mm
i BnUu-Jt nmj* Jf fur 2"run
.1™ jlJr .10
j .W/, ifA —A Jf Bnh fi-.ul
.\r,jUr j* J*rrf~Jhul
j i.M, K.rtij/rJlt- Jf f.r~unujhul-
f k\r«, Kird flrnr Ctrljbltl-.
Byj-n, jlnêlt 4htrr hrm
i J\'n.y,Ku-y~l4' X*-'r
,y< .v v Vr
..v..» .w /A-..,/ r.„hth
f a„a,.Hj.yJlni'l if C.rfmrrtkt-
.Wrh fUitt Ai-vr* m/n—
M. KkmSJéOhfimf. if- 'W* mrrth-
„i.ïrAnV'M' 4* VW»»-aO
u lb furl if
.U,n.w:iJhur y. VrllnJlrfh
lèrM'rAAfêiS
Kojm*4A*rjjB
JX K*nm*Jbvr+
J J *y
U .f''.u/tUtultnX
TESTMGSTAD
LEEUVVARDEK
De fraaie plattegrond die u op de twee binnen-
pagina's van dit nummer van de Leeuwarder
Gemeenschap vindt, brengt het Leeuwarden
van omstreeks 1650 in beeld. Het is een ver
kleining van een origineel dat in het gemeente
archief te vinden is en een breedte heeft van
50 centimeter. Wanneer u de moeite neemt in
gedachten een wandeling te maken in dit
zeventiende-eeuwse Leeuwarden, dan komt u
aldra tot de conclusie, dat het stratenpatroon
van de toenmalige stad vrijwel geheel over
eenkomt met dat van onze huidige binnenstad.
De opmerkelijkste verschillen zijn de aard van
de bebouwing (en dat spreekt wel vanzelf),
maar ook de aanwezigheid van enkele binnen
grachten die we nu niet meer kennen. Dat
geldt voor de Turfmarkt en de Tweebaks-
markt, de Eewal, de Nieuweburen en enige
minder belangrijke straten. Voorts ziet u, dat
vroeger door het tegenwoordige Wilhelmina-
plein een gracht liep. In het laatst van de
vorige eeuw heeft het gemeentebestuur een
grote opruiming onder deze grachten gehou
den. Of men daarbij te ver is gegaan, dan wel
niet ver genoeg, is tot op de dag van vandaag
een punt van opgewekte discussie.
In dit verhaal laten we de stad verder voor
wat ze was en beperken we ons tot de be
grenzing daarvan. Deze kaart toont duidelijk,
dat Leeuwarden in het midden van de zeven
tiende eeuw een versterkte stad was, met een
brede vestinggracht en daarbinnen verdedi
gingswerken. Het beeld is ons wel vertrouwd,
want de buitengracht kennen we nog steeds,
zij het met enige correcties in de loop daar
van, speciaal aan de zuidkant, waar in de
vorige eeuw de strakke lijn van de Willems
kade in de plaats is gekomen van het sier
lijke bochtenwerk, dat u op de oude platte
grond ziet afgebeeld.
De hier afgebeelde buitengracht is niet de
oudste die Leeuwarden heeft gekend. Al vóór
1500 was het stedelijke gebied door water om
ringd, met het doel vijanden „buiten de deur"
te houden en het is mogelijk, dat men toen
aan de binnenkant daarvan al een aarden wal
had opgeworpen met gebruikmaking van de
bij het graven van de gracht vrijgekomen
grond. We zijn nauwkeurig op de hoogte van
de loop van deze oudste gracht, die in hoofd
zaak het centrale Nijehove (twee terpen, ten
noorden en ten zuiden van de Eewal) omsloot
en Oldehove (het oude terpdorp, waar nu de
gelijknamige toren staat) en Hoek (een buurt
schap in het noordoosten) buiten het stads
gebied hield. Op de oude stadsplattegrond
kunt u die oude gracht nog geheel terugvin
den. We nemen als beginpunt de Nieuwestad,
bij de Lange Pijp. Daar ziet u een watertje
naar het noorden lopen, door de Bagijnesteeg en
vervolgens, voorbij de Bagijnestraat, door de St.
Anthonystraat. Iets verder naar het noorden
boog de gracht af in de richting van het
Schoenmakersperk en bereikte zo de Nieuwe
buren. We krijgen dan het stukje Voorstreek
tussen de Nieuweburen en de Amelandspijp,
de Tuinen tot de Turfmarkt, Turfmarkt en Twee-
baksmarkt, de Druifstreek, het Zwitserswaltje,
in noordelijke richting de Weaze, de Brol, het
Naauw en de Nieuwestad tot de Bagijnesteeg.
Over deze gracht waren vier poorten gebouwd.
In de Grote Kerkstraat, bij de St. Anthony
straat, was de Onze Lieve Vrouwepoort of
Oldehoofsterpoort. Door deze poort en via de
Grote Kerkstraat kon men het dorp Oldehove
y-V
14 Jturr f, .MpjJIuj*
,f fl .1;fiu.tt'U*
li Sbmuhnrjtvrl .V 1
Bru flrul $4
,3 Sjirjminl ff
14 Kb-k Jh-jrt- ff
KUrm Kbc'kJkritl ff
Prjk ft
i .Uw". ff
Plpirjlm/t P>'
,4 Cu.h ft/brJh-Mt- i'
1) .li* Ci/frr jb-.irl
J 'fr/hr Cuu-jJtnut. ij
J, i+
CfJlKiUtrr ff
.Hur,Jbut PV
.Vwatri
Ifri-fmuhrrJ/rail
LEEUWARDEN 1650
