Oudejaarsvieringen van nu en vroeger
BIJ DE PUT'
'T KLEINE KRANTSJE
6
WEET JE NOG
WEL OUDJE?
Voor de aanstaande jaarwisseling hebben we eigenlijk alles al geregeld. We weten al waar
we de oudejaarsavond zullen doorbrengen en wat er allemaal te eten en te drinken zal zijn.
We kunnen aan bijna al onze wensen voldoen, waardoor ook alle feesten op tijd worden
gevierd. Toch bepalen de omstandigheden vaak ons doen en laten. De omstandigheden be
paalden ook de oud op nieuwviering in 1890 en vijf en twintig jaar later in 1915; weer vijf
en twintig jaar later in 1940 waren de omstandigheden weer veranderd. Hoe leefde men
toen en hoe bracht men toen de oudejaarsavond door
De jaarwisseling in i890-'9i viel
op donderdag en vrijdag. Het
was die maand bitter koud ge
worden en het was hartje win
ter. In de krant verschenen ver
gelijkingen met andere strenge
winters en men zocht naarstig
of er al records gebroken waren.
Een bewoner van een buiten
huis in de omgeving van Hee
renveen meldde dat er op zijn
erf kraaien dood uit de lucht
vielen. De vogels waren kenne
lijk tegen de snerpende koude
Oostenwind invliegend bevro
ren. In de steden stierven kleine
vogels bij tientallen, alle door
de kou bevangen.
Op oudejaarsdag van dat jaar
1890 organiseerde de Nieuwe
Leeuwarder IJsclub schaatswed
strijden voor „werklieden" op
banen achter de Prinsentuin.
Liefst 427 deelnemers schreven
voor deze wedstrijden in. De
prijzen bestonden uit levens
middelen, kledingstukken en
brandstoffen, die door een in
zameling onder de gegoede be
volking van Leeuwarden bijeen
werden gebracht. Voor zo'n
f 2000,- aan goederen was be
schikbaar. Het bestuur had be
sloten aan iedere deelnemer iets
uit te reiken. Hierdoor kon het
gebeuren dat er deelnemers van
70 jaar en ouder aan de start
verschenen. De oudste inschrij
ver was zelfs tachtig jaar. Toen
een van die oudjes zijn wed-
strijdbaantje rijden moest ver
scheen hij met een slede, die
werd voortgeduwd door een veel
jongere schaatscrack in de baan.
Door hem simpelweg van de
start naar de finish te duwen
verdiende deze snuggere opa
zijn prijsje.
De schutterij
Tijdens de wedstrijden stonden
in de felle kou de gehele dag
muzikanten van de schutterij
fanfaremuziek te spelen. De
wedstrijden die 's morgens om
negen uur al waren begonnen
duurden de hele dag. Er heerste
een gezellige drukte op het ster
ke ijs, waarop deelnemers, toe
schouwers en juryleden door el
kaar krioelden. Zeer tot plezier
van de toeschouwers kwamen
er sterren aan de start die ken
nelijk die dag voor de eerste
maal de schaatsen onderbonden.
De „prijsuitreiking" vond plaats
in de manege aan de Arends-
tuin, waarin alle deelnemers
samenstroomden. Bij het uitzit
ten van die oudejaarsavond zal
menige deelnemer in slaap zijn
gesukkeld na zo'n dag in de bui
tenlucht.
De jaarwisseling verliep in de
vorige eeuw in Leeuwarden in
alle rust. Wellicht ging men
ook toen al de eerste werkdag
in het nieuwe jaar met her
nieuwde ijver aan het werk.
Een kwarteeuw later verliep de
jaarwisseling geheel anders.
Europa bevond zich toen mid
den in een wereldoorlog, waar
door vele gezinnen moeizaam
en vaak zonder hoop aan het
nieuwe jaar begonnen. Neder
land was weliswaar niet bij de
oorlog betrokken maar in veel
Nederlandse huizen ontbrak tij
dens die jaarwisseling een vader
of zoon, die gemobiliseerd aan
de grenzen het oude jaar uitzat.
De goede wensen, die over en
weer worden uitgesproken, had
den alle eenzelfde betekenis:
iedereen hoopte op vrede in
Europa. De krant sprak van een
bloedige jaarwisseling aan de
Noordelijke-, Oostelijke- en Zui
delijke fronten; deze berichten
drukten hun stempel op de al
gemene viering.
