Lcovar} 23 De start van de eerste fietstocht van TOGIDO, met de hoornblazer voorop en onder het toeziend (en zeker ook verschrikte) oog van een hond en twee toeschouwers. Tekening, ter verluchtiging toegevoegd door Piet van der Hem, in het notulenboek van TOGIDO len fietsclubs, misschien zelfs enige hon derden. Toen Wilhelmina in 1898 werd ingehuldigd als koningin van Nederland, bood de Nederlandse sportwereld haar in de persoon van de onmisbare Pim Muiier na afloop van het 'Nationaal Sportfeest' op 22 september van dat jaar een Sport- album aan. In dat buitengewoon fraai uit gevoerde boek, dat bewaard wordt in het Koninklijk Huisarchief, zijn maar liefst 61 wielerclubs vertegenwoordigd.3 Er zul len op dat moment al (veel?) meer clubs zijn geweest: zo zijn er in het Sportalbum bijvoorbeeld geen Friese wielerclubs opge nomen. Een andere aanwijzing daarvoor geeft het aantal ANWB-leden rond 1900: dat bedroeg in 1896 11.000.4 Ik heb in deze bijdrage de bedoeling noch de mogelijkheid op de hiervoor geformu leerde vragen in te gaan. Centraal staat het notulenboek van TOGIDO en van daaruit behandel ik een aantal onderwer pen. In deel 1 van dit artikel gaat het met name om de achtergrond van de leden en het doel van de fietsclub, terwijl in deel 2 de relatie stadsbewoner-plattelander en vrouwenemancipatie aandacht krijgen. Ik hoop met deze aanzet duidelijk te maken dat het de moeite waard is een veelomvat tend onderzoek te doen naar de geschiede nis van de fietsclubs in Nederland. Een heel bijzonder aspect van het notu lenboek van TOGIDO betreft de erin opgenomen illustraties. Op acht van de twintig (voor het merendeel ingekleurde) tekeningen zijn één of meer fietsen te zien. Die vormen daarmee vroeg illustra tiemateriaal op het gebied van de fiets. De tekeningen, waarvan er één is gesigneerd, zijn met zekerheid gemaakt door het toen zeventienjarige TOGIDO-lid Piet van der Hem, een in zijn tijd nationaal gewaar deerd kunstenaar (zie ook Leovardia 22). Ik heb dit artikel verluchtigd met een keuze uit Van der Hems tekeningen. Het notulenboek, de leden Het notulenboek van plusminus 17 x 21 cm telt 97 (ongenummerde) beschreven bladzijden. Die betreffen de verslagen van 10 'Algemeene Vergaderingen', de eerste op 26 april 1903, de laatste op 11 april 1906, vijf verslagen van toertochten, de eerste op 3 mei 1903, de laatste op 23 mei 1904, drie verslagen van de jaarlijkse 'Fuif, steeds in maart, en één verslag van de bijdrage van TOGIDO aan de Wilhel- minafeesten in Leeuwarden op 31 augus tus 1903. Het boek bevat bovendien, zoals gezegd, 20 tekeningen van Piet van der Hem, en verder 6 foto's van TOGIDO- leden, ergens onderweg genomen op een fietstocht of op een feestavond. Gezien de gebruikssporen moeten er meer foto's in het notulenboek hebben gezeten. Nergens is expliciet te vinden wie de leden van TOGIDO waren. Gelukkig zijn er genoeg aanwijzingen in het notulen boek die het mogelijk maken zich een beeld van hen te vormen. Blijkens de ver slagen gedroegen ze zich op bijna iedere A(lgemene) Vfergadering) 'bijzonder roe rig'. Ze werden daarvoor - tot genoegen van de armlastige penningmeester - financieel (overigens licht) bestraft. De verslagen zijn humoristisch, bijna studentikoos van toon en in goed en vrijwel foutloos Neder lands gesteld, met af en toe een woord, passage en zelfs een keer een gedicht in een moderne vreemde taal, terwijl het Fries ook een enkele keer voorkomt. De geletterdheid komt verder duidelijk naar voren in de vele voordrachten van TOGI- DO-leden, op feestavonden, maar ook tij dens de fietstochten. De TOGIDO'ers fietsten niet alleen, ze vonden eikaars gezelschap minstens zo belangrijk. Daar wijst bijvoorbeeld de jaarlijkse fuif op. Een bijzondere vorm van contact ontstond na afloop van een prijsuitreiking op 31 augustus 1903, toen de leden 's avonds laat 'in paartjes' het feestgebouw verlieten Het staat met dit alles wel vast dat het (voornamelijk?) om leerlingen van middelbare scholen ging. Ik neem aan dat het meer dan één mid delbare school betrof: TOGIDO telde een flink aantal leden - in 1903 meteen al een veertig - van wie de 'dames' de meerder heid vormden. Leeuwarden had in 1876 zijn hbs voor meisjes gekregen. Verder kende TOGIDO ook aspirant-leden, dona teurs en donatrices, bestaande uit de ouders van de leden, en, speciaal voor de Ontspanning onderweg (in dit geval in Akkrum). De leden Ronner en Buys verzorgden de muziek, de overige TOGIDO'ers vermaakten zich op de dansvloer LOL.,

Historisch Centrum Leeuwarden

Leovardia, 2000-2018 | 2009 | | pagina 25