1898
HELLEMAizn
Sinds
MAKELAARSKANTOOR
5
weer een Jezuïet werkzaam en nog wel een
oud-Leeuwarder, Arnoldus Cathuis, kleinzoon
van een vroegere burgemeester van Leeuwar
den.
Door het zendingswerk van Cathuis en de
hem volgende Jezuïeten breidde het aantal
bekeerlingen zich regelmatig uit. De omstan
digheden waaronder gewerkt moest worden
waren lang niet ideaal. Alles moest in het ge
heim geschieden. Zowel de Staten van Fries
land, als de regering van de stad Leeuwarden
vaardigden voortdurend plakkaten uit tegen
de rooms-katholieken.
Vooral de Jezuïeten moesten in die tijd oppas
sen. Ze hadden een slechte naam. Dat blijkt ook
duidelijk uit het in 1662 bij Claude Fonteyne
te Leeuwarden gedrukte „Placcaet":
„Inhoudende verbodt dat ghene Jezuiten,
priesters papen off andere geordende per
sonen van de Roomschen ghesinden in
dese landen sullen moghen komen ofte
verblijven etc.".
In dit plakkaat is sprake van de „schadelijke
ende moorddadighe secte van Jezuïeten" die
niet „sullen moghen komen ofte verblijven in
de Vereenighde Nederlanden ende gheasso-
cieerde plaetsen" op straffe van gevangen
neming en een boete van „in allen ghevalle
niet lager als op hondert ponden Grooten
Vlaems". Voorts werd het ook verboden
„sulske persoonen te huysen, hoven ofte lo-
geeren op een boete van hondert ponden
Vlaems".
Dit en andere plakkaten hebben de rooms-
katholieken in Leeuwarden niet weerhouden
regelmatig bijeenkomsten te houden in de
huizen van de aanzienlijke families Van Cam-
pen, Van Bolten, Cathuis, Eelcoma, Rispens en
Scheltinga.
Het gebeurde meer dan eens dat er in een ver
dachte woning huiszoeking verricht werd,
veelal met als gevolg de arrestatie van de
aanwezige geestelijke.
De Leeuwarder stadsregering heeft in die tijd
verschillende geestelijken achter de tralies ge
zet en pas weer losgelaten nadat de verschul
digde boete betaald was.
De groei van het aantal rooms-katholieken
leidde er langzamerhand wel toe, dat de stads
regering meer door de vingers ging zien, maar
een klacht van een hervormde predikant kon
toch altijd nog leiden tot huiszoeking, gevan
genneming en verbanning.
Werd men langzamerhand wat toleranter voor
de seculiere roomse geestelijken, voor de hou
ding ten opzichte van de Jezuïeten gold dat
zeker niet. Het bestuur van de stad verzette
zich dan ook hevig toen in 1680 door de fa
milie Van Campen aan de Vleeschmarkt een
Jezuïetenkerk gesticht werd. De Vleeschmarkt
was het stuk van de stille kant van de Nieuwe-
stad tussen de Lange Pijp en de Nieuwe Pijp.
Ondanks het verzet kwam de kerk er. Het ge
bouw werd gewijd aan de Heilige Bonifatius.
In de tijd van stichting werden de stoffelijke
belangen van de rooms-katholieke kerken be
hartigd door een niet-officieel college van
„Tien Catholike Mannen of Zienderen". Omdat
in die tijd de roomse kerk niet als kerkge
nootschap erkend werd, moest de nieuw ge
stichte kerk in naam een eigenaar hebben.
Meestal stond een van de „Catholike Mannen
of Zienderen" als eigenaar te boek. Voor de
kerk aan de Vleeschmarkt stond een lid van
de familie Van Campen als eigenaar inge
schreven. Deze situatie zou later complicaties
met zich meebrengen, maar zo ver zijn we
nog niet.
De erkenning van de rooms-katholieken vor
derde langzaam. In 1685 werd hun, evenals de
andere kerken in Leeuwarden, opgedragen te
zorgen voor het onderhoud van de eigen
armen.
