in de Weense koffiehuizen tijdens het koffie
drinken regelmatig met gezelschapsspelletjes.
Het klok-en-hamerspel is eigenlijk niets an
ders dan een in een onschuldig jasje gestoken
dobbelspel. Uiterst plezierig om met elkaar te
spelen onder het genot van een kopje koffie,
een snuifje, een sigaartje of een pijpje tabak.
Dat had Albertus Murray Bakker wellicht ook
voor ogen toen hij het klok-en-hamerspel op
flinterdun papier liet afdrukken om aan zijn
klanten aan te bieden.
Murray Bakker verkocht tabak, snuif en siga
ren, zo staat vermeld op het kaartspel. Tabak,
snuif en sigaren werden destijds evenals thee
en koffie voor de klant verpakt in losse vellen
dun papier. Meestal werd dit inpakpapier be
drukt met een sierlijke afbeelding van koffie-
thee- of tabaksplanten en de naam van de
handelaar. Murray Bakker heeft kennelijk wat
extra papier laten bedrukken met de vijf inge
kaderde afbeeldingen van een klok, een
hamer, een klok en een hamer, een schimmel
en een herberg. Op de achterzijde van enkele
afbeeldingen staat het adres van zijn kruide
nierswinkel en een afbeelding van tabaksbla
deren en sigaren. Een originele manier van
Murray om zijn tabaksproducten bij zijn klan
ten onder de aandacht te brengen.
De prentjes konden worden uitgeknipt en
slechts een enkeling zal de moeite genomen
hebben de speelkaartjes met een kartonnetje
te verstevigen. De losse bedrukte velletjes zul
len dan ook heel snel kapot zijn gespeeld.
Maar dat was wellicht ook de bedoeling en een
stimulans om gauw weer naar de winkel terug
te gaan.
Of Albertus Murray Bakker zelf graag klok-
en-hamer speelde, zullen we nooit te weten
komen. Maar met zijn klok-en-hamerspel was
hij waarschijnlijk wel een van de eersten die
een 'reclamespel' op de markt heeft gebracht.
Wellicht heeft hij het als weggevertje aangebo
den aan zijn klanten in 1839, het jaar waarin
hij zijn winkel in kruidenierswaren opende op
de hoek van de Sacramentsstraat bij de Ame-
landspijp. Maar het spel kan natuurlijk ook
van een aantal jaren later zijn.
De afbeeldingen op de speelkaarten, zoals de
officier te paard, doen niet Nederlands aan. De
herberg zou een gebouw in een grote Europese
stad kunnen zijn. Duitstalige uitgaven van het
klok-en-hamerspel werden regelmatig aange
past aan de Nederlandse markt. Aan de afbeel
dingen werd meestal niets veranderd, maar de
Duitse tekst onder de afbeeldingen werd in
het Nederlands vertaald. Dat is ook het geval
bij het spel van Murray.
De klok-en-hamerdobbelstenen wijken af
van de gebruikelijke dobbelstenen, ze zijn
kleiner en aan vijf van de zes kanten blanco.
Zes van de dobbelstenen zijn aan een zijde ge
nummerd van een tot zes, de overige twee
hebben respectievelijk aan een zijde een klok
en een hamer afgebeeld. In het spel van Mur
ray Bakker zijn slechts twee van de acht dob
belstenen bewaard gebleven. Het lijkt wel of
ze zelfgemaakt zijn uit een stukje been.
Het is onbekend of er bij het spel van Mur
ray een hamertje werd geleverd. Bij de meeste
klok-en-hamerspellen was er voor de beheer
der van de penningen een houten hamertje,
Reclamespel
Spelregels