In 1498 werd Leeuwarden
negen weken belegerd
1898
L.D^ffelES
Nieuwsgierige straatjeugd
ontdekte clandestien wapentransport
Sinds
Typhoon
6
In het jaar 1498 heeft Leeuwarden een belege
ring doorstaan, een enerverende gebeurtenis in
onze stadsgeschiedenis, die verder zeer arm is
aan krijgshandelingen. Mag dit laatste ons ver
heugen, aan de andere kant zijn wij daardoor
wel unieke mogelijkheden tot het instellen van
een jaarlijkse feestdag misgelopen. Groningen
en Leiden leveren daarvan de goede voorbeel
den. Nu moet men wel de voorwaarde stellen,
dat het herdenkbare krijgsbedrijf een gunstige
afloop voor de stad heeft gehad, want anders
valt er weinig te vieren. Het beleg van Leeu
warden in 1498 is helaas niet in het voordeel
van de stad geëindigd en biedt derhalve geen
aanknopingspunten voor een jaarlijks feestelijk
vertier.
Hoe was de politieke situatie in Friesland aan
het eind van de vijftiende eeuw? Het was een
tijd van woelingen en de met elkaar krakelende
partijen waren de Schieringers en de Vetko-
pers. Over het algemeen waren de Friese ede
len op de hand der Schieringers en zij zochten
hulp en steun bij Albert hertog van Saksen.
Formeel was Albert reeds de baas in Friesland,
want keizer Maximiliaan had hem beleend met
het erfstadhouderschap over Friesland. Maar
Maximiliaan en zijn dienaar Albert zaten ver
van Friesland en waren voor het tot gelding
brengen van hun papieren gezag aangewezen
op de welwillende sympathie der notabele in
woners van dit gewest.
Aanvankelijk scheen dat allemaal wel te luk
ken, want toen Alberts vertegenwoordiger en
bevelhebber graaf Willebrord van Schaumberg
met een sterke legermacht in Friesland ver
scheen, vielen de belangrijkste steden en plaat
sen van Westergo vlot in zijn handen. Krijgs
manskunst, maar meer nog de sympathie der
edelen leverden hem in 1498 dit succes op.
Willebrord richtte daarna het begerig oog op
Oostergo. Daar kon hij evenwel zijn macht
eerst tot gelding brengen na Leeuwarden goed
schiks of kwaadschiks in zijn macht te hebben
gekregen. Ook hier ontmoetten de Saksers sym
pathie, maar er was ook verzet tegen hun be
wind. Rienk Cammingha was op hun hand en
zo kwamen ze in het bezit van Cammingha-
burg, noordoostelijk van de stad, nu het ooste-
BIJ DE FOTO OP DE VOOR- EN
ACHTERPAGINA.
Aan het werk in de Westerkerk. Meer
lotos over deze spontane restauratie
vindt u op pagina 7 hiernaast.
lijke stadsgedeelte, waar de naam Cambuur de
herinnering levend houdt aan deze vroegere
sterkte. Soldaten en wapentuig werden daar
ondergebracht. Verder werden de kloosters
Fiswerd (waar nu de oude begraafplaats aan
de Spanjaardslaan is) en Galileën als kwartie
ren in gebruik genomen.
Het zag er somber uit voor Leeuwarden. De
stadsregering en de onderling verdeelde burge
rij zagen geen heil in een openlijke krachtme
ting. Op 14 juli 1498 gaf Leeuwarden zich over
en de hertog van Saksen werd erkend.
Einde van het eerste bedrijf, maar er zou een
tweede komen, volgeladen met dramatiek van
de bovenste plank. De Leeuwarders zouden ook
toen zichzelf niet zijn geweest, wanneer ze niet
met zeer formele bezwaren tegen de regeling
waren komen aandragen. De heer Van Schaum
berg kon nu wel beweren dat hij handelde in
opdracht van de hertog van Saksen, die zich
op zijn beurt beriep op keizer Maximiliaan,
maar waar waren de bewijzen? Een lastbrief
had Van Schaumberg niet; welnu, de Leeuwar
ders achtten zich niet verplicht de overeen
komst na te leven voor en aleer een en ander
zwart op wit en zwaar verzegeld van keizer
lijke zijde werd bevestigd.
