LiC0Vac^t^i»2 20 Van de hoofdredacteur van De Telegraaf had Cohen alle vrijheid gekregen zijn bijdrages naar eigen inzicht in te vul len. In zijn veelal actuele artikelen over Franse aangelegenheden, politiek en kunst mochten geen redactionele wijzi gingen worden aangebracht. Wanneer op 15 oktober 1917 in Vin- cennes bij Parijs zijn voormalige buur meisje, danseres Margaretha Zelle, alias Mata Hari, wordt gefusilleerd wegens door de Franse autoriteiten veronder stelde spionage, houdt Cohen zich als cor respondent op de vlakte. In zijn verslag vermeldt hij niet dat ze uit Leeuwarden komt maar schrijft hij over een 'buiten landse van geboorte'. In 1906 had hij haar al eens zien optreden, maar hij vond haar dansen 'nagemaakt'. Na haar dood schreef hij: de kunst heeft niets verlo ren aan de gefusilleerde van gisteren Inmiddels had hij zich een goedkoop boerderijtje aan de Marne aangeschaft. In mei 1918 werd dit bij een laatste Duit se actie totaal verwoest. In 1924 vertrok hij naar Marly-le-Roi, ten westen van Parijs. Daar bundelde hij zijn Telegraaf artikelen als Uitingen van een reaction- nair (1929) en schreef hij het eerste deel van zijn herinneringen. In 1932 vertrok hij naar het zuiden, waar het leven nog goedkoper was. Bij Toulon kocht hij een huisje, dat hij met enige zelfspot Clos du Hérisson (De egelhof) noemde. Cohen en Kaya leefden van hun tuin en van zijn schrale inkomsten uit artikelen. Onder tussen schoof hij verder door in het poli tieke spectrum: van uiterst links naar uiterst rechts: hij werd sympathisant van de Action Frangaise. Duitse hegemonie De Action Frangaise verenigde nationa listen en monarchisten, die een terug keer voorstonden naar een Frankrijk van vóór de Franse Revolutie, met het katholieke geloof als staatgodsdienst. Zij wilde de vroegere aristocratische waarden herstellen, keerde zich tegen de hegemonie van Duitsland in Euro pa en meende dat de Franse samen leving doelbewust werd bedreigd door groepen als joden, protestanten, vrijmetselaars en buitenlanders. Tij dens de Tweede Wereldoorlog colla boreerde zij met het door maarschalk Pétain geleide Vichy-Frankrijk en Nazi-Duitsland. Dat Cohen een aanhanger van de Action Frangaise en van Pétain werd, is op z'n zachtst gezegd merkwaardig te noemen. Wellicht zal zijn voorliefde voor Frankrijk hem hiertoe gedreven hebben. Inmiddels genaturaliseerd tot Frans staatsburger, kon hij geen lid worden van de Action Frangaise omdat deze alleen in Frankrijk gebo ren leden accepteerde. Hoe is het mogelijk dat een journa list, die voortdurend opstandigheid predikte, van links propagandist ver schoof naar aanhanger van een proto- fascistische beweging? Speelt hier zijn afkeer van alle -ismen (anarchisme, communisme, socialisme, fascisme) een rol, zijn haat tegen Duitsland en zijn voorliefde voor Frankrijk? Of is het een persoonlijke afrekening met het vaderlijk gezag en de autoriteit van onderwijzers en superieuren in het leger? Alexander Cohen als Frans infanterist in Neufchateau, Vogezen, augustus 1914 Foto: Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, Amsterdam Antisemitisme Het antisemitisme in de negentiende eeuw, in alle geledingen van de samen leving, ondervond ook de jonge Cohen in zijn jeugd. Hij was, zo schrijft hij in In opstand, de enige jodenjongen in Leeu warden, die zijn vuisten gebruikte tegen de pestkoppen die hem dwars zaten. Cohen: 'Dan zeiden ze tegen mij: lilleke smous. Dan raakte ik ze op hun smoel. Ik was de enige joodse jongen in Leeuwar den die niet wegliep, maar die andere jongens op hun donder gaf.' Cohen heeft zijn joodse achtergrond nooit ontkend of afgezworen, er ook nooit mee gekoket teerd of het ten eigen voordeel uitgebuit. Hij vond zich niet anders dan anderen. Op het antisemitisme van de Action Frangaise is hij nooit ingegaan. Als jood moest Cohen van de Vichy- regering zijn huisje verkopen. Hij kreeg er een lijfrente voor in de plaats en een levenslang woonrecht. In de jaren na de oorlog leden de Cohens honger als gevolg van de voorthol lende geldontwaarding. Uit Amerika en Nederland zonden oude vrienden voedselpaketten. Cohen bleef om den brode en omdat hij het niet laten kon, schrijven voor Nederlandse bladen. Ook de Nederlandse literatuur bleef hij volgen. Aan felheid had hij niets ingeboet, zijn anti-communisme bleef even sterk als vroeger. Een golf van erkenning volgde na een 'Kronkel' van Simon Carmiggelt in Het Parool in 1954. Carmiggelt roemt daarin de briljante schrijfstijl van Cohen, diens rebelse houding en originaliteit, maar voor diens scheldkannonades kon Car- miggelt ook waardering opbrengen. Leeuwarders Alexander Cohen bezocht Leeuwarden voor het laatst in 1930 of 1931, het exac te jaar wist hij later niet meer, om onder zoek te doen voor het schrijven van zijn jeugdherinneringen. Hij bezocht plekken uit zijn jeugd, zoals de joodse begraaf plaats, waar zijn moeder was begraven en hij zocht spontaan enkele vrienden van vroeger op. In een vraaggesprek met journalist Johan van Minnen van de Regionale Omroep Noord, die hem in 1959 in de Provence opzocht, vertelde hij er iets over. Cohen: 'Toen ben ik naar

Historisch Centrum Leeuwarden

Leovardia, 2000-2018 | 2013 | | pagina 22