Liwadders binne galgelappers 1
■f Hast alle saterdags was er wel wat op 't skavot te doen
'T KLEINE KRANTSJE
|De Leeuwarders dragen de spot-
Inaam van galgelappers. Ze zijn
[eigenlijk wel twee spotnamen
[rijk. Ze heten immers ook wel
[speknekken. Deze spotnaam
[hebben ze te danken aan het
[feit dat de doorsnee Leeuwarder
[er in vroeger jaren nogal goed
[doorvoed pleegde uit te zien. De
|naam galgelappers danken ze
kedag was der altied een hoop
boerevolk inne stad, die daar
dan toch weze musten foor har
saken en om te kopen en te ver
kopen.
Mar dan kwamen d'r altied oek
een boel uut nijsgierigheid om
't ophangen te sien. En so had
de Leeuwadder galge ut maar
druk; hast alle saterdags was
En daar kwam dan nog bij aller
lei koopmanskap fan alderlei
guud dat 't boerefolk nodig had,
oek fan goud en silver en mooie
kleren foor de vrouwen - dus
de Leewadder merkedag wudde
mar goed fleurig fan dat alles.
Dat gong so jaren deur en de
Leeuwadder galg had mar een
boel te doen. En natuurlijk, de
wadders an ophongen wudden,
dan musten wij hem oek allenig
onderhoue; of vemieuwe as 't
nodig was. Mar nou al die klein-
steedsers d'r an ophongen wud
de, en al dat butenfolk, nou
mutte die minsen d'r oek mar
an betale.
It su wat moois weze Wij die
galg onderhoue, of een nieuwe
speknekken Jimme hewwe alle
wille en oek alle voordeel fan
'e ophangerij, mar wij krije d'r
in ons eigen plaatsen niks meer
fan te sien. 't Is billijk en recht
dat jimme nou oek de galg on
derhoue, of anders een nije galg
make late
Dat gaf nou fansels een hoop
ruzie onder de lui en een hoop
I echter ergens anders aan:
Luuster nou marris. Dan sa'k
jimme us fertelle hoe 't de Li-
wadders an har bijnaam van de
Galgelappers komen binne. Oud-
tieds hadden alle steden in
Friesland, en de grote dorpen
oek, daar ut rechthuus fanne
grietenij staat, en oek wel som
mige staten (dat binne fan die
grote, oud-adelijke boereplaat-
sen), ut recht fan galg en rad,
liek as dat doe so hiette.
Dat is te seggen: in die plaatsen
mochten en musten de boosdoe-
ners, de moordenaars, de brand
stichters en suk gespuus, foor
sofer as se daar, of inne onder-
hoorichheid fan die plaatsen har
misdaden uutricht hadden, oek
ophongen wudde anne galg. La
ter, toen Leeuwarden, inne plak
j van Staveren, de hoofdstad fan
Friesland wudden was, en in
Leeuwarden har zetel had, doe
houdde dat op. Toen musten
alle boosdoeners, die in Fries
land oppakt waren, en tot de
dood veroordeeld, die musten te
Leeuwarden anne galg ophongen
wudde.
In Liwadden anne galg
Ut lansbestuur liet in alle ste
den en andere plaatsen, die 't
recht fan galg en rad hadden,
wete - om so marris te seggen,
met disse woorden: „Hur ris,
jumme Franekers in Fïarlingers,
jimme Dokkumers, Sneekers in
Bolseters, en die ut meer an-
gaat, jimme hewwe ont nou toe
jimme eigen moordenaars seis
ophongen, mar dat houdt nou
op; dat mut deen weze. As jim
me een moordenaar of andere
kwaaddoener snapt hewwe, en
veroordeeld om te hangen, dan
mutte jimme die man naar Li-
wadden sture, om daar dan op
hongen te wudden. Set de man
dan maar, goed inne boeien
slagen, met een paar dienders
of feldwachters of wat jimme
hewwe (as ut mar goed for-
trouwde mannen binne), in 't
trekschip naar Leeuwarden, met
een briefke der bij, hoe en wat.
Dan salie se te Leeuwarden dat
saakje wel verder opknappe en
de man anne galg ophange".
Nou dat ston alle minsen lang
niet an, in die kleine plaatsen.
Want jimme mutte begriepe, d'r
gebeurt daar niet veul nijs, so
deur de bank; en dan gaf soo'n
ophangerij altied nog us een
aardig fersetsje en een mooi
fleurig kiekje. Mar wat suden
se d'r an doen Se musten wel
doen soo't de regering ut hew
we wude. Mar de Leeuwadders
Nou, die hadden een boel wille
deur die nijigheid; en een hoop
foordeel oek.
