jppr w
mm
Mechanische selectiemogelijkheid
voor bevolkingsadministratie
•«I <i
12
In deze kasten worden de citograafplaatjes op-
geborgen. Het zijn er in totaal ruim 85.000'
achter elkaar geplaatst zouden ze een rij van J6!
ongeveer 150 meter vormen. va
re
ko
ge
ari
en
bo
ch:
de
wi
(d
pl£
na
Zo zijn alle Leeuwarders bij het Bevol- no
kings register „ingeblikt". Dit is het jm
ponsplaatje (op ware groottevan de iee
fictieve Bertus Dijkstra. Met de nokjes dr
links en het ruitertje bovenop kan hij gei
naar verschillende gegevens automatisch bei
worden uitgeselecteerd. vn.
V
Mocht een Leeuwarder jongeman van, laten we zeggen 23 jaar ernstige
pogingen in het werk willen stellen om een hem passende levensgezel
lin te vinden, dan zou hij bij de gemeente terecht kunnen om over een
zo ruim mogelijke keuze de beschikking te krijgen althans op papier.
Het Bevolkingsregister beschikt namelijk over een Citograaf met selec-
tie-drukmachine en deze vernuftige apparatuur kan geheel en al auto
matisch uit het totaal van de Leeuwarder bevolking allerlei groepen
halen, die aan bepaalde, vooraf gestelde voorwaarden voldoen.
Onze 23-jarige zal de namen en adressen begeren van alle Leeuwarder
ingezetenen van het vrouwelijke geslacht, die 21, 22 of 23 jaar oud zijn
en nog niet in het huwelijk zijn getreden. Misschien wil hij zich ook
nog beperken tot zijn eigen kerkgenootschap. Zijn aldus wei-omschreven
bestelling kan door de gemeente in een tijd van 25 uren worden uitge
voerd. Hij ontvangt daarna een stapeltje briefjes waarop namen en
adressen der dames keurig zijn afgedrukt. Mocht de jongeman, het ze
kere voor het onzekere nemend, ook nog de beschikking willen hebben
over gegevens, zoals het beroep, van alle kandidaten voor het schoon
vaderschap, dan kunnen soortgelijke briefjes betreffende de vaders
der huwbare jongedames worden meegeleverd
Hoe gaat dit alles bij de gemeente in zijn
werk? Het is een zaak van mechanische admi
nistratie, waaraan metalen ponskaartjes ten
grondslag liggen. Elke Leeuwarder staat op
twee manieren bij het Bevolkingsregister geno
teerd. Om te beginnen is er een persoonskaart.
Van zo'n kaart geven we hierbij een (fictief
ingevuld) voorbeeld, dat de niet bestaande
Bertus Dijkstra betreft. We kunnen daarop de
naam vinden, de geboorteplaats en - datum,
de nationaliteit, de kerkelijke gezindte, het be
roep, de namen (met geboortedatum en
plaats) van zijn vader en moeder, de naam van
de vrouw, haar geboorteplaats en -datum, de da
tum van het huwelijk, de verschillende adressen,
onderaan aantekeningen over dienstplicht en
paspoort en zelfs nog over de distributie-stam
kaart uit de oorlog. Aan de achterkant van de
kaart zijn de kinderen, met hun geboorteplaats
en -datum vermeld. Niet alleen het hoofd van
het gezin (in dit geval Bertus Dijkstra dus) heeft
zo'n kaart; dit is ook het geval met de gezins
leden: mevrouw Trijntje Dijkstra-Kuipers en de
kinderen Jelle en Wilhelmina. In het Bevol
kingsregister komen dus evenveel van deze
kaarten voor als er inwoners zijn: ruim
85.000 op dit moment.
Nu bestaat er van elke ingezetene een tweede
registratie op een ponskaartje van metaal. We
hebben onze Bertus Dijkstra ook deze tweede
administratieve schaduw op zijn levenspad
meegegeven. Er komen op voor: de naam
met voorletter, de voornaam, het adres, de ge
boortedatum en geboorteplaats, de kerkelijke ge
zindte (hier afgekort als N.H.), het beroep, de
huwelijksdatum, het kiesdistrict (55) en geheel
onderaan is aangegeven, dat de man gezins
hoofd (H) is en dat het gezin bestaat uit 2 man
nen en 2 vrouwen.
Deze belettering geeft het plaatje overigens
niet de magische kracht. Deze schuilt in de
nokjes, die aan de linkerkant in het plaatje zijn
geponst en in de „ruitertjes", die er bovenop
kunnen worden gestoken en waarvan ons voor
beeld er één draagt. Er is plaats voor 13 nok
ken en 12 ruiters, die in elk denkbaar aantal
en in alle mogelijke combinaties theoretisch
33 Vz miljoen verschillende aanduidingen kunnen
opleveren. Het is een soort geheimschrift, dat
met het oog slecht te ontwarren is, maar door
de machine uitstekend kan worden gelezen. Met
de nokjes en de ruitertjes worden verschillende
persoonlijke gegevens zodanig vastgelegd, dat
de selectie-drukmachine ze langs electronische
weg weet te herkennen. Wil men bijvoorbeeld
weten welke Leeuwarders in 1940 zijn geboren,
dan moet de Citograaf in de schakeling worden
gebracht die reageert op de voor dit jaar gel
dende nokjescombinatie. Nu worden alle plaat
jes één voor één door het apparaat gevoerd
(dat gaat per lade automatisch). Een onderdeel
daarvan is de drukmachine, die van de plaat
jes een afschrift op papier maakt. De electro-
aar
gel
De
voi
gel
doe
me:
biji
sch
bei
spa
spa
ze
sen
Nal
