24
de FNP, de Fryske Nasjonale Partij, een
in de ogen van Swatte Jat marginale par
tij met nogal rechtse, reactionaire denk
beelden.
Hoogtepunt van de activiteiten van de
FNP was de jaarlijkse herdenking van de
Slag bij Warns (1345), de veldslag bij het
dorpje in Gaasterland, waarbij de Hollan
ders door de Friezen verpletterend wer
den verslagen. Bij het monument voor die
slag - een grote kei met de tekst 'Leaver
dea as slaef - een herdenking houden,
dat is niet de wijze waarop de belangen
van Friesland en de Friese taal worden
gediend, meende Swatte Jat. Dus volgde
een prikkelende actie in de nacht voor
afgaande aan de herdenking in 1978. De
houders voor de Friese vlaggen werden
dichtgesmeerd met gips en de tekst 'Lea
ver dea as slaef vervangen door de woor
den 'Leaver dea dan sa!' Een op de kei
gespoten grote zwarte hand moest genoeg
zijn om aan te geven wie de afzender van
de boodschap was. Nog jaren later keken
de FNP-ers tijdens hun herdenking aan
tegen een onuitwisbare zwarte hand.
Actiecultuur
Toch bleek het regionale actieterrein voor
Swatte Jat te beperkt. Er volgden nog
enkele affiches, onder andere tegen het
kappen van bomen langs de Emmakade,
tegen de ZPC als importeur van Chileense
aardappels en tegen de verbreding van
Rijksweg 9, maar deze kregen nauwelijks
meer aandacht in de pers. De tijd van
ophef over een affiche leek voorbij, Swat
te Jat was blijkbaar geaccepteerd. Boven
dien, zo bleek, hadden zich ondertussen
andere wereldproblemen aangediend:
kernwapens, milieuproblematiek, kern
energie en militarisme. Grootschaliger,
ingrijpender en bedreigender problemen
wellicht, die meer en meer de aandacht
van individuele groepsleden opslokten en
waarnaar sommigen hun activiteiten ver
legden. Dat de laatste Swatte Jat-actie de
geschiedenis inging als een actie van de
Friese afdeling van Onkruit, is dan ook
niet verwonderlijk.
De aankomst van de eerste door Neder
land aangekochte F-16 straaljagers, op
7 juni 1979 op de vliegbasis Leeuwar
den, was voor de koninklijke luchtmacht
reden voor een feestje. Voor Swatte Jat
Onkruit juist reden voor een actie. Terwijl
de genodigden bij de basis arriveerden,
versperde een veertigtal demonstranten
de toegangsweg tot de basis. In hun kiel
zog sleepten zij een afgedankte Trabant
met zich mee, gevuld met autobanden en
overgoten met benzine, die vervolgens in
brand werd gestoken. De hoge gasten kon
den het feestterrein niet meer betreden.
In plaats van de brand te blussen, stortte
de inmiddels gearriveerde brandweer zich
met de hogedrukspuit op de demonstran
ten. Politieagenten sloegen wild om zich
heen, sleepten demonstranten aan hun
haren weg, terwijl brandweermannen
de Onkruiters goed nat hielden. Demon
stranten en omstanders waren verbijsterd
over het harde politieoptreden.
Het leidde tot vragen in de Tweede
Kamer, maar minister van Binnenlandse
Zaken Wiegel verklaarde dat er niet bui
tenproportioneel was opgetreden. Foto's
gemaakt door een toeschouwer, bewezen
echter het tegendeel: brandweerlieden die
van korte afstand rechtstreeks op demon
stranten spoten, agenten die met stokken
van spandoeken op demonstranten insloe
gen. Enkele dagen later lag een speciaal
nummer van It Swatte Wiif in de winkel,
met foto's van het politieoptreden. 'In
Swatte Wiif fotoreportage F-16 rel', kopte
de Leeuwarder Courant. Bij De Lektuur-
hal op Over de Kelders gingen die week
honderden exemplaren over de toonbank.
Opmerkelijk veel agenten van het plaat
selijke politiekorps kwamen één of meer
dere exemplaren aanschaffen.
Balans
Met een spectaculair laatste dubbeldik
nummer van It Swatte Wiif, waarin alle
affiches waren afgedrukt en een overzicht
van alle acties werd gegeven, sloot Swatte
Jat haar bestaan af, vlak voor het begin
van de jaren tachtig. Een goed moment,
want het was tijd voor andere zaken, zo
vond de groep.
Wie ruim dertig jaar later de balans
opmaakt over de acties van Swatte Jat,
zal geen grote wapenfeiten kunnen note
ren. Directe resultaten als gevolg van de
acties zijn niet aan te wijzen. De sloop in
de Leeuwarder binnenstad ging onver
minderd door, Brandsma bleef nog even,
de FBTO kon zonder problemen uitbrei
den, er kwamen nog meer F-16's, Rijks
weg 9 werd verbreed en Wytgaerd kreeg
Een week na 'Wytgaerd mut fut' werd
een affiche verspreid, waarop een dood
gereden kat was afgebeeld, waarboven de
tekst: 'Is dit jou kat' was geplaatst
geen rondweg. Wel brachten de acties
discussies op gang over het gemeentebe
leid, niet alleen bij actievoerders, maar
ook onder de lokale bevolking, ongetwij
feld als gevolg van de ludieke manier
van aanpak van Swatte Jat. Druppels op
gloeiende platen weliswaar, maar toen
tertijd was het opvallend, verfrissend en
mediageniek. Voor Swatte Jat-leden was
het een afrekening met de kneuterige,
oubollige wijze van actievoeren van daar
voor en van anderen, maar ook een uiterst
vermakelijke, leerzame tijd en was het
een opstapje naar andere actievormen.
De acties prikkelden de actiecultuur en
stimuleerden tot meer ludieke acties en
affiches in de stad door andere groepjes.
Brandsma was tot 1983 burgemeester
van Leeuwarden. Hij overleed in 2002.
Daarmee was hij definitief 'fut', maar de
kreet die voor altijd aan zijn naam ver
bonden zal blijven, is in Leeuwarden een
eigen leven gaan leiden. Onvrede met een
bepaald persoon, niet zozeer in de plaat
selijke politiek maar vooral in het algeme
ne taalgebruik, leidt vandaag de dag nog
steeds tot de kreet: MUT FUT!'
LcOVflLT^i4)t,k