eeuwarder bioócopen
ultra modern uitcjeruót
Tlliikniii
Filmprojectie in
driekwart eeuw:
van
handbediening
op
automatisering
v KLEEDKUNST
Er is geen vak oi de beoefenaars ervan weten er wel sterke verhalen over
te vertellen. Meestal spelen ze een behoorlijk aantal jaren terug, zodat de
nieuwkomer in het vak ze moeilijk meer kan controleren. Door het over
vertellen zijn die sterke verhalen dan meestal nog aangedikt, maar waar
of niet waar: ze zijn meestal het aanhoren wel waard. Filmoperateurs kun
nen uit de, nog jonge, geschiedenis van de bioscoop ook mooie staaltjes
vertellen.
Zo is er het verhaal van een Leeuwarder ope
rateur, die een grote liefde voor de film paarde
aan een grote liefde voor het borrelglaasje.
Het was al eens een paar maal voorgekomen
dat de bioscoopbezoekers een tiental minuten
moesten wachten voordat het filmdoek op
lichtte, omdat de operateur iets te lang aan
de stamtafel bleef zitten. Het was geen opzet
verklaarde hij zijn superieur, maar hij vergat
gewoon de tijd. Deze onontbeerlijke functiona
ris in het bioscoopbedrijf vond er iets op. Om
zich steeds bewust te zijn van zijn verant
woordelijke taak, die op tijd moest beginnen,
sleepte hij voortaan de filmspoel met het
bioscoopjournaal met zich mee op zijn tocht
langs de cafés. Het was de eerste spoel van
het programma en inderdaad: hij kwam op
tijd. Het ging nog één keer mis. Dat was tij
dens de kermisweek toen hij zo gezellig het
sociale contact in het café meehielp bevorde
ren dat hij niet op tijd opstapte. Aan een
kellner in het bedrijf gaf hij toen de opdracht
de filmspoel alvast naar het theater te bren
gen. Zelf arriveerde hij een half uur later.
Dit cafébezoek van de man die moest draaien
had voor de bezoekers nog meer consequen
ties. Een hoofdfilm van anderhalf uur is meer
dan twee kilometer lang en werd daarom vroe
ger op zes tot zeven spoelen gezet. Op één
spoel stond één acte. Die hadden natuurlijk
een volgorde. Een enkele keer gebeurde het
nu dat onze operateur, niet helemaal meer
nuchter, zich bij het verwisselen van de spoe
len vergiste in het cijfer met een zeer verwar
rend resultaat. In hun fauteuils zaten de bios
coopbezoekers te genieten van een bloedige
western, waarin naast vele anderen (Indianen
en Amerikaanse militairen) ook de beste vriend
van de held van het verhaal sneuvelde. Wie
beschrijft nu de verbazing van de toeschou
wers toen even later de, voor de camera's
voortreffelijk gedode, vriend weer opdook en
acteerde alsof er niets gebeurd was. Tien mi
nuten later bleek deze man weer van de aard
bodem te zijn verdwenen om niet terug te
keren.
In de operateurscabine was de operateur in
middels door de zaalwachter op de hoogte
gebracht van het feit dat hij de actes door
elkaar draaide!
De allereerste operateurs in het filmbedrijf
hadden nog heel andere mogelijkheden om
het publiek in het ootje te nemen. Die eerste
filmdraaiers, na de uitvinding door de gebroe
ders Lumière, stonden op de kermissen. Leeu
warden beleefde de première op de kermis
van 1896 toen Christiaan Slieker voor het
eerst hier zijn tent opsloeg. Enige maanden
eerder had het Kurhaus in Scheveningen de
primeur van de film in Nederland gehad. We
weten dit uit een strooibiljetje, warmee Slie
ker de Leeuwarders naar zijn attractie lokte
en waarop hij onder meer schreef: .Buiten het
mijne is dit apparaat te zien in Scheveningen".
Christiaan Slieker bezat een met de hand te
draaien projector, waarmee hij zijn hoogbrand-
bare films uit Frankrijk projecteerde. Met als
lichtbron het „Kalklicht" een soort gaslicht,
dat echt brandde! produceerde hij een rede
lijk beeld. Tijdens de voorstellingen door de
week, met een redelijk bezette tent, draaide
deze operateur zijn films met de hand prach
tig af. Maar tijdens de weekenden, wanneer
het publiek op deze geweldige uitvinding af
stroomde en de eigenaar er alle belang bij
had zoveel mogelijk voorstellingen op één dag
te draaien, zwengelde hij de projector eens
zo snel als normaal rond, waarbij de „levende"
figuren over het doek vlogen. Binnen de kortste
keren stonden de toeschouwers weer buiten in
het kermisgewoel en kon een nieuwe voor
stelling aanvangen.
Het filmbedrijf heeft zich na die eerste kermis-
jaren stormachtig ontwikkeld. Eerst kwamen
er de vaste bioscopen, waarin de stomme film
werd begeleid door een explicateur en een
muzikant en omstreeks 1930 deed de geluids
film z'n intrede. Toen was het voor eens en
altijd gebeurd met het te snel draaien. Het ge
luid, dat op de film werd aangebracht, zou
bij te snel draaien immers geweldig gaan jan
ken en de bezoekers zouden het daarbij niet
lang uithouden.
In Leeuwarden kwamen de Cinema en de Leeu
warder Bioscoop, waarbij later de Tivoli, op
gebouwd in een voormalige roomskatholieke
kerk, werd gevoegd. Het zijn ook nu nog de
drie bioscopen die de Leeuwarders aan hun
filmische trekken laten komen. Later kreeg
ook de Harmonie een filmaccommodatie.
De N.V. Vereenigde Nederlandsche Bioscopen
die de drie theaters exploiteren zijn niet ach
tergebleven in de ontwikkeling van de film
en de filmprojectie. De heer Weijschedé, op
volger van de heer H. Zondervan als directeur
van het concern, is zijn directeursloopbaan
goed begonnen. De technische uitrusting van
alle drie bioscopen in Leeuwarden werd ver
nieuwd. De bezoeker zal het niet zo direct
merken (hoewel de projectie nu feilloos ver
loopt) maar de filmcabines, hoog in alle drie
theaters, hebben een compleet ander gezicht
gekregen. De oude projectoren er stonden
in elke cabine twee apparaten vereisten
een volledige handbediening. Voortdurend
moesten filmspoelen worden verwisseld en de
projectoren draaiden steeds om de beurt. In
de Cinema en de Leeuwarder Bioscoop werd
tot voor kort nog met koolspitsen gedraaid.
Dat betekent dat de lichtbron bestaat uit twee
koolstaven, waartussen helder wit licht wordt
opgewekt. Van de operateurs werd een grote
oplettendheid gevraagd omdat de koolstaven
de neiging hadden uit elkaar te lopen, waar
door het licht op het projectiedoek sterk wis
selde. De cabine kon geen ogenblik in de
steek worden gelaten.
Dat is nu veranderd. De gehele filmprojectie
is nu geautomatiseerd. Voor de twee „conven
tionele" projectoren kwam in elke cabine één
in de plaats. Die ene projector kan het hele
avondvullende programma bevatten en kan
Man ouds Wigersma
JAl sinds IS 55
pAMES-EN HERENMODE
ntiauw8 leeuwarder