Stormnacht
In Nederland werd de oude
jaarsnacht een stormnacht. Voor
Terschelling verging een Noors
schip, waarvan de bemanning
met moeite kon worden gered.
Op de Zuiderzee nabij Enlthui-
zen zaten vier boten van dezelf
de maatschappij vast. De opva
renden werden gedwongen vier
dagen in eenzaamheid door te
brengen voor de schepen kon
den worden losgetrokken.
In Leeuwarden zorgde de storm
ook voor enige ongelukjes. Op
Nieuwjaarsdag werd op de
Weaze een man in de gracht
geblazen. Enerzijds was de storm
zin geen gelukkige start van het
nieuwe jaar. De gehele stem
ming rond oud en nieuw van
dat jaar I9i5-'i6 was niet fleu
rig. De Leeuwarders bleven me
de door het weer liever bij hun
kachel, waardoor de jaarwisse
ling rustig verliep.
Weer vijf en twintig jaar later
viel oud en nieuw nog eens in
een oorlog. De wisseling van
het eerste oorlogsjaar 1940 naar
het tweede bevond Nederland
zich daadwerkelijk in de oorlog.
De Duitse legers hielden sinds
mei ons land bezet. Dat drukte
zijn stempel op de bewoners van
het hele continent, van de Duit
sers incluis. Van een feestelijke
viering op de oudejaarsavond
kon geen sprake zijn. Families
gingen ook niet bij elkaar op
bezoek. Geen lantaarn brandde
dat er aan de oorlog zo spoedig
mogelijk een eind zou komen.
Het zou allemaal nog vier jaar
duren, nog vier jaarwisselingen
volgden voordat de oorlog was
afgelopen. Op Nieuwjaarsdag
werd er in de Koepelkerk een
'orgelbespeling door de heer
Beintema verzorgd. Vele honder
den bezochten de uitvoering.
Bommenregen
De bevolking had behoefte aan
inkeer. In de nacht van oud op
nieuw gooiden Engelse piloten
hun bommen boven het conti
nent uit, terwijl Duitsers hun
vliegtuigen koers zetten naar
Engeland. Zo beleefde een ieder
de jaarwisseling anders. Op een
enkeling na wenste men één
ding: zo gauw mogelijk weer in
vrede te mogen leven.
Zo waren de omstandigheden:
verschillende tijden, verschil
lende jaren en verschillende
jaarwisselingen. Het volgend
jaar zal men weer onder andere
omstandigheden het oude jaar
uitzitten en over vijf en twintig
jaar kan men stellig weer heel
vreemd terugkijken op de vie
ring die nu voor de deur staat.
daar schuldig aan, anderzijds
was het slachtoffer ook niet
meer „vast ter been". Er waren
drie soldaten, die toevallig langs
kwamen, voor nodig om de
drenkeling weer op de kant te
helpen. Aan de Dokkumertrek-
weg werd diezelfde middag een
binnenvaartuig van 103 ton
door de storm op een betonnen
paal geworpen, waardoor een
gat in de scheepswand ontstond.
In minder dan geen tijd liep het
schip vol. De familie Munten
dam, die aan boord woonde be
merkte de ramp pas op het
laatste moment. Met de groot
ste moeite wist het gezin van
schipper, vrouw en zes kinde
ren, zich in veiligheid te stellen.
De boot zonk dan ook meteen
naar de diepte van de Dokku
mer Ee. Voor het schippersge-
er in de straten. De vensters
waren op bevel verduisterd, er
was een uitgaansverbod. In de
krant kwamen alleen berichten
over de oorlog voor; een uittrek
sel van wat Hitier te zeggen had
op zijn nieuwjaarsrede en de
wensen van de Rijkscommissa
rissen die uitdrukking gaven
aan htm verlangen naar de ero-
te overwinning: heel Europa
onder Duitse leiding, een natic-
naal-socialistisch machtblok.
Niet opwekkend
Binnen een groot kader stond
in de krant de rubriek: „Welke
bons zijn thans geldig". Alle
maal geen opwekkende lektuur
om oud en nieuw tot een feest
te maken. Na twaalven zal me
nigeen wel een goede wens heb
ben uitgesproken met de hoop
De romantiek van
vroeger op de grammo
foonplaat vastgelegd.