Op merkedag
De merkedag wudde toen in
Leeuwarden houden op zaterdag
en niet op vrijdag, so as nou te
genwoordig. En natuurlijk, op
merkedag wudde der ophongen,
en brandmerkt, en gieseld, en te
pronk set. Want kiek, op mer-
Liwadders binne galgelappers: deze twee afbeeldingen tonen ons de galg, die in vroeger
jaren bij het Blokhuis heeft gestaan, dat wil dus zeggen bij het tegenwoordige gebouw van
de strafgevangenis aan het Blokhuisplein. Op beide platen zijn nijvere lieden bezig met de
voorbereidingen voor hun lugubere werk, het ophangen van misdadigers.
der wel 't een of 't ander op ut
skavot te redden. En daar had
den de Leeuwadders dan niet al-
lenig de nocht en de wille fan,
mar oek groot foordeel. Fooral
de kasteleins en de koekebak-
kers. Want een koem koffie met
een stuk kóek en een burreltsje
- dat waar al 't minste dat de
lui bruukten. De meesten na
men feul meer achter 't festje.
galg begon oek al aardig te
slieten. Langsamerhand begon
hij al mooi oud te wudden en
te vervallen. D'r must nodig un
nije galg komme, so nodig as
eten inne mon.
Ja, mar wie must die nije galg
betale Daar kwam ut mar op
an. De Leeuwadders seiden: Al
les goed en wel't Is ons galg,
maar as d'r allenig mar Leeu-
galg geve; en die Franeker klok-
kedieven en Harlinger tobbe
dansers, die Dokkumer granaten,
Sneker duumkefreters en Bolse-
ter oliekoeken en al die andere
butenmeensen, die suden d'r
mar vrij an hange.
Alles in recht en billijkheid, mar
so niet Hou wat, seiden de
kleinsteedsers en ut boerefolk,
hou watJimme Leeuwadder
geskrief en gewrief onder de
heren. Want sien, ieder bleef
natuurlijk stief op sien stuk
staan - dat is 't ouwe Friese ge-
bruuk so, en daar mut je je dan
oek an houwe - is 't nou waar
of niet
Nou, die galg was oek niet so,
al sag ie d'r frij wat skunnig
uut, of ie kon nog wel wat
dienst doen. En soo bleef dan
die saak fan 'n nije galg voor
eerst mar sloeren. Toen was d'r
in die tied 'n kleermaker in
Dokkum en die man had een
boos wief. Benaud boos kan ik
jimme segge. En op een goeie
dag sloeg die man sien frou
dood, met 't striekiezer in de
parsplanke. 't Was anders mar
een klein, springerig en spich
tig kereltsje, so as die snieders
veulal binne; mar sien, die bo
ze flarde had de man poer ra
zend maakt. Goed Hij wudde
oppakt en fonnisd en naar Leeu-
wadden bracht, in 't trekskip,
om daar ophongen te wudden.
De vrijdags kwam ie in Leeu-
wadden an en de saterdagsmid
dags om twaalf uur su die op
hongen wudde.
Galgemaal
Eerst kreeg ie nog sien galge
maal. Want de lui die ophon
gen wudden, mochten die daags
foor 't laatst nog uutkieze wat
se ete wuden. En wat se dan
begeerden - as 't niet al te gek
was - dan kregen se dat oek.
Nou, dizze man dan, die koos
eend met appelsmots, want ut
was in 't najaar. En daar een
fles wien bij; want wien had de
man eigenlijk nog nooit goed
proefd. En toen ie alles lekker
oppeuzeld had, toen kwam der
nog een half uurke een dominee
bij hem. En daarna brochten se
hem op 't skavot.
Toen die man daar so ston
onder de galg, en de beulsknecht
sette de ladder al klaar en de
burgemeester met de froedsman-
nen om hem heen stonnen, toen
keek de man es naar boven,
naar de galg waar ie an hange
must. En toen skudde hij het
hoofd en wudde bedroefd. Ze
vroegen hem wat of ie had. Och,
seidie, Heren fanne stad Luwad-
den, dat ik hier ophongen wud
de sil, dat is nog tot daar an
toe. Daar sal ik niks fan segge.
Dat hew ik ferdiend en die wat
ferdient, die mut wat hewwe,
segge se bij ons in Dokkum. Dat
is niet anders. Mar - en toen sag
die man weer naar boven, naar
die galg - mar dat dit nou an
so'n skunnige, an so'n rottige
galg mut - dat krenkt mij.
Fatsoenlijk.
Ik bin 'n fatsoenlijk burger-
manskien fanne stad Dokkum,
fan ouder tot foorouder. En dat
ik nou an so'n wrak ding bun
gele sal, daar skiet mij 't ge
moed fan vol. Was ut nog een
knappe, krese galg, ik suu der
niks fan segge. Sien Ik hew
Verder lezen op pag. 8