Van Schaumberg ging daarmee accoord. Snelle
paarden gingen op weg naar het verre Duitse
Saksenland en de Saksische bevelhebber begaf
zich naar Sneek om daar de komende gebeur
tenissen af te wachten. Ook de soldaten ver
dwenen, maar wel behield Van Schaumberg
„enige vastigheid'' in Leeuwarden. Dat was het
Uniahuis, een hecht getimmerte tussen Zwit-
serswaltje, Weaze en Ossekop, voor dit doel
welwillend beschikbaar gesteld door de broers
Werp en Auke Unia later zou bij een jaren
lang slepend proces blijken, dat deze welwil
lendheid toch wel sterk met materiële bij
oogmerken was omgeven. Van 24 juli tot 14
december stond dit huis ter beschikking van de
stadhouder, mits hij het niet militair versterkte.
Dat was allemaal accoord, maar blijkbaar be
gon bij Van Schaumberg in Sneek de twijfel
aan de goede bedoelingen der Leeuwarders
snel te rijzen, een verschijnsel, waarvoor Fries-
lands tweede stad overigens altijd een goede
voedingsbodem heeft opgeleverd. Daar kwam
nog bij, dat een naar Sneek ontboden Leeuwar
der delegatie weigerde een inmiddels ontvan
gen keizerlijk document als voldoende gewaar
merkt te aanvaarden, omdat het ongezegeld en
niet op perkament was geschreven.
Nu bedacht Van Schaumberg een list. Hij be
sloot het Uniahuis heimelijk te bewapenen en
stuurde een wagen met verborgen krijgstuig
van Sneek naar Leeuwarden. Het kruit was in
botervaten verstopt en de wapens werden met
riet bedekt. Het zou allemaal goed gegaan zijn,
wanneer voor het Uniahuis geen spelende kin
deren hun baldadige nieuwsgierigheid op de
wagen hadden uitgeleefd. Ze ontdekten de wa
pens en waren niet zuinig met hun kreten van
verbazing. Volwassen voorbijgangers trokken
de enig mogelijk conclusie en in korte tijd was
heel Leeuwarden in rep en roer. ,,Wij zijn ver
raden", was de kreet waarmee de verbolgen
Leeuwarders optrokken tegen het Uniahuis. Het
gebouw werd deerlijk gehavend, een hopman
en drie knechten werden om het leven ge
bracht. Heel de stad was één tegen de Saksers,
van verdeeldheid was geen sprake meer.
En uit Sneek kwam Van Schaumberg aange
sneld, vertoornd over de trouweloosheid van
de Leeuwarders. Op 12 augustus 1498 werd
Camminghaburg opnieuw versterkt. Ook het
klooster Fiswerd kreeg weer een bezetting. Van
alle kanten werden benden bij Leeuwarden sa
mengetrokken. Schieringer edelen uit Oostergo
en Westergo schaarden zich aan de kant van
de Saksers en achtten het nodig, dat Leeuwar
den „ten gronde verdorven" zou worden.
Het beleg van Leeuwarden duurde negen we
ken. De Leeuwarders weerden zich dapper en
dwongen daarmee zelfs het respect van hun
tegenstanders af. Maar dat mocht niet baten.
De overgave op 23 oktober bracht mee, dat
meteen een bezetting van 400 soldaten in Leeu
warden werd gelegerd.
Al in 1499 brachten de Saksers de dwangburcht
tot stand die de stadsbevolking in toom zou
moeten houden. Dat was het blokhuis, op de
plaats waar we nu de gevangenis vinden. Het
begijneklooster Fiswerd verhuisde in 1510 naar
de stad, waar aan de Bagijnestraat nieuwe ge
bouwen verrezen. De vrouwelijke kloosterlin
gen hadden het heel moeilijk gehad buiten de
stad, met het ruige Saksische krijgsvolk onder
hun dak; de Thaborse kloosterbroeder Peter
schrijft hierover „dat die vreemde knechten
roefden int Suster doester toe Wiswert; ende
benamen den Susteren hoer clenodyen".
Uw nieuwe fieta of bromfiets
staat voor U klaar!
Uitsluitend de beste merken
Beste service
Enorme keuze
U is hartelijk welkom bij
N.^V.
VOORSTREEK 65-67 - Tel. 24596 TaDriKaten
MAKELAAKS-IAAAitURS IN ONhULKENDfc QÜEUEKEN LEDEN N B.M.
Gazelle
Honda
Solex
R.A.P.
Puch
en andere
