De Leeuwarder wortels van het Regtsgeleerd
Leesgezelschap Themis
22
Piet Tuik Op 2e kerstdag 1809 nemen enkele Leeuwarder juristen het initiatief tot de oprich
ting van een Regtsgeleerd Leesgezelschap. De Friese rechterlijke macht wordt
geconfronteerd met nieuwe rechtsregels en hervormingen waarbij de Franse
bezetter in 1811 onder andere het eeuwenoude Hof van Friesland zal ontbinden.
Een groep raadsheren in het Hof van Friesland en andere vooraanstaande juris
ten sluit zich aaneen en schaart zich rondom de aloude godin Themis om gezamen
lijk de juridische kennis op peil te houden. Dit besloten leesgezelschap evolueert
in twee eeuwen tot een hechte juristenclub en overleeft alle maatschappelijke en
juridische veranderingen.
Een valies met roestige sloten en
gekoesterde tradities
Theunis Dankert, de secretaris-fiscaal van
Themis, brengt eigenhandig een ouder
wetse gebutste koffer met archiefstuk
ken vanaf 1860 voor het voetlicht. Het
juridische herengezelschap koestert zijn
tradities en tolereert slechts de perma
nente aanwezigheid van de godin Themis
als hoedster van orde, gerechtigheid en
Mr. Petrus Wierdsma (1729-1811)
de eed in haar midden. In december 2009
viert dit selecte gezelschap van ongeveer
25 Friese juristen zijn 200-jarig bestaan.
Driemaal per jaar komen de leden bijeen
waarbij tegenwoordig de nadruk ligt op
de sinds 1938 gehouden voordrachten en
causerieën over maatschappelijke en juri
dische onderwerpen. Enige frivoliteit is
het gezelschap niet vreemd, wellicht als
tegenwicht voor de serieuze dagelijkse
werkzaamheden. Zo is er nog steeds een
boetesysteem van kracht dat te pas en te
onpas wordt gehanteerd om de algemene
kas te spekken. Zelfs zijn er ooit speciale
Themisdassen vervaardigd met de beken
de klassieke pilaren van het paleis van
justitie als logo. Decennialang stond de
circulatie van juridische en maatschap
pelijke boeken centraal met als jaarlijks
hoogtepunt de verkoop van overbodige
boeken aan de leden. De tegenwoordig
vanzelfsprekende onderlinge communica
tie tussen rechters en justitiabelen en het
delen van kennis en vakliteratuur kreeg
in de Franse tijd gestalte.
Hofstad Leeuwarden als zetel van de
Friese justitie
Wanneer Leeuwarden in 1580 de kant
van de Opstand kiest, raakt het Hof van
Friesland zijn bestuurlijke taken defini
tief kwijt en fungeert het voortaan alleen
nog als zetel voor de Friese justitie. Rond
die tijd vond de Friese rechtspraak plaats
in de Kanselarij aan de Tweebaksmarkt.
Dit voorname laat-gotische gebouw bevat
te onder andere een vierschaar met daar
voor een balie voor de advocaten en aan
weerskanten zitplaatsen voor de raads
heren en de procureur generaal. Boven
de bijbehorende haardstede hing inder
tijd een schilderstuk dat Salomo's wijze
rechtspraak verbeeldde. Het aangrenzen
de Landschapshuis, eens het kapittelhuis
van het Minderbroederklooster, werd in
1594 betrokken door de Staten van Fries
land. In dat gebouw vonden de provinci
ale landsdagen plaats en hielden de vier
Friese kwartieren en het Mindergetal hun
vergaderingen. De toegangspoort bevatte
de inscriptie 'Prudentia, Justitia et Forti-
tudo', deugden die nog steeds een belang
rijke grondslag vormen voor het bestuur
en de rechtspraak.
De Franse tijd
Met de Franse bezetting van de Republiek
der Zeven Verenigde Nederlanden in 1795
tast het revolutionaire vuur eeuwenoude
zekerheden aan die ook de Friese recht
spraak beïnvloeden. Vanaf het einde van
de 18e eeuw vinden er een aantal gerech
telijke herindelingen plaats waarbij Leeu
warden steeds een eigen vestiging van
het provinciale gerechtshof houdt. Soms
is dat een dubbeltje op zijn kant, zoals
in 1798, wanneer Groningen in beeld is
als centrale vestigingsplaats voor een
gemeenschappelijk noordelijk gerechts
hof. De raadsheren van het Hof van Fries
land voeren het praktische bezwaar aan
dat hun omvangrijke bibliotheek niet in
het relatief beperkte pand aan de Gro
ningse Boteringestraat past. De verhuis-
