SK*5-'ÜÜ dtotóa*
iSgBOHü S& £!KÏSCK
LeoVdlr^ LA.il
>L'__
ItNQfc
Bronzen plaquette ter nagedachtenis van in de
oorlog omgekomen werknemers van Benninga's
Margarinefabrieken in Leeuwarden. Na de slui
ting van de fabriek is de gedenkplaat overge
bracht naar het Verzetsmuseum Friesland in
Leeuwarden
weer verder. Onze zaak is gelukkig intact
gebleven en denkend datgene dat ons wel
bespaard is gebleven, richten wij ons oog
naar boven.'
De wederopbouw
Hansje de Vries Robles herinnert zich die
jaren nog goed. Hoe ze samen met haar
broertje Jaap met de enorme tankwagen van
de fabriek naar haar familie in Amsterdam
Zuid werden gebracht. 'Onderweg stopte de
Friese chauffeur plotseling bij een weiland,
sprong uit de auto en keerde terug met een
paar kievitseieren in zijn hand.'
Bij de Kinderpostzegelactie haalde zij
dankzij haar contacten op de fabriek de hoog
ste opbrengst van de hele klas. Kreeg ze een
nieuwe fiets, dan werden in de werkplaats
een paar klossen op de trappers gezet, zodat
ze daar met haar korte beentjes tenminste bij
kon.
Een succesvol in de oorlog ontwikkeld
nieuw product was Bebogeen, een caramel-
pasta voor op de boterham. De eerste vier
letters uit de naam kwamen van Benninga's
Boter. Bijna iedereen at het in de jaren vijftig,
en ook nog lang daarna.
De fabriek stond die jaren in het teken van
groeiende concurrentie en de noodzaak zo
goedkoop mogelijk te produceren. Soms tot
ergernis van het Benninga-personeel dat zich
in mei 1949 per brief tegen het door de direc
tie gewenste Bedaux-systeem keerde. 'De
onder het personeel heersende geest is van
dien aard, dat gerust gezegd kan worden dat
de goede harmonie van vroeger totaal ver
dwenen is', schreven de personeelsleden van
Benninga over een ander bedrijf waar 'Be-
daux' al was ingevoerd. 'Wij zijn dan ook van
mening dat het alleen economen en hun Di
recties zijn die van zo'n stelsel beter worden.'
De jaarlijkse personeelsfeesten com
penseerden de onvermijdelijke verzakelijking
van de fabriek. Steevast voerden werknemers
in een Leeuwarder etablissement een klucht
op. In de pauze sprak Izaak Benninga over het
wel en wee van de fabriek. Na afloop een
'gezellig bal'. Joods was het bedrijf allang niet
meer. Hansje de Vries Robles: 'De opzichter
die toezag op rituele productie, was in de oor
log vermoord.' Alle rituele ruimtes in de fa
briek werden opgeheven. Wel bleven directie
en aandeelhouders unaniem Joods, tot 1953,
het jaar dat Izaak Benninga naar Amerika
emigreerde. Zijn plotselinge vertrek zou te
maken hebben met de nieuwe samenwerking
met oliefabriek Duyvis uit Koog aan de Zaan.
'Hij is zijn zoon Benno achterna gegaan, die
na de oorlog in de Verenigde Staten stage liep
en daar vervolgens is gebleven.'
De rest van de geschiedenis lijkt op het
eerste gezicht tamelijk kort. Het samen
werken met Duyvis kwam nooit succesvol
van de grond en werd in 1969 gestaakt. Geïn
spireerd door de stijgende welvaart eiste
Benninga's personeel 'soms drie loonsver
hogingen per jaar', klaagde de directie in 1972
in een brief aan Benno Benninga in Amerika.
Zelfs met de uitbreiding van het assortiment
naar roomhoorns en andere 'gebakhalffa
brikaten' viel die kostenstijging voor de
fabriek niet op te vangen.
In datzelfde jaar 1972 werd Benninga
overgenomen door Smilde in Heerenveen,
'een grote broer met veel interesse en nieuwe
mogelijkheden voor ons bedrijf', schreef Ben-
ninga's ondernemingsraad optimistisch. Dat
is Smilde inderdaad gebleken, maar niet zon
der dat de Leeuwarder fabriek moest worden
afgestoten en vervolgens in 1979 werd ge
sloopt.
Een van de laatste foto's van de 10-tons tanktrai
ler, mei 1974
Een treurig eind? Niet helemaal. Kijk op de
website van het tegenwoordige Royal Smilde
Foods. 'Bebo' staat daar te lezen, 'is in de loop
der jaren uitgegroeid tot een internationaal
foodservicemerk, met een sterke positie bin
nen de instellingenmarkt.' In gevangenissen
en bejaardenhuizen, in de luchtvaart en het
leger - overal wordt nog Bebo-margarine,
halvarine en spread gebruikt. De naam die
voortspruit uit Benninga's Boter.
En in maart 2014, toen Mieke Benninga 90
jaar werd, is de familie met een bus vanuit
Amstelveen nog één keer teruggekeerd naar
Leeuwarden. Om stil te staan bij de locaties
uit haar jeugd. De eerste Leeuwarder vesti
ging aan de Tuinen (nu een gamestore), het
grote fabrieksterrein aan de Harlinger Trek
vaart (overgenomen door de Postgiro, de la
tere ING), de voormalige woonhuizen, de
synagoge aan de Sacramentsstraat, en die ene
andere fabriekssteen die net als de koe en het
kalfje bewaard is gebleven: de plaquette met
de namen van de in de oorlog vermoorde
werknemers, nu onderdeel van de collectie
van het Fries Verzetsmuseum. De enige tast
bare historie van de ooit vermaarde BFM.