Dc overval roemruchte episode uit het
verzet gefilmd
Sapphire-filmproductie N.V. te Amsterdam is
bezig met de verfilming van de overval op de
strafgevangenis te Leeuwarden, waarbij op
8 december 1944 31 mannen en 11 vrouwen
werden bevrijd. Zij zaten daar in verband met
hun illegale activiteiten en de ondergrondse
achtte het een zeer urgente zaak, dat ze niet
langer in de handen der Duitsers bleven. Dat
was niet alleen een kwestie van menselijk me
dedogen, maar ook waren er grote zakelijke
belangen bij deze actie betrokken. Vele dezer
gevangenen waren van feiten op de hoogte, die
de Duitsers bijzonder zouden gerieven en die
ze daarom met alle middelen aan de weet pro
beerden te komen. Alle middelen dat be
tekende gruwelijk veel in die dagen.
Wij moeten afwachten wat Sapphire-film van
dit onderwerp heeft gemaakt. De vraag is, of
het méér wordt dan de verfilming van een
„stout stukje", door de illegaliteit in die dagen
bedreven. Een avontuur, het verhaal van een
listig opgezette inbraak. De feiten van de over
val alleen kunnen deze film niet maken tot het
document, het tijdsbeeld van de donkere oor
logsjaren donker niet alleen omdat de straat
verlichting was gedoofd. Vooral ook schiet het
feitenrelaas tekort, omdat alles zo prachtig ver
liep, zo uitzonderlijk vlot en eigenlijk zonder
strijd. Andere, soortgelijke pogingen zijn mis
lukkingen en daardoor onvoorstelbare drama's
geworden. Toch waren ook daar de nodige
voorbereidingen met evenveel zorg getroffen
als hier. Toch waren ook daar de uitvoerders
niet minder vastberaden dan zij die de Leeu
warder gevangenis overvielen. Alles heeft er
eigenlijk aan meegewerkt deze oorlogsgebeur
tenis tot een verfilmbaar verhaal te maken.
Zelfs de Duitsers, die blijkbaar zoveel sportivi
teit voor dit knappe stuk werk konden opbren
gen, dat ze van repressailles afzagen....
Wachten wij dus af wat er van deze film zal
terechtkomen. En al afwachtend is het wel nut
tig het verhaal van „De Overval" het his
torische verhaal nog eens in het kort te
vertellen, opdat men straks bij het zien van de
film kan beoordelen in hoeverre de werkelijk
heid is gevolgd.
De overval werd dus uitgevoerd op 8 decem
ber 1944, na lange en uiterst nauwgezette voor
bereidingen. Een groot aantal arrestaties van
illegale werkers maakte het dringend nodig
iets te hunner bevrijding te ondernemen. Men
moest dus proberen de gevangenis binnen te
komen. Onder het personeel van deze inrich
ting werden verschillende vertrouwde figuren
gevonden, die voor de „interne informatie"
konden zorgen. Zo wist men van dag tot dag
hoe de bevolking van de gevangenis was sa
mengesteld, waar de belangrijkste gevangenen
waren opgesloten enzovoort. Ook kon men met
behulp van wasafdrukken sleutels copiëren.
Maar dat bleek toch niet genoeg te zijn om
binnen te komen. Tijdens de voorbereiding
werd bekend, dat de deur van het Huis van
Bewaring ook nog met een balk werd afgeslo
ten. Voor de sleutel moest een list in de plaats
komen.
Zo is hetfcbegin van de overval een stukje voor
treffelijk comediespel geworden. Twee agenten
kwamen omstreeks half zes met drie gearres
teerde zwarte handelaren aan het Huis van Be
waring om deze heren te laten insluiten. Ze
hadden een „officieel" insluitingsbevel bij zich.
Het gevangenispersoneel had gerust bij de po-
Een beeld uit de film ,,De Over
val". De verschrikte wacht wordt
met pistolen ,,tot rede gebracht".
litie mogen informeren, want daar was deze
arrestatie ook bekend. Alles was dus in orde,
de deur werd geopend. En toen kwam de ont
knoping: agenten en arrestanten presenteerden
hun wapens en de overrompelde wacht werd,
overigens zonder schot, slag of stoot, buiten
werking gesteld. De vijf lieten hun kameraden
binnen en het hele gebouw werd in een vlot
tempo bezet. De gevangenen werden uit hun
cellen gehaald, precies volgens het lijstje, en
bij de uitgang opgesteld. Twee van hen, de
heren Dreeuws en Leijenaar, zaten niet in het
Huis van Bewaring, maar in de Gevangenis.
Op last van de overvallers werden ze door een
beambte telefonisch naar het Huis van Bewa
ring ontboden voor een verhoor door de Duit
sers. Het duurde irriterend lang, voordat ze
daar waren. Achteraf bleek, dat het gevange
nispersoneel opzettelijk had getreuzeld met het
uitvoeren van dit bevel.
En de grote schrik kwam tijdens de overval,
toen twee rasechte S.D.-ers met drie arrestan
ten bij de ingang verschenen. De heren werden
met dreigende pistolen begroet en moesten
noodgedwongen hun uniformen aan de illegali
teit offeren, voordat ze werden opgesloten in
een der cellen, die ze stellig niet voor zichzelf
hadden bestemd.
De overval op de Leeuwarder strafgevangenis:
een stout stukje, een film waard. Een span
nende film ongetwijfeld, naar een gegeven dat
onze geschiedenis kan ingaan op dezelfde ma
nier als eeuwen geleden het turfschip van Bre
da dat heeft gedaan. Het verhaal van de ille
galiteit versus de Duitsers? Dat weten we zo
nog niet. Voorlopig lijkt het ons niet onmoge
lijk, dat „De Overval" zelfs een goede export
mogelijkheid heeft naar.... Duitsland!