In 1734 laaide de haat tegen de rooms-katho
lieken nog even hevig op. Overal in Neder
land vreesde men toen, dat er op St. Jansdag
een algemene opstand onder de rooms-katho
lieken zou uitbreken.
Knuttel schrijft in „De toestand der Neder-
landsche Katholieken ten tijde der Republiek'
„De gevreesde dag ging voorbij zonder
dat er iets van oproer of geweld te be
speuren viel. Te Leeuwarden achtte de
Prins van Oranje het geraden persoonlijk
door de stad te rijden, maar niets ver
dachts viel voor".
Voor de roomsen in Friesland werd het jaar
1776 een belangrijk jaar. In 1773 had paus
Clemens XIV de orde der Jezuïeten opqehe-
ven. In 1776 reageerden de Staten van Fries
land op deze beslissing. De r.k. kerk werd in
Friesland erkend, wel met dien verstande, dat
er alleen wereldlijke priesters aangesteld
mochten worden.
Voor de roomse kerk aan de Vleeschmarkt
betekende dit een commandowisseling. De
Jezuïet Aloysius de Smet werd in 1773 op
gevolgd door de, in Leeuwarden geboren, se
culiere priester Arnoldus Petrus Tinga. Bij de
aanvaarding van zijn ambt stuitte Tinga direct
op moeilijkheden. De weduwe Ernthuys ont
zegde pastoor Tinga de toegang tot de kerk.
Volgens de weduwe stond haar overleden man
en niet de rooms-katholieke gemeente als eige
naar van de kerk en pastorie te boek. Waar
schijnlijk vloeide deze twist voort uit het feit,
dat de roomse kerk voor 1776 niets in eigen
dom mocht hebben. De man van de weduwe
Ernthuys zal wel een van de „Tienmannen"
geweest zijn en zodoende als eigenaar te boek
hebben gestaan.
Ondanks de weigering van de kerk de weduwe
toe te laten tot de sacramenten, hield ze, ge
holpen door haar kleindochter of nicht Anna
van Eelkom, voet bij stuk.
Tenslotte is de nuntius Ign Basca zelf in 1780
naar Leeuwarden gekomen om aan de ruzie
een eind te maken. In een persoonlijk gesprek
wist hij Anna van Eelkom zover te brengen
de kerk aan hem te geven. Vervolgens droeg
hij het gebouw weer over aan de rooms-katho
lieke gemeente. Het stadsbestuur van Leeu
warden verleende aan deze transactie zijn goed
keuring.
In het stadsarchief wordt het betreffende stuk
nog bewaard. Het geeft ons naast informatie
over de kwestie tussen pastoor Tinga en de
weduwe Ernthuys ook nog inlichtingen over
het kerkgebouw.
Duidelijk blijkt dat de kerk aan de Vleesch
markt gerangschikt moest worden onder het
type schuilkerk zoals in Amsterdam „Ons
lieve Heer op solder". Er is n.l. sprake van:
Een huysinge cum annexis staende op
de smalzijde van de Nieuwestad binnen
Leeuwarden:
Een huysinge meede aldaar en naest
het voorgaende:
Een huysinge en hovinge cum annexis
agter de twee voorgemelde, voormaals
bewoond bij de Priesteren dezer Staatie,
WAAR BOVEN EEN KERK OFT VERTREK
waarin zeedert veele jaaren den Room
schen Godsdienst geoevend is".
Uit het eveneens op het stadsarchief bewaarde
inventaris uit het jaar 1776 blijkt echter dat
de Bonifatiuskerk, hoewel schuilkerk, geens
zins armoedig gemeubileerd was.
In deze „Inventaris der goederen en effecten
der roomsche Gemeente van de Nieuwe Stad
binnen Leeuwarden, bedient door de priester
A. P. Tinga" is o.a. sprake van een groot aan
tal zilveren en koperen voorwerpen, een uit
gebreide bibliotheek en 22 schilderijen, waar
onder „2 kleine authaar stuckjes, verbeeldende
het eene St. Willibroldus, 't andere St. Boni
fatius".
