Oude Friezen 12 Henk Oly In Leovardia 33 schreef ik een artikeltje over de gevelsteen Aed Levwerd als uiting van burgertrots. Hun stad betekende voor de meeste Leeuwarders hun vaderland, hun patriottisme was liefde voor die stad. De anciënniteit en eerbiedwaardige ont staansgeschiedenis van hun woonplaats vormden een belangrijke reden voor hun 'civic pride'. Maar ook een meer omvattend nationaal gevoel, trots op het gewest waar Leeuwarden deel van uitmaakte, werd geuit op gevelstenen en uithangbor den. Tot ver in de negentiende eeuw had een groot aantal huizen het een of andere gevelteken. Dat was in een tijd zonder officiële straatnamen en huisnummers een handige manier om een bepaald pand te identificeren. Bovendien kon een uit- Magnus Forteman. Uit: P. Winsemius, Chronique ofte historische geschiedenisse van Vrieslant, p. 88 hangbord of gevelsteen dienst doen als communicatiemiddel: het gaf aan wat de bewoner van het pand maakte, wat hij tapte of schonk, waar hij vandaan kwam, wat zijn politieke opvattingen waren enzovoort. Bij de officiële drukker van Friesland hing De Drukkerij uit, bij een herbergier aan de Nieuwestad was De Wijnroemer aan de gevel bevestigd en aan de Tweebaksmarkt stond een huis waar De Prins van Oranje en even verderop eentje waar Hasselt uithing. De vraag naar de betekenis van een uithangbord is een vraag naar de doelstelling van de persoon die het aanbracht, naar de infor matie die hij over wilde brengen, naar de voorstelling en naar de manier waarop tijdgenoten het bord interpreteerden. Helaas kan op die vragen lang niet altijd een antwoord gevonden worden. In de zestiende en zeventiende eeuw waren er in Leeuwarden maar liefst zes uithangborden te zien waarop één of meer Friezen waren afgebeeld. Jammer genoeg is geen enkele bewaard gebleven, evenmin is bekend wie ze aanbracht, wanneer dat gebeurde en hoe ze eruit zagen. In archiefstukken worden ze enkel gebruikt om een bepaald huis aan te duiden. Zo vermeldt het archief van het Sint Anthonygasthuis dat Sibrant Sibrants voor het huis 'den Olden Vries genoempt' de grondpacht over 1562 heeft betaald en verleent de stad in 1647 con sent op de verkoop van een huis waar De Drie Friesen uithangen. (Het betreft respectievelijk het huidige Voorstreek 81 en Tweebaksmarkt 30.) Meestal valt ook wel na te gaan wat de bestemming van het pand was toen het bord uithing. Het achterhalen van de betekenis van deze geveltekens is dus een 'educated guess'. Fries-nationaal Sinds de late middeleeuwen circuleerden in Fryslan enkele tientallen kronieken en kroniekjes die de daden beschreven van grote Friezen sinds hun legendarische stamvader Friso in Stavoren aan land was gegaan. De Historie van Vrieslant van Peter van Thabor, en de Chronicon Frisiae van Worp van Thabor uit de eer ste helft van de zestiende eeuw zijn daar van de bekendste. Deze twee geschiedver halen zijn overwegend feitelijk van aard, maar andere hebben een sterk ideologi sche of mythologische lading. De Gesta Frisiorum en het Aldfrysk Kronykje, bei de uit de vijftiende eeuw, schilderen de Friezen bijvoorbeeld als uitverkoren volk dat Gods bijzondere bescherming geniet. Er groeide door die kronieken een Frie se mythe, met als belangrijkste element dat de Friezen sinds onheuglijke tijden vrij en als gelijken in Fryslan hadden geleefd. De historicus Waterbolk schreef dan ook in Twee eeuwen Friese geschied schrijving: 'Het valt moeilijk te ontken nen dat zich reeds vroeg in Friesland een zekere 'nationale' trots heeft ontwik keld'. In dit licht moeten de uithangborden worden gezien waarop al dan niet 'oude' Friezen waren afgebeeld. Bij één ervan getuigt het onderschrift zelfs expliciet van die Fries-nationale trots. Bij Kleine Hoogstraat 15 hing een bord uit waarop een vergulde Fries was afgebeeld met de tekst:

Historisch Centrum Leeuwarden

Leovardia, 2000-2018 | 2011 | | pagina 14