IN OPSTAND
mms blitz akstmh
COHEH
AUXABDER
Le ovarii
door
vertmigt
la.;
19
den, toentertijd een grote som.
Door zijn felle artikelen in Recht voor
Allen, zijn opruiende toespraken in de
Haagse zaal Walhalla en de publicatie
van geheime bescheiden uit zijn straf
dossier maakte Cohen zich gehaat bij
de autoriteiten. Een artikel van Cohen
in maart 1888, waarin hij een klassieke
aanval deed op de heersende klasse,
deed de emmer overlopen. Domela Nieu-
wenhuis gaf weliswaar zijn naam prijs
aan justitie, maar waarschuwde Cohen
eerst, zodat deze tijdig naar Gent kon
uitwijken, waar hij tijdelijk werk vond
bij de socialistische krant Vooruit. Door
toedoen van de Nederlandse regering
werd Cohen echter België uitgezet. Hij
koos voor Frankrijk.
Anarchisme
In mei 1888 kwam Cohen aan in Parijs,
waar vijf arme en gelukkige jaren begon
nen. Hij leefde tussen anarchisten,
Prol e tarnt r
aller Lander
Boekomslag van de herinneringen van
Alexander Cohen (1932), met Oldehove,
ontworpen door de Franse kunstenaar
Georges Rohner
Collectie Thijs Wierema
bohémiens en avantgardekunstenaars.
Hij voelde zich onmiddelijk in hart en
nieren Fransman. Hij wilde ontvluch
ten aan de voor hem benepen, bekrom
pen, burgerlijke sfeer en opvattingen
in Friesland, waarmee hij niet uit de
voeten kon. Zijn stadgenoten Marga-
retha Zelle (Mata Hari), de dichter J.J.
Slauerhoff en detectiveschrijver Hans
van der Kallen (Havank), moeten later
diezelfde drang gevoeld hebben, want
ook zij lieten Leeuwarden snel achter
zich, wellicht om meer van de wereld te
kunnen zien, maar mogelijk ook om te
ontsnappen aan een benauwende opvoe
ding en de kleinburgelijke mentaliteit in
de provincie.
Cohen voelde zich in Parijs meteen
thuis: de bruisende, wereldse uitstra
ling van de stad en de kosmopolitische
sfeer moeten hem aangesproken heb
ben, naast het overweldigende aanbod
van kunst en cultuur. Met zijn 'Parijsche
brieven' in Recht voor Allen en vertalin
gen van geschriften van Domela Nieu-
wenhuis in het Frans kon hij zijn hoofd
niet boven water houden. Soms moest hij
zijn wasgoed belenen. Domela kreeg hij
mee in de richting van het anarchisme:
een antiparlementaire, antimilitaristi
sche vorm van het socialisme, waarin
gepleit werd voor afschaffing van de
staat en waarbij de mens zich los van
enige dwang moest kunnen ontwikkelen.
Ballingschap
In het Maison du Peuple in Parijs hield
Cohen een toespraak over de koloniale
politiek van Frankrijk, waarbij hij liet
blijken zich al volledig Fransman te voe
len. Zijn in januari 1890 ingediend ver
zoek om Fransman te worden, werd ech
ter niet gehonoreerd. Behalve Domela
Nieuwenhuis vertaalde hij Multatuli in
het Frans en Emile Zola in het Neder
lands. In een anarchistisch eethuisje
leerde hij zijn levensgezellin Kaya Batut
kennen, een temperamentvolle vrouw
uit de Auvergne. Hun relatie zou achten
zestig jaar duren. Cohens anarchisme
en zijn vele contacten met buitenlanders
kwamen hem, ondanks protesten van
Zola, nadat een anarchistische rookbom
aanslag op de Franse Nationale Verga
dering was gepleegd, in december 1893
op uitzetting naar Londen te staan. Er
volgden zes jaar ballingschap. Noch in
Londen (1893-1896), noch in Nederland
(1896-1899) kon hij aarden. In Londen
was hij bijna net zo ongelukkig als later
in de gevangenis in Amsterdam, waar
hij alsnog zijn gevangenisstraf wegens
majesteitsschennis uitzat, hoewel Wil
lem III toen al zes jaar dood was. Hij
weigerde de koningin-regentes Emma
gratie te vragen. Na zijn vrijlating gaf
hij in Den Haag het op Multatuli geïn
spireerde blaadje De Paradox uit (twin
tig afleveringen, 1897-1898). Zijn Lon-
dense ervaringen en vooral zijn eenzame
opsluiting in de Amsterdamse gevange
nissen boden Cohen gelegenheid na te
denken over zijn politieke positie.
Hij nam afscheid van het anarchis
me en koos voor een individualistische
opstelling. In 1899 keerde hij min of
meer illegaal terug naar Parijs. Kaya
had via zijn uitstekende contacten op
de hoogste politieke niveaus zijn terug
keer bewerkstelligd. In 1902 trad hij als
tweede redacteur buitenland in dienst
van het burgerlijke dagblad Le Figaro
en werkte hij mee aan avantgardistische
Franse tijdschriften. Voor de Mercure
de France schreef hij de rubriek 'Neder-
landsche letteren'.
De Telegraaf
Via zijn contacten kreeg hij in 1904
een Franse regeringsopdracht voor een
vergelijkend onderzoek in Indochina
en Nederlands Oost-Indië naar inlands
onderwijs en de geneeskundige dienst.
Met enig genoegen bezocht hij zijn oude
gevangenissen. Met Het Nieuws van
den Dag van Nederlandsch-Indië en het
Soerabaiasch-Handelsblad maakte hij
afspraken voor bijdragen uit Parijs. Na
zijn terugkeer verwierf hij in september
1905 het Parijse correspondentschap
van het onafhankelijke, moderne dag
blad De Telegraaf, een degelijke nieuws-
krant, overigens geenszins vergelijkbaar
met De Telegraaf zoals die tijdens de
Tweede Wereldoorlog verscheen of met
het dagblad nu. Cohen was een alert
journalist, voorzien van een goede pen
en de nodige contacten. In 1905 wist
hij een perscampagne te ontketenen die
tot gevolg had dat de in Duitsland gear
resteerde Domela Nieuwenhuis prompt
werd vrijgelaten.
