ML*
29 februari 1920
r:~. Leeuwarden
ra
12 ju» 44
Leeuwarden
Citograaf naar Frisiana
Mj Ov*«rpi. metL
J3SK2847Z+TD34071
X)plII>»Pati -*L III kt f)
nische schakeling nu veroorzaakt, dat dit uit
sluitend gebeurt met de „gesignaleerde" plaat
jes. Bij ons voorbeeld lopen dus alle plaatjes
van Leeuwarders, die niet in 1940 zijn gebo
ren ongehinderd door de drukmachine, maar
komt er een, waarvan de nokjesaanduiding het
geboortejaar 1940 verraadt, dan slaat de stempel-
arm toe.
We hebben nu één volledig jaar genomen,
maar het is ook mogelijk per kwartaal in te
stellen voor degenen, die na 1931 zijn geboren
en per halfjaar, wanneer het gaat om de ge
boortejaren tot en met 1931. Voorts kan de ma
chine worden ingesteld op mannen of vrouwen,
de burgerlijke staat (gehuwd, ongehuwd wedu
we, weduwnaar, gescheiden) of gezinshoofden
(daarvoor dient het ruitertje op ons voorbeeld
plaatje), het bezit van het kiesrecht, de natio
naliteit (Nederlander of buitenlander dan wel
statenloze), het kerkgenootschap. Voorts is het
nog mogelijk de machine met een vertraagde
impuls te laten werken, waardoor niet (al
leen) het gesignaleerde plaatje wordt afge
drukt, maar ook een door schakeling bepaald vol
gende. Op deze manier kan de machine bevoor-
beeld de hele collectie adspirantschoonvaders
voor onze 23-jarige produceren.
CUkatra-
van der Meulsn.Bauk.1e-
¥m< mmmft y* -
156 2mrt20 C-4t
•3 cjcsd.dsnsi
Ned
ambtenaar g«a-a«cr
(o)
«s» id) V
Iuip«re,TrtjatJ
342
13jim40 'Mozartstraat 25d
12jMa44 Groningerstruatwag 13:
14aov52 iïsleriuaetraat ?2d
11 ~12> c
1? spr 24
Sneek
23 apr 95=» Lockum
pp 21 dec 97®- Praneker
HoweSijk m.iif&m
14 - li -1$) HiiWPi'i'f &siiptyvpen
4mt
Met deze mechanische bevolkingsboekhouding
zijn dus allerlei selecties te maken, vooral wan
neer combinaties worden toegepast van bij
voorbeeld geslacht, leeftijd, burgerlijke staat,
godsdienstige gezindte enz. Wanneer men, om
de een of andere singuliere reden, zou willen
weten welke Leeuwarder mannen in het derde
kwartaal van 1934 zijn geboren, rooms-katho-
liek en vrijgezel zijn, dan kan de Citograaf het
antwoord geven.
Maar voor het geven van het antwoord moet de
Citograaf elke keer, met de op de vraag inge
stelde schakeling, 25 uren draaien. Alle 85.000
blikken plaatjes moeten worden doorgevoerd.
Het is moeilijk zich dit aantal voor te stellen,
maar misschien mogen we ze in gedachten voor
u opstapelen. Wanneer deze wankele toren niet
voortijdig zou omvallen, dan kwam men tot een
hoogte van krap 150 meter, bijna vier maal de
Oldehove en bijna tweemaal de Bonifatiusto-
ren. Het is wel duidelijk, dat bij een dergelijk
aantal feilloos sorteren met hand en oog onmo
gelijk is.
De Citograaf van de gemeente werkt niet alleen
voor de overheid. Ook particulieren kunnen er
gebruik van maken, bijvoorbeeld voor reclame
doeleinden. Een textielzaak zal de 20-jarige
meisjes willen attenderen op het nut van het
bijeenbrengen van een uitzet. Een autorij
school wil de achttien jarigen vertellen, dat men
bereid is voor het rijbewijs op te leiden. Een
spaarbank wil met gerichte reclame het jeugd-
sparen bevorderen. De gemeente kan in al de
ze gevallen pasklaar voor de namen en adres
sen zorgen.
Natuurlijk gebeurt dit niet gratis. Om tl begin
nen moet men 8,per machineuur betalen.
Dit wordt in totaal, bij 25 uren, 200. Wil men
slechts een deel van de stad bewerken, dan
hoeven niet alle 85.000 plaatjes te worden ge
bruikt en daardoor daalt het aantal machine
uren. Verder wordt per verstrekte inlichting 2
cent in rekening gebracht.De stuksprijs van de
namen en adressen daalt dus, naar mate het
aantal groter wordt. Een selectie, waarbij één
van de 85.000 te voorschijn komt, kost 200.02.
Worden er duizend namen en adressen gepro
duceerd, dan is men 200,20 verschuldigd em
dat wordt per stuk iets meer dan 20 cent.
Dit is de officiële persoonskaart van Bertus
Dijkstra, zoals deze in het Bevolkingsregister
voorkomt. Op de bovenste rij links de naam,
daarnaast de geboortedatum, de geboorteplaats
en de nationalieit, één vakje verder de kerke
lijke gezindte en geheel rechts het beroep. Het
tweede rijtje gegevens vermeldt de vader en
moeder van Bertus, met hun geboortedata en
-plaatsen. Trijntje Kuipers is de echtgenote
van Bertus Dijkstra, haar geboortedatum en
-plaats en de huwelijksdatum en plaats van
voltrekking daarvan staan erachter. Het rijtje
adressen laat weten waar Bertus Dijkstra in de
loop der jaren heeft gewoond. Helemaal onder
aan staan gegevens over dienstplicht, paspoort
en de distributiekaart uit de oorlog. Op de
achterkant van de kaart worden de kinderen
vermeld.
Tenslotte nog dit: in het begin van ons arti
kel hebben we een trouwlustige 23-jarige ten
tonele gevoerd. Natuurlijk zou hij zich met het
Bevolkingsregister in verbinding kunnen stel
len, maar er is één bezwaar: er is geen nokje
of ruitertje, dat aangeeft of de dames al dan
niet verloofd zijn.
Links: De heer A. Santing kan met de cito
graaf „lezen en schrijven". Hier gaat een la
met ponsplaatjes op de machine.
De Citograaf van de gemeente Leeuwarden
zal straks op de Frisiana in vol bedrijf te zien
zijn. Alle werkzaamheden met deze apparatuur
zullen daar worden verricht, zodat de tentoon-
steilling op deze plaats als een soort filiaal van
het stadhuis zal gaan fungeren. Niet alleen de
doorvoer van de plaatjes komt de aandacht te
trekken, ook zal men zich ervan kunnen over
tuigen, dat het ponsen van de plaatjes door eein
geroutineerde kracht zeer snel geschiedt, niet al
leen wat de letters betreft, maar ook bij het
coderen met nokken en ruiters. De juffrouw,
die dit werk dagelijks doet, heeft dit systeem bij
na even vast in haar hoofd als de machine het
in zijn electronisch brein heeft.
Rechts: De selectiedrukmachine van de cito
graaf. Op de voorgrond de papierstrook, waar
op de afdrukken worden gemaakt wanneer de
stempelarm daarboven automatisch wordt om
laag gedrukt. Daarachter vertikaal een stapel
ponsplaatjes en links daarvan het schakelpa
neel, waarop met snoeren de selectiemogelijk
heden kunnen worden ingesteld.
