in de Weense koffiehuizen tijdens het koffie drinken regelmatig met gezelschapsspelletjes. Het klok-en-hamerspel is eigenlijk niets an ders dan een in een onschuldig jasje gestoken dobbelspel. Uiterst plezierig om met elkaar te spelen onder het genot van een kopje koffie, een snuifje, een sigaartje of een pijpje tabak. Dat had Albertus Murray Bakker wellicht ook voor ogen toen hij het klok-en-hamerspel op flinterdun papier liet afdrukken om aan zijn klanten aan te bieden. Murray Bakker verkocht tabak, snuif en siga ren, zo staat vermeld op het kaartspel. Tabak, snuif en sigaren werden destijds evenals thee en koffie voor de klant verpakt in losse vellen dun papier. Meestal werd dit inpakpapier be drukt met een sierlijke afbeelding van koffie- thee- of tabaksplanten en de naam van de handelaar. Murray Bakker heeft kennelijk wat extra papier laten bedrukken met de vijf inge kaderde afbeeldingen van een klok, een hamer, een klok en een hamer, een schimmel en een herberg. Op de achterzijde van enkele afbeeldingen staat het adres van zijn kruide nierswinkel en een afbeelding van tabaksbla deren en sigaren. Een originele manier van Murray om zijn tabaksproducten bij zijn klan ten onder de aandacht te brengen. De prentjes konden worden uitgeknipt en slechts een enkeling zal de moeite genomen hebben de speelkaartjes met een kartonnetje te verstevigen. De losse bedrukte velletjes zul len dan ook heel snel kapot zijn gespeeld. Maar dat was wellicht ook de bedoeling en een stimulans om gauw weer naar de winkel terug te gaan. Of Albertus Murray Bakker zelf graag klok- en-hamer speelde, zullen we nooit te weten komen. Maar met zijn klok-en-hamerspel was hij waarschijnlijk wel een van de eersten die een 'reclamespel' op de markt heeft gebracht. Wellicht heeft hij het als weggevertje aangebo den aan zijn klanten in 1839, het jaar waarin hij zijn winkel in kruidenierswaren opende op de hoek van de Sacramentsstraat bij de Ame- landspijp. Maar het spel kan natuurlijk ook van een aantal jaren later zijn. De afbeeldingen op de speelkaarten, zoals de officier te paard, doen niet Nederlands aan. De herberg zou een gebouw in een grote Europese stad kunnen zijn. Duitstalige uitgaven van het klok-en-hamerspel werden regelmatig aange past aan de Nederlandse markt. Aan de afbeel dingen werd meestal niets veranderd, maar de Duitse tekst onder de afbeeldingen werd in het Nederlands vertaald. Dat is ook het geval bij het spel van Murray. De klok-en-hamerdobbelstenen wijken af van de gebruikelijke dobbelstenen, ze zijn kleiner en aan vijf van de zes kanten blanco. Zes van de dobbelstenen zijn aan een zijde ge nummerd van een tot zes, de overige twee hebben respectievelijk aan een zijde een klok en een hamer afgebeeld. In het spel van Mur ray Bakker zijn slechts twee van de acht dob belstenen bewaard gebleven. Het lijkt wel of ze zelfgemaakt zijn uit een stukje been. Het is onbekend of er bij het spel van Mur ray een hamertje werd geleverd. Bij de meeste klok-en-hamerspellen was er voor de beheer der van de penningen een houten hamertje, Reclamespel Spelregels

Historisch Centrum Leeuwarden

Leovardia, 2000-2018 | 2018 | | pagina 26