Nadat pastoor Tinga in het bezit van de kerk
gesteld was, bleef hij nog jarenlang in Leeu
warden werkzaam. In het revolutiejaar 1795
trad hij af. Vijf jaar later, in 1800, stierf hij.
Tot opvolger van Tinga werd benoemd pastoor
Johannes Bernardus Systerman. Onder diens
pastoorschap werd de oude schuilkerk aan de
Vleeschmarkt vervangen door een geheel
nieuwe kerk.
Op 23 maart 1805 verscheen de volgende ad
vertentie in de Leeuwarder Courant:
„Men presenteert aan de minstaannemende
te besteeden: de afbraak der oude Room
sche kerk en pastory op de nieuwe Stad
te Leeuwarden, en het bouwen eener
nieuwe kerk in derzelver plaats, op zater
dag den 30 Maart aanstaande, 's morgens
ten 10 uuren praecies, in de Stads Schut
ters Doele".
Ruim drie maanden na de aanbesteding kon
de eerste steen van de nieuwe kerk gelegd
worden. In de L.C. van 26 juni wordt van de
steenlegging melding gemaakt.
„Heden, nademiddag is de eerste steen van
het Nieuw Roomsch kerkgebouw op de
Vleeschmarkt alhier, gelegd door Jonk
heer Tjalling, Baron van Asbeck: bij welke
gelegenheid door dien jongeling eens zeer
toepasselijke aanspraak gedaan is."
In juli 1806 werd het nieuwe gebouw ingewijd,
Eekhoff, die de kerk uit eigen aanschouwen
kende, zegt ervan:
„Uitwendig werd het gebouw met een
netten voorgevel en koepeltoren versierd,
terwijl het ook inwendig zich door ruimte
en smaakvolle bouworde onderscheidde".
Ongeveer twintig jaar na de ingebruikneming
werden de huizen voor de kerk weggebroken,
zodat er een voorplein ontstond. In latere jaren
is dat weer volgebouwd.
Na de invoering van de pauselijke hiërarchie
in Nederland (1853) werd Leeuwarden in 1854
verdeeld in twee parochies. Scheidslijn tussen
beide werd de binnengracht. De parochie ten
noorden van Nieuwestad en Voorstreek kreeg
de St. Dominicuskerk aan de Speelmanstraat
als kerk toegewezen. Resten van dit gebouw
zijn nog te vinden in het pakhuis van de firma
Boomsma.
Vreemd genoeg kreeg de zuidelijke parochie
de beschikking over de Bonifatiuskerk aan de
Vleeschmarkt. Het merkwaardige geval deed
zich hier voor, dat de parochiekerk niet in
eigen parochie stond. Dit was, naast het ruim
tegebrek, er de oorzaak van, dat de toenmalige
pastoor A. P. Hendriks en zijn parochieleden
ijverig gingen zoeken naar een geschikt stuk
grond binnen eigen gebied, om daar een geheel
nieuwe kerk te bouwen.
Toen men in 1881 door de familie thoe Schwart-
zenberg in de gelegenheid gesteld werd een
stuk van de Amelanderhof te kopen, werd er
niet lang geaarzeld.
In 1882 werd begonnen met de bouw van de
nieuwe kerk, die gegund was aan de heren
Beekhuis en Damstra voor een bedrag van
261.500,De plannen voor de bouw waren
gemaakt door de bekende architect dr. P. H. J.
Cuypers, die toentertijd plannen voor de bouw
van kerken uit (grote) voorraad leverde. Overal
in het land komt men zijn kerken tegen. Zijn
Leeuwarder werkstuk is wat de vorm betreft
zeker niet een van de slechtste.
Op 19 november 1884 werd de kerk in aanwe
zigheid van vele hooggeplaatste personen,
onder wie de commissaris des konings in Fries
land, de burgemeester van Leeuwarden en een
groot aantal vooraanstaandeNederlandse rooms-
katholieken, door de aartsbisschop van Utrecht,
de heer P. M. Snickirs, met een pontificale mis
ingewijd.
NIEUWEWEG 7 9 TEL.31215 LEEUWARDEN
MAKELAARS-IAXAJEURS M ONROERENDE GOEDEREN LEDEN N.BR.
