Koek en koekplanken
hebben rijke symboliek
De nieuwe Singer-serie is uit
SINGER MAATSCHAPPIJ N.V.
KOSTBAARHEDEN
UIT DE
OTTEMA-KINGMA STICHTING
3
Singer is de kwaliteits-naaimachine
fjj Gratis stop- en borduur-cursussen
Wij repareren alle soorten naai
machines vakkundig
Vraagt vrijblijvend demonstratie
Desverlangd op gemakkelijke
betalingsconditie
Leeuwarden, Nieuwestad 119 - Telefoon 0 5100-4182
Onze auto's komen vrijblijvend bij U thuis
Honig is een der oudste geneesmiddelen, vandaar dat men in
de symbolen-koeken honig verwerkte. Én de dames van het
„verguld-avondje" uit de Camera Obscura zullen niet gewe
ten hebben dat het aanbrengen van het goud het symbool
was van de terugkerende zon en haar gouden stralen.
Wilt u oude koekplanken zien? U behoeft slechts naar de
musea en oudheidskamers van uw stad en uw provincie te
gaan. En wanneer u figuren van taai en speculaas hebt
gegeten, heeft u een zeer oude traditie voortgezet.
M. J. VAN HEEMSTRA
Zo is dan ook alweer het jaar 1957 langs ons heen gesneld
en we wrijven ons even de ogen uit als we bemerken dat
dit alweer het laatste artikeltje is van een jaar, dat zo
kort geleden scheen begonnen te zijn! In de maand decem
ber plegen we veel zoets en lekkers te verorberen en dus
zochten we in de boekerij van de Ottema-Kingma Stichting
of daar ook iets over geschreven was. En natuurlijk vonden
we een boekje dat over zoetigheden gaat en wel speciaal
over de „koek", een artikel dat in Friesland niet meer weg
te denken zou zijn, „Koekplanken als volkskunst" door
R. Houwink Hzn. heet het.
Volkskunst? Is dat niet het maken van meubels en potten
en pannen en andere huiselijke gebruiksvoorwerpen? Inder
daad, en als zodanig horen de koekplanken er ook bij, want
de mensen namen voor de koek-vorm de motieven die
hen in het dagelijks leven bezig hielden en die zij ook van
steen, hout of metaal vervaardigden.
In het hierboven genoemde boekje lazen wij dat de oor
spronkelijke dieren-offers, die aan de godheid werden ge
bracht, later zijn vervangen door een beeltenis van dat dier
in koek, de zg. offer-koeken. De midwinntertijd, wanneer de
zon het laagst staat en de duisternis de overhand schijnt te
krijgen, was natuurlijk een geëigende periode voor het bren
gen van offers. En als dan de zon weer stijgende was en de
wedergeboorte van de aarde een feit werd, dan was het de
tijd van feestvieren. Behalve de figuren der offerdieren
kreeg men dus ook de symbolische figuren van opstanding
en vernieuwing. De Jaargod (als ruiter te paard), Moeder
Aarde (een spinster of een karnster naast de levensboom,
ook wel een zeemeermin), symbolen van de midwinter
zonnewende (hert, bok, varken, zwaan en haan) al deze
beelden komen van heel ver op ons toe.
In de Sint Nicolaasfiguur vindt men de vroegere Jaargod
terug de ruiter te paard. Hij wordt vergezeld van een
zwarte knecht, die de duisternis van de onderwereld sym
boliseert. Maar niemand van ons denkt aan deze symbolen
wanneer we de oude Sint-uit-Spanje aan zien komen en
waarschijnlijk denken we dat Zwarte Piet er bij hoort, om
dat Spanje zo dicht bij Afrika ligt!
Men dacht zich bij de wedergeboorte van de aarde ook de
wedergeboorte van de mens; de zielen der gestorven voor
ouders keerden in de familie terug om wedergeboren te
worden. Men maakte dus koekfiguren van mannen en vrou
wen en at deze op, waarmee men symbolisch de voorouders
weer tot in de eigen kring deed terugkeren. Zelfs het zetten
van de schoen of de klomp gaat terug op zeer oude tijden:
de voetstappen van de Jaargod duiden op de wedergeboorte,
de terugkeer van het leven. En het schip (dat tegenwoordig
uit Spanje heet te komen) schijnt het symbool te zijn van
het dodenschip, waarop de Jaargod in de wateren der
duisternis verdween/Maar de Jaargod komt ook weer met
een schip terug en dit schip kan niet alleen varen, het kan
ook op het land rijden, zodat men behalve het schip ook de
koets in koek uitbeelde.
GROTE FIGUREN OP KOEKPLANKEN. Links boven
koning Willem III, rechts boven koningin Wilhelmina, links
beneden Jan van Speyk, rechts beneden prins Willem III
collectie H. Halbertsma, Amsterdam)