Oude liedjes op nieuwe
platen
RICHARD TAUBER
WILLY DERBY
LOUIS DAVIDS
Gramofoonplaten-
handel
Wirdumerdijk 30
Leeuwarden
Ruim veertig jaar geleden, in november 1926, stond er in de krant, dat de Nieuwestad in
hoge mate was verfraaid door een belangrijke verbouwing bij de Oude Waag: „Het oude
patriciërshuis van de familie Van Harinxma thoe Slooten is omgetoverd in een modern
modepaleis van de Firma Vroom en Dreesmann". En bij dat bericht was deze foto afge
drukt van de toen gloednieuwe zaak van V. en D. In de loop van de daaropvolgende jaren
is het bedrijf van Vroom en Dreesmann enkele malen verbouwd en uitgebreid, waarbij het
gezicht van de zaak geen ingrijpende wijzigingen onderging. Maar dat is dan nu wel ge
beurd: de voorgevel van de huidige zaak lijkt in geen enkel opzicht meer op de pui van
het pand, zoals het vroeger was. Om niet al te snel te vergeten vandaag deze foto van het
oude V. en D. in de krant. De zaak rechts van V. en D. was (in 1926) De Groote Manchet, de
zaak links was de later opgeheven lunchroom van Klopma.
Een abonnee met veel Alkmaar-
se familie heeft ons gevraagd of
„Kleine Gerrit" er nog was,
Kleine Gerrit, die oorspronke
lijk uit Alkmaar kwam, maar
die later jaren in Leeuwarden
heeft gewoond en die hier met
zijn kleine trommeltje met ne
gotie een bekende verschijning
werd. Helaas moet ons ant
woord ontkennend luiden:
Kleine Gerrit is er niet meer.
Hij is een jaar of zes geleden
overleden, maar hij woonde
toen ook al niet meer in Leeu
warden. Zo hebben de Leeuwar
ders Kleine Gerrit gekend, een
keurig heertje „waar gien kwaad
bij zat
CHOLERA
IN LEEUWARDEN
Dagorder van 6 sept. 1892,
betreffende cholera
Met het oog op het gevaar, dat
de besmettelijke ziekte cholera
door de scheepvaart binnen de
ze gemeente wordt gebracht,
zullen tot nader order op de
navolgende bruggen politiedie
naren (zooveel mogelijk der 2e
klasse) worden geposteerd, die
betreffende deze zaak instructi-
ën van mij zullen ontvangen
om gevaar voor deze gemeente
zooveel mogelijk te lceeren.
Noorderbrug en Verversbrug
(kippeloop)deze agent posteert
zich hoek Eebuurt bij het Dok
kumer veerhuis om zoodoende
beide bruggen te kunnen bewa
ken.
Verlaatsbrug, Potmargebrug en
Poppebrug;
De bezetting der bruggen heeft
plaats gedurende den tijd van
den vollen dagdienst, dus van
des morgens 8 tot des avonds
10 uur en niet gedurende den
nachtdienst. In verband met de
zen tijdelijken maatregel vervalt
tot nader order het genot van
den vrijen dag en om de posten
zoo min mogelijk te ontblooten
zal ook de controledienst tijde
lijk moeten ophouden.
De C. v. P.
A. Doijer
ONDERBROEK MET
DE KERST
(Vervolg van pag. 3)
nog op deur; as anvulling, as
bijvoegsel of as neven-kadootsje.
Maar op sun verheven feest met
sun prozaïsch stuk textiel an te
drommen, voor een jonkje van
negen jaar; bij de bargen om af.
Uut protest hew ik wel drie,
vier sundagen niet naar sun-
dagsslrool weest. Hew ik lekker
omlopen en mien sundagsskool-
cent oek nog vesnoept. Kwam
terecht bij 't snoepwinkeltsje
van Muizer oppe Gedempte
Keizersgracht. Oud, gerenom
meerd huus, met rume keus.
Had ik niet doen mutten Best
moogluk. Maar ik seg mar: se
mutte je tenslotte niet ankom-
me met onderbroeken op ut
kerstfeest. Waar of niet
K.
