25
Uitstapje in 1933 op de motorboot Tjet-Rixt van Mr. M.E. Hepkema, door het Leesgezel
schap Themis. V.l.n.rMr. J. Vis, Mr. Kortenbout van der Sluis, Mr. C.H. Beekhuis,
Mr. C.W. Stheeman
de departementale kiezersvergadering in
1809 en krijgt hij een dikke vinger in de
pap bij de aanstellingen en de samenstel
ling van de nieuw in te stellen rechterlijke
colleges. In die jaren is de Friese juridi
sche wereld nog relatief klein en ook de
vroegere elite keert terug op het juridische
pluche. Alle raadsheren uit het vroegere
Hof van Friesland krijgen de kans over te
stappen naar de nieuwe juridische functies
en drie Friese raadsheren treden toe tot
het Keizerlijke gerechtshof in Den Haag.
In feite stelt Pieter Wierdsma min of
meer zelfstandig de voordracht op voor
de vredegerechten en de rechtbanken
in eerste aanleg. Logisch dat hij daar
bij bekende relaties, zoals de gebroeders
Cats, polst. Kennen zij elkaar ook via de
oranjegezinde vrijmetselaarsloge De Frie
se Trouw? Pieter Cats en zijn broer Epeus
zijn prinsgezind en zij behoren tot de voor
name burgers van Leeuwarden. Beiden
zijn gelieerd aan de invloedrijke families
die ondermeer via vroedschap in Leeuwar
den aan de touwtjes trekken. Ook vanuit
zijn lidmaatschap van de Leeuwarder
gemeenteraad waarin hij ondermeer als
schepen en wethouder fungeert, is Pieter
Cats nauw betrokken bij het stadsbestuur
en de stadspolitiek. Epeus is in het revo
lutionaire tumult vanaf 1795, vermoede
lijk vanwege zijn oranje sympathieën, zes
jaar ambteloos burger geweest. Hij fun
geert tot zijn vroege dood in 1812 onder
andere als griffier van het Vredegerecht
Leeuwarden. Pieter Cats, die geen jurist
is, wordt met veel moeite bereid gevon
den als president van de nieuw gevormde
Rechtbank van Koophandel te fungeren.
Het oude Landschapshuis
Het Hof van Assisen en de rechtbank
van eerste aanleg in Leeuwarden wor
den ondergebracht in het naastgelegen
Landschapshuis. Het ontruimen van de
kanselarij waarin het Hof van Friesland
240 jaar resideerde en dat voortaan als
lazaret voor de Franse soldaten dient,
betekent samen met het sluiten van de
Franeker universiteit in 1811 een nieu
we slag in het gezicht van de oude orde.
Op 23 mei 1812 wordt Pieter Cats geïn
stalleerd als president van het Tribunaal
van Koophandel. De functieomschrijving
van de inwonende conciërge van het land
schapshuis van 25 maart 1813 geeft zowel
een beeld van de gang van zaken in die
tijd als van de beperkte ruimte in dat
pand. De conciërge is verantwoordelijk
voor de goede bewaring van kaarsen (met
een wekelijkse controle), turf en hout.
Hij heeft met zijn gezin de beschikking
tot een voorkamertje (mits de procureur
crimineel daar niet gebruik van maakt),
een achterkamertje (mits de rechtbank
daar geen beraad heeft), het vrije gebruik
van de keuken (vermits aanwezigheid
van gendarmes die gevangenen begelei
den voor verhoor) en de bergkelder (mits
daarin wijn voor de rechtbank kan wor
den opgeslagen). De rechtbank van Koop
handel functioneert in Leeuwarden moei
zaam en Pieter Cats stapt eind september
1816 over naar andere functies. De Fran
sen worden in 1813 verdreven, maar met
de nieuw ingestelde rechtsorganen en de
uniforme rechtspleging is het fundament
gelegd voor een ander soort rechtspraak.
Het Landschapshuis heeft van 1811 tot
1838 gediend als zetel voor de Rechtbank
en het Hof van Assisen en wordt in 1849
afgebroken. De Friese justitie krijgt in
dat jaar, tot 1895 nog samen met de pro
vinciale staten, een plek in het paleis van
justitie aan het plein dat door het dempen
van de Oude of Heerengracht is ontstaan
(tegenwoordig Wilhelminaplein).
Themis groeit in 200 jaar uit tot een
duurzaam juristengezelschap
De eerste ledenlijsten van het Regtsge-
leerd Leesgezelschap Themis geven een
beeld van zowel juristen uit adellijke
kringen als uit de gegoede burgerij die
voornamelijk uit de rechterlijke macht
komen. De oudste ledenlijst dateert van
1863. Bij de instelling van het provinciale
gerechtshof in 1838 zijn vier van de negen
raadsheren als leden van Themis te iden
tificeren. Pieter Wierdsma is vanaf 1838
tot zijn dood op 20 november 1846 presi
dent van het Leeuwarder Gerechtshof. Tot
1875 is de Friese rechterljke macht nog
relatief klein. Zoons treden regelmatig
in de voetsporen van vaders en ook hun
verwanten komen vaak weer terecht bij
justitie Leeuwarden. Ook uit de vroegste
jaren van Themis rijst het beeld op van
een klein gezelschap van raadsheren en
rechters die verwanten en bekenden uit
de rechterlijke macht als nieuw lid vragen.
Anno 2009 is het jubilerende Themis
geëvolueerd van leesgezelschap tot een
hechte groep juristen die nog steeds voor
het grootste deel uit leden van de rechter
lijke macht bestaat.
Voor meer informatie over Themis zie de
jubileumuitgave Geschiedenis van het Regts-
geleerd Leesgezelschap Themis, door mr. T.M.
Halbertsma uit 1984 (herziene uitgave 1995).
LcOVflLT^i4)t,k
