stroom, ze zorgde ook voor de distributie
ervan. De toename van het verbruik bleef
maar stijgen. Bestond de eerste centrale
nog uit twee zuigerstoommachines die een
generator aandreven met een vermogen
van 480 kilowatt, op haar hoogtepunt kon
de centrale 150.000 kilowatt leveren. Dit
vermogen werd opgewekt met als brand
stof voornamelijk kolen en olie. De kolen
werden veelal met schepen aangevoerd en
zorgden voor levendigheid op het water
van onder meer het Nieuwe Kanaal. Roet
deeltjes die in de ketels achterbleven wer
den regelmatig weggeblazen en zorgden
dan voor luid gemopper en geklaag bij
huisvrouwen die de was in de bleek had
den gelegd of net aan de lijn hadden
gehangen. Daarnaast blies de centrale af
Gezicht over het Vliet op de Centrale in
1969
en toe letterlijk stoom af en ook dit zorgde
voor levendigheid.
Veel Leeuwarders en Friezen hebben
gewerkt op de centrale, enkelen woonden
zelfs in huizen van hun werkgever. Zoals
ooit niet ongebruikelijk was bij veel
bedrijven, had het PEB eigen woningen
voor een deel van zijn personeel. In dit
geval een aantal boven/benedenwoningen
aan de Franklinstraat.
Om de stroomvoorziening, die steeds
belangrijker werd in het dagelijks
bestaan, stabieler te maken, werd in de
jaren '40 van de vorige eeuw besloten tot
landelijke samenwerking. Dit hield onder
andere in dat de hoogspanningsleidingen
van alle Nederlandse centrales aan elkaar
werden gekoppeld. Anno nu is er een kop
peling door nagenoeg geheel Europa. Viel
nu ergens in het land een centrale uit, dan
konden andere centrales iets extra doen
zodat de schade beperkt bleef. Slechts hier
en daar, zoals bijvoorbeeld op Vlieland,
was men niet aan dit landelijke net
gekoppeld. Overigens was de elektrici
teitsvoorziening van Vlieland tot de twee
de wereldoorlog een zaak van Noord-Hol
land. De Duitsers brachten vervolgens het
eiland onder bij Friesland en daarmee viel
de Vlielander centrale onder het PEB
Friesland. Vlieland werd pas op 15 febru
ari 2008 op het landelijke elektriciteitsnet
aangesloten.
Vertrek naar Burgum
De mogelijkheid tot noodzakelijke uit
breiding/nieuwbouw werd in Leeuwarden
lastig. Noodzakelijk, omdat de vraag naar
stroom toenam en omdat modernere
installaties een veel beter rendement
leverden. Daarom werd gezocht naar een
locatie buiten Leeuwarden. De keuze viel
op Burgum, waar voldoende benodigd
koelwater is, terwijl daarnaast de keuze
van brandstof belangrijk was. Stookte
men in Leeuwarden vooral kolen en olie,
voortaan zou alleen gas worden gestookt.
En gas is ruim voorradig in de omgeving
van Burgum. Het gasverbruik zou oplo
pen tot maximaal circa 1 miljard kubieke
meters per jaar.
Na vele protesten werden in Burgum
twee identieke eenheden gebouwd die in
1974 en 1975 in gebruik zijn genomen.
Het totale vermogen van beide eenheden
is 660.000 kilowatt.
Het, naar mijn idee, prachtige centralege
bouw is ontworpen door architectenbu
reau De Gruyter uit Zwolle.
De centrale in Leeuwarden sloot begin
jaren '80 en sindsdien heeft de tijd even
min stilgestaan. Het PEB verdween en er
voor in de plaats kwamen NIJON en
EPON. EPON was een samengaan van
diverse elektriciteitscentrales in vooral
noord en oost Nederland. NUON distribu
eerde oorspronkelijk de stroom, maar
daarmee zijn we er nog niet. De elektrici
teitsvoorziening, tot dat moment een
nutsfunctie, werd geliberaliseerd. EPON
werd overgenomen door het Belgische
Electrabel, op haar beurt dochter van de
Franse onderneming Suez, inderdaad ooit
opdrachtgever van Ferdinand de Lesseps.
De centrale, zoals die in de jaren '70 is
gebouwd, bestaat nog steeds. Weliswaar
zijn er veranderingen aangebracht in de
ruim dertig jaar van haar bestaan, maar
ze levert nog vrijwel dagelijks stroom. En
de schrijver van dit stukje is daar vaak
getuige van. Dit jaar is er een open dag op
de centrale en u bent uiteraard van harte
welkom. Op dit moment is de datum nog
niet bekend. Via kranten en de website
wordt u op de hoogte gebracht.
Afbraak van de Centrale in 1990
