Saskia, de vrouw van Rembrandt
LcoVdiv<)t^i»ll
2
Ben Broos Op 13 oktober jongstleden werd de tentoonstelling Sporen van Saskia, vrouw van
Rembrandt geopend, bij welke gelegenheid ook het eerste exemplaar van de biografie
Saskia. De vrouw van Rembrandt werd overhandigd aan burgemeester Ferd Crone.
Het boek is geschreven door Rembrandtkenner Ben Broos en vertelt het levensver
haal van Saskia. Broos hield bij die gelegenheid het onderstaande openingswoord.
In 1956 vierde heel Nederland het feit dat
het 350 jaar geleden was dat Rembrandt
werd geboren. Er waren tentoonstel
lingen in het Rijksmuseum en Museum
Boymans Van Beuningen en de kranten
stonden bol van mooie verhalen over
onze nationale held. Ik was toen twaalf
jaar oud. Op een of andere manier kreeg
ik een extra Rembrandt-nummer van het
Algemeen Handelsblad in handen en dat
heb ik altijd zorgvuldig bewaard. Eén
artikel uit die krant moet mij toen bij
zonder hebben geboeid. Het was getiteld
'Saskia's bruiloft' en het was verluchtigd
met drie fascinerende afbeeldingen.
Allereerst zag je een portret, getekend
met de zilverstift op perkament, dat
Rembrandt in 1633 maakte van Saskia.
Dat was op de derde dag nadat ze in
ondertrouw waren gegaan. Daaronder
zagen we het document met de registra
tie van het huwelijk van Rembrandt en
Saskia in het kerkboek van Sint Anna-
parochie. En als aardigheid zagen we
ook een typisch Fries huwelijksgeschenk
afgebeeld: een zogenaamd 'knottekistje'.
Hierin zat een gedenkpenning in een
doekje met een losse knoop of knotte.
Als de bruid die knotte aanhaalde, was
dat een bevestiging van haar eeuwige
trouw. Die tekening (in reproductie wel
iswaar), het originele kerkboek en een
echt knottekistje zult u op de tentoon
stelling kunnen bewonderen.
De eerste zin van het krantenverhaal
trof mij bijzonder: 'Eerst in het midden
van de vorige eeuw (de 19de eeuw dus)
zijn enkele Friese geleerden, onder wie
de Leeuwarder stadsarchivaris Wopke
Eekhoff, er achter gekomen, dat Rem-
brandts eerste vrouw, Saskia, geen boe
renmeisje uit Waterland was, maar de
dochter van een hoge Friese magistraat.'
Die hoge magistraat was uiteraard Rom-
bertus Uylenburgh, die vele malen bur
gemeester is geweest van Leeuwarden.
Dat verhaal over Rembrandts vrouw
als een boerinnetje uit Ransdorp was
een 'sprookje' (zoals Eekhoff het noem
de) uit de koker van Rembrandts eerste
biograaf, Arnold Houbraken. Eekhoff
had documenten gevonden die daarvan
het onomstotelijk bewijs waren
Wat moest dat heerlijk zijn geweest,
dacht ik indertijd, om zo'n ontdekking te
kunnen doen aan de hand van archief
stukken. De combinatie van kunst en
historisch onderzoek werd ook mijn ide
aal. Zes jaar later was ik een kersvers
studentje kunstgeschiedenis.
Saskia bleef mijn aandacht trek
ken. In 1965 kocht ik bij De Slegte een
boekje, getiteld: Saskia, the Wife of Rem
brandt. Dat boekje ligt nu in een vitrine
op de tentoonstelling. Ik betaalde daar
voor 1,75 gulden. Een exemplaar zag
ik onlangs antiquarisch aangeboden
voor meer dan duizend dollar. Het is
nu dus een kostbaar drukwerk, maar
het is bovendien nog steeds een koste
lijk verhaal. Saskia's leven werd door de
schrijver, de Amerikaans bibliothecaris
Charles Knowles Bolton, naverteld aan
de hand van de ontdekkingen van Eek-
hoff en zijn collega's, onder wie Pieter
Scheltema, alias 'Piet Perkament', de
eerste archivaris van Amsterdam. Bol
ton had geen romantische interpretaties
of andere poespas nodig. Zijn biografie
verscheen in 1893 in Boston. Hier te
lande is zijn bijdrage volstrekt onopge
merkt gebleven en dat valt te betreuren.
Vrijwel onbekend is hier ook een boek
je over Saskia dat in 1965 verscheen -
alweer: niet in Nederland, maar nu in
Frankrijk. De schrijver was Pierre Des-
cargues, een populaire kunstcriticus
die over Picasso en Brigitte Bardot had
geschreven. Hij had zich goed ingeleefd.
De Fransman was naar Leeuwarden
gereisd, had met archivaris Van Len-
nep gesproken die volgens hem niet
veel wist en hij was naar Sint Anna-
parochie gegaan om de kerk te fotogra
feren waar Saskia was getrouwd. Tot
zijn grote verdriet bleek het gebouw
niet meer de oude kerk uit Saskia's tijd
te zijn. Maar, schreef Descargues, hij
had tenminste op het weggetje gestaan
waar Saskia had gelopen. Dit bijzondere
boekje ziet u ook op de tentoonstelling.
Vijftien jaar later, in 1980, vond ik het
nog steeds jammer dat een gemoder
niseerde versie van Boltons biografie
niet voorhanden was. Dat schreef ik
in een recensie van The Rembrandt
Documents, een bundeling van alle
archiefstukken die tot dan toe bekend
Een zilveren knottekistje, tussen 1628 en
1653 vervaardigd door Frank Rienks Baardt
Collectie Fries Museum (bruikleen Ottema
Kingma-Stichting